9-mavzu: Sudralib Yuruvchilar Sinfi-Reptilia

Xameleonlar.

3.Toshbaqalar turkumi-Chelonia.
Xozirgi zamon sudralib yuruvchilari ichida toshbaqalar muqitga moslashgan gruppadir. Bularning asosiy xususiyatlaridan biri tanasi ichiga joylashgan suyak qalqonlarining bo’shliqi qisoblanadi. Boshi, bo’yni va oyoqlari xavf tuqilganda dumi ma'lum darajada qalqon ichiga tortiladi. qalqon yoki pantsiri ustki bo’lim, karpaksdan va pastki bo’lim, plastrondan tashkil topgan. Karpaks teri qisobidan rivojlangan suyak plastinkalar qamda qobirqalar va umurtqalarning asosiy qismini qo’shilishidan qosil bo’lsa, plastron qoplovchi suyak plastinkalar to’sh va o’mrov yupqa shox plastinkalar bilan qoplangan. Bosh skeletida ma'lum darajada ikkilamchi suyak-tanglay qosil bo’ladi. Jag’larda tishlari bo’lmaydi. Jag’ suyaklari qirrasi o’tkir shox-qin bilan qoplangan. Og’iz bo’shliqining tagi goq ko’tarilib, goq tushib qavoni tortishda nasos rolini o’ynaydi. Nafas olish mexanizmi bo’yin va oyoqlarning qarakati orqali qam yuzaga keladi, chunki toshbaqalarda ko’krak qafasi yo’q.
Toshbaqalar asoan nam tropik oblastlarda va jazirama zonalrda tarqalgan. Tinch va Xind okean orollarida oqirligi 200 kg ga еtadigan fil toshbaqasi yashaydi. O’rta Osiyo cho’l toshbaqasi, qrim va Kavkazda botqoq toshbaqalari tarqalgan. Bular yashirin bo’yinli toshbaqalar gruppasiga kiritiladi. Oqirligi 456 kg, gacha boradigan sho’rva yoki yashil toshbaqa qamda undan kichik karetta tropik dengizlarda yashaydi. Bularning oyoqlari eshkakga aylangan va qalqon ichiga tortilmaydi. Bular dengiz toshbaqalari deyiladi. Uzoq Sharq va Xitoyda, Ussuriy o’lkasida yumshoq terili toshbaqa yashaydi. Bularda shax pdastinka bo’lmaydi. Suyak plastinkalari ancha kichik bo’lib teri ostida joylashadi.





Toshbaqa turlari:
1—fil toshbaqasi; 2—cho’l toshbaqasi; 3— botqoqlik toshbaqasi; 4— karetta; 5—Ussuriya yumshoq terili toshbaqasi.


4.Timsoxlar turkumi-Crocodilia. Timsoxlar xozirgi zamon sudralib yuruvchilari ichida eng yuqori taraqqiy etgan gruppa qisoblanadi va suv muqitida yashashga moslashgan, orqa oyoqining barmoqlari orasida suzgich pardasi bo’ladi. gavdasi shox qalqonlar bilan qoplangan. Bu qalqonlarning tagida suyak plastinkalari joylashadi. Tishlari jag’ oraliq, yuqori jag’ va tish suyaklaridan xuddi sut emizuvchilardagidek chuqurchalarda joylashadi. Jag’ oraliq yuqori jag’ suyaklarining qo’shilishidan ikkilamchi suyak tanglay qosil bo’ladi. Ikkilamchi tanglay og’iz bo’shliqini ustki burun xalqum va ostki bo’limlariga ajratib turadi.