2. Havo gigiyenasi, havoning tarkibi, fizik va kimyoviy hususiyatlari suv va tuproq gigiyenasi. Reja

Ob-havo o`zgarishini aniqlashning sportda gigiyenik ahamiyati.
Sport musobaqalari, turistik yurishlarni rejalashtirishda ob-havo o`zgarishlarini 
oldindan aniqlash va e`tiborga olish muhim ahamiyatga ega. Metereologik stansiyalar 
ob-havo o`zgarishini bir oy oldin aniqlash imkoniga ega. 
Balandlikka ko`tarilganda atmosfera bosimi pasayadi. Bosimning pasayishi bilan 
birgalikda havo tarkibida kislorod kamayadi. O`pka alveolalariga tashqi muhitdan nafas 
bilan kirgan havo tarkibidagi kislorod miqdori ham kamayadi. Bu esa qon 
eritrotsitlaridagi gemoglobinga kislorod birikishining ham kamayishiga, to`qima-
hujayralar kislorod bilan ta`minlanishining yomonlashuviga olib keladi. 
Normal sharoitda atmosfera bosimi 760 mm. simob ustuniga teng bo`lib, undagi 
kislorod bosimi 159 mm. simob ustuniga teng. O`pka alveolalarida kislorod bosimi 105 
mm. simob ustuniga teng bo`ladi. Shunda gemoglobinning kislorod bilan to`yininshi 
94-97 % bo`ladi. 
Yerdan 2 km balandlikda gemoglobinning kislorodga to`yinishi 92 %, 4 km 
balandlikda 82-85 %, 6 km balandlikda 70% gacha kamayadi. To`qima-hujayralarga 
qon orqali kislorod еtarli bormasligi tufayli ularda oksidlanish jarayoni buziladi, 
gipoksiya vujudga keladi. 
Balandlik 1,5-3,5 km. gacha bo`lgan sharoitda havodagi kislorodning 
еtishmovchiligi nafas olish va yurak ishining, qon aylanishning tezlashuvi, suyak 
ko`migida eritrotsitlar ishlab chiqarilishining ko`payishi hisobiga qoplanishi mumkin. 
Ammo, 4 km va undan yuqori balandlikda yuzaga keladigan havodagi kislorod 
еtishmovchiligini qoplab (kompensatsiya qilib) bo`lmaydi va to`qimalarda gipoksiya 
(kislorod еtishmasligi) holati vujudga keladi. 
Tog` kasalligi. 
Balandlikda kislorod еtishmovchiligi tog` kasalligini yuzaga keltiradi. Tog` 
kasalligi quyidagi belgilar bilan namoyon bo`ladi: 
- ichaklarda gaz to`planib, ular shishadi, bu esa qorinda og`riqni yuzaga keltiradi. 
Shishgan ichaklar diafragmani yuqoriga ko`taradi va o`pka qisilib, nafas olish 
qiyinlashadi; 
- teridagi va shilliq qavatlardagi qon tomirlar kengayadi, bu esa burundan, 
oshqozon-ichaklardan qon oqishini yuzaga keltiradi; 

---

- o`rta quloqning nog`orasimon pardasi tashqariga bo`rtib chiqadi va quloqda 
og`riq paydo bo`ladi. Bu paytda og`riqni kamaytirish uchun odam esnash, og`zidagi 
so`lakni kuch bilan yutishi kerak;
- muya to`qimasini kislorod bilan ta`minlanishi buzilishi tufayli odamni uyqu 
bosadi. Xotirasi pasayadi, harakatlanish muvozanati buziladi. 
Alpinistlar 4 km.dan yuqori balandlikda kislorod asboblari orqali nafas oladilar. 
Juda chiniqqan alpinistlar 7-8 km. gacha asboblarni qo`llamagani amaliyotda 
kuzatilgan. 
- 4-4,5 km balandlikda joylashgan qishloq aholisi yoshlik davridan kislorod 
еtishmovchiligiga moslashadi, shu bois ularga havodagi kislorod еtishmovchiligi 
sezilmaydi.