2-mavzu. Korxonalarning tashkiliy-xuquqiy shakllari

 
2.4.Korxonalarning tashkiliy tuzilmasi va unug samaradorlik mezonlari 
Har bir ishlab chiqarish korxonasi ishlab chiqarish bo’linmalari, boshqaruv 
organlari va korxona xodimlariga xizmat ko’rsatuvchi tashkilotlardan iborat 
bo’ladi. Tuzilma (struktura) tushunchasini korxonaning tarkibi, tuzilishi sifatida 
ko’rib chiqish mumkin. Korxona qanchalik yirik bo’lsa, uning ishlab chiqarish 
tuzilmasi shunchalik murakkab bo’ladi. 
Sanoat korxonalarining umumiy va ishlab chiqarish tuzilmalari mavjud. 
Ishlab chiqarish bo’g’inlari, korxona boshqaruvi hamda xodimlarga xizmat 
ko’rsatuvchi tashkilotlar, ularning miqdori, kattaligi va egallab turgan maydoni, 
xodimlarining soni va ishlab chiqarish imkoniyatlari korxonaning umumiy 
tuzilmasini ifodalaydi.
Ishlab chiqarish tuzilmasiga asosiy, yordamchi va xizmat ko’rsatish 
jarayonlari amalga oshiriluvchi sex va uchastkalar kiritiladi. 
Ishlab chiqarish tuzilmasi korxona umumiy tuzilmasining bir qismidir. U sex, 
uchastka va xizmat ko’rsatuvchi xo’jaliklar shaklidagi ishlab chiqarish 
bo’linmalaridan iborat bo’ladi hamda ularning mahsulot ishlab chiqarish 
jarayonidagi o’zaro munosabatlarini, mehnat bilan band bo’lgan xodimlari soni, 
asbob-uskunalari qiymati, egallab turgan maydoni va hududiy joylashuvini aks 
ettiradi. 
Asosiy sexlarda va ishlab chiqarish uchastkalarida ishlab chiqarish 
jarayonining asosiy – xom ashyo va yarim tayyor mahsulotlarni tayyor mahsulotga 

---

aylantirish bosqichi yoki mahsulot, yo uning bir qismini tayyorlashning bir qator 
bosqichlari amalga oshiriladi (muzlatkichlar sexi). 
Yordamchi sexlar asosiy ishlab chiqarishni asbob-uskunalar va energiya bilan 
ta’minlaydi hamda uskunalarni ta’mirlash (ta’mirlash, uskunalar, model sexlari va 
boshqalar) vazifalarini bajaradi. 
Xizmat ko’rsatuvchi sex va xo’jaliklar tarkibiga korxonaning infratuzilmasini 
(ombor va trans’ort bo’linmalari, uy-joy-kommunal xo’jaligi, oshxona, sanatoriy 
va hokazo)tashkil qiluvchi bo’linmalar kiradi. 
Sanoat korxonalari ishlab chiqarish tuzilmasining uch xil turi majud: