2 Тузувчилар


ЎСИМЛИКЛАРДА БОШҚАРИШ ЎЗАРО АЛОҚА СИСТЕМАЛАРИ


Download 0.78 Mb.
Pdf ko'rish
bet7/66
Sana06.04.2023
Hajmi0.78 Mb.
#1334427
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   66
Bog'liq
osimliklar fiziologiyasi

ЎСИМЛИКЛАРДА БОШҚАРИШ ЎЗАРО АЛОҚА СИСТЕМАЛАРИ 
Ўсимликларнинг мураккаб тузилиши, уларда махсус орган, хужайра ва тўқималарнинг 
бўлинишини юксак системадаги бошқарув аппаратларининг бўлишини тақозо этади. 
Ўсимлик органларининг бир бутун бўлиши бир бутунлиги бошқарув системасининг ўзаро 
боғлиқ бўлишига олиб келади. 
Ўсимликларни бошқариш ички мухит шароитини бир хилда сақлаш демакдир. 
Эволюцияда дастлаб хужайра ичидаги система: ферментлар генетик бошқариш 
системаси хосил бўлган. Бу системалар бир-бирлари билан мустахкам боғланган. Масалан: 
мембрананинг хусусияти ген активлигига боғлиқ, геннинг активлиги эса мембранага боғлиқ. 
Чунки уни бошқариб туради.
Барча холатларда оқсил молекуласи ферменти, бошқарувчи оқсили ўзининг шаклини 
ўзгартириб, ўзаро тахсир этиб туради. 
Кўп хужайрали организмлар пайдо бўлиши билан хужайралараро боғланишлар ва 
бошқаришлари ривожланади ва мураккаблашади. 
ФЕРМЕНТЛАР АКТИВЛИГИНИ БОШҚАРИШ 
Ферментларнинг активлигини бошқариш дастлаб коферментларга (2 компонентли 
ферментларда) боғлиқ шу билан биргаликда, ферментлар активлигига кофакторлар 
активатор ва ингибиторлар, актив макразлар тахсир этади. Ферментларнинг активлиги мухит 
учун ўзаро курашишига боғлиқ. Бахзи бир ферментлар аллостерик ва бошқа жойда 
жойлашган бошқарувчига эга бўлади. Бу жой аллостерик эфекторлар бўлиб, улар гормонлар 
субстрат бўлиши мумкин. 
Голpжи аппарати мембраналарида полисахарид ва липоид моддалар синтезланади. 
Пластидлар фақат ўсимликда учрайди. У 3 хил бўлади: лейкопластик, храмопластиклар, 
хлоропалстиклар. 
Хужайрага моддаларнинг ва сувнинг ўтишида диффузия ва осмос жараёни катта 
ахамиятга эга. Ярим ўтказгич парда йўқ бўлган идишга хар хил концентрацияли икки ёки 
бир неча моддаларни сақлаган эритмаларни бир-бирига қўшганда, уларнинг ион ва 
молекуларини харакатланиб аралашишига давом этади. Хар хил концентрацияли эритмалари 
бир-бириданчала ва ярим ўтказувчи парда орқали ажратганда хам диффузия рўй беради ва у 
осмос ходисаси рўй беради. Эритма концентрациясининг ва модда заррачаларининг 
кўпайиши билан осмотик босими кучи кўпаяди. 
Эритмаларнинг осмотик босим кучи қуйидаги формула орқали аниқланади. 
C
T
P
P





12 
Ўсимлик хужайранинг осмотик босим кучи мухим ахамиятга эга. У хаёт жараёнларини 
ўз вақтида изчил ўтишини тахминлайди. Осмотик босим кучи хужайрага сув ва ундан эриган 
моддалар қабул қилинишида, ўсимлик танасини тетик сақлашда хизмат қилади. 
Осмотик ходисалар, цитоплазманинг эластиклик, ёпишқоқлик ва ўтказувчанлик 
хусусиялари, уларнинг ташқи ва ички факторлар тахсирида ўзгариб туришининг барачасида 
хужайрада содир бўлади ва у тирик организмларни табиатдаги жонсиз жисмлардан 
фарқлайди. Хамма тирик организм махлум шакл ва хажмига эга, улар тўхтовсиз равишда 
моддалар алмашинуви жараёни давом эттиради. 
Ўсимликларнинг ўсиши хам хужайра сонининг кўпайиши ва катталашиши хисобига 
содир бўлади. 
Манфий ва мусбат тахсир этувчи эффекторларнинг аллостерик марказга боғланишини 
натижасида ферментнинг барча такрибий қисми ўзгаради. 
Конформацияси каталик марказининг активланишига ёки тормозланишига олиб 
келади. Ферментларнинг активлигини камайтириш, уларнинг специфик ингибиторлар билан 
(оқсил табиатли) боғланишли натижасида ёки протеинкиназалар тахсирида парчаланиши 
тахсирида рўй беради. 

Download 0.78 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   66




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling