1 Milliy iqtisodiyotni tahlil qilishda qo’llaniladigan asosiy ko’rsatkichlar

I = e - dR
Bu yerda: I – avtonom investitsiya xarajatlari;
e – foiz stavkasi 0 ga teng to‘lgandagi investitsiya xarajatlarining
maksimal hajmi. U tashqi iqtisodiy omillar, resurs imkoniyatldari, yer,
foydali qazilma boyliklari va boshqalar bilan belgilanadi;
R – real foiz stavkasi;
d – investitsiyalarning real foiz stavkasi dinamikasi o‘zgarishga
ta’sirchanligini miqdoriy belgilovchi empirik koeffitsient.
4.3-rasm. Avtonom investitsiyalar grafigi
Grafikdan e nuqtasi shuni bildiradiki, banklar nolga teng foiz stavkasi
bilan kredit berganlarida hamda ularning kredit resurslari cheksiz ko‘p
bo‘lganda ham mamlakatdagi boshqa resurslari miqdorining cheklanganligi
tufayli investitsiya xarajatlari ma’lum miqdor bilan chegaralanadi.
31 N. Gregory Mankiw. Macroeconomics. 8 th edition. Harvard University. (NY.: Worth Publishers, 2013): 65
50
4.4. Investitsiyalar dinamikasini belgilovchi foiz stavkasidan boshqa
omillar. Akselerator modeli
Investitsiyalar dinamikasini belgilovchi eng muhim omillardan biri
bo‘lib kutilayotgan sof foyda normasi hisoblanadi. Agar real foiz stavkasi
bilan investitsiya xarajatlari miqdori o‘rtasida teskari bog‘liqlik bo‘lsa,
kutilayotgan sof foyda normasi (KSFN) dinamikasi bilan investitsiya
xarajatlari o‘rtasida to‘g‘ri bog‘liqlik bor.
Agarda kutilayotgan foyda me’yori foiz stavkasidan yuqori bo‘lsa,
investitsiyalash foydali va aksincha, foiz stavkasi kutilayotgan foyda
miqdoridan yuqori bo‘lsa, investitsiyalash foydali bo‘lmay qoladi.
Misol uchun, zavodga 100000 so‘mlik yangi stanok sotib olindi. Yangi
stanokni qo‘llashdan zavod 10.000 so‘m sof foyda olgan bo‘lsin.
Kutilayotgan sof foyda normasi quyidagicha aniqlanadi:
KSFN = 10000 / 100000 x 100 = 10foiz.
Investitsiya xarajatlari foyda keltirishini aniqlashda nominal foiz
stavkasi emas, balki real foiz stavkasi hisobga olinadi. Real foiz stavka
narxlar darajasining o‘zgarishini aks ettirib, nominal stavkadan inflatsiya
darajasi ayirmasi ko‘rinishida aniqlanadi. Masalan, nominal foiz stavkasi
16foiz ga teng bo‘lsa, inflatsiya darajasi yiliga 12 foizni tashkil etsa, unda
real foiz stavkasi 4 foizini (16 foiz – 12 foiz) tashkil etadi.
Investitsiya xarajatlari dinamikasiga ta’sir etuvchi boshqa omillar
quyidagilar kiradi:
1. Soliqqa tortish darajasi;
2. Ishlab chiqarish texnologiyalaridagi o‘zgarishlar;
3. Mavjud bo‘lgan asosiy kapital miqdori;
4. Investorlarning kutishi;
5. Yalpi daromadlarning o‘zgarishi.
Soliqqa tortish darajasining pasayishi hamda yangi texnologiyalarning
paydo bo‘lishi kutilayotgan sof foyda normasining (real foiz stavkasi
o‘zgarmagan sharoitda ham) ko‘payishga olib keladi. Bu esa investitsiya
xarajatlarining ortishiga turtki beradi.
Investitsiyalar hajmining YaIM yoki daromadlar darajasiga bog‘liqligini
akselerator modeli aks ettiradi: