A. N. Sam adov I f. n., dotsent

low narx
toifasidagi tovarlar o ‘rovi ham ommaviy kanal b o iib
xizmat qiladi, chunki u «ommaviy ravishda xalq ichiga kirib bora- 
di». «May choyi» qutisini ochib, uning ichidan «choy xabarnoma- 
si»ni olish mumkin.
low narx toifasida shunday tovarlar mavjudki, ularga o ‘rov kerak 
ham emas. Masalan, kiyim-kechakda nafaqat ishlab chiqaruvchi- 
ning, balki bu mahsulot sotilgan do ‘konning ham logotipini topish 
mumkin.
Paketlar -
bu alohida pozitsiya, chunki u tashqi reklama (mini 
shaklda b o is a ham) va o ‘rov o'rtasidagi holatni egallaydi. Biz pa- 
ketlarga nimalamidir solamiz va u bilan ko ‘cha bo‘ylab yuramiz. 
K o‘plab do‘konlar va savdo markazlari o ‘z reklama vositalarida pa- 
ketlarga ega.
Internet
ommaviy kommunikatsiya vositalarining to‘g‘ridan 
to‘g‘ri raqobatchisiga aylanib b o id i. Uning hamma uchun qiziqar- 
li b o ig a n resurslariga (ob-havo bashorati, yangiliklar...) ommaviy 
tashrif buyuriladi. Tor ixtisoslashgan saytlar esa, yuqorida keltiril- 
gan mantiqqa ko ‘ra, mahalliy kanallar hisoblanadi.
To 'g'ridan to ‘g 'ri ommaviy reklama
- bu xususiy shaxslar yoki 
korxonalarga nomsiz, manzilli jo ‘natmalardir. U k o ‘pincha juda kat­
ta miqyosda amalga oshiriladi.
Transportda reklama
butun y o io v ch ilar oqimiga xizmat ko'rsa- 
tadi. bu esa ommadir.
Shaxsiy kanallar. 
Shaxsiy kanallar qimmat b o im ag an va ko ‘p- 
chilik uchun ochiq b o ig an , biroq ixtisoslashgan - hamma uchun 
ham kerak boim agan va oqibatda guruhga ishlaydigan tovarlarga 
xizmat k o isatad i. Bu axborotni «og‘izdan og‘izga» u zatish d ir- 
bunday usulda yetkazishda axborot uzatuvchining shaxsiy baholari 
tufayli emotsional tusga ega b o iad i.
Shaxsiy kanallami rejalashtirishda ikkita savolga javob berish 
kerak: «Qaysi «qavat»ga ishlash kerak?» va «Ishga tushirish me- 
xanizmi qanday boiadi?». Ikkita «qavat»ga ishlash mumkin: bevo­
sita guruhning o‘ziga va fikrlar yetakchisiga.
141

---

Kishilar uchun esa nufuz mezonlari u qadar aniq bo‘lmasligi 
mumkin, eng muhim mezonlardan biri nufuzning «tashqi belgisi»
- maqom, unvon va shaxsning qimmatini uning ijtimoiy roli orqali 
belgilaydigan boshqalar hisoblanadi.
Haqiqatan ham, bizning oldimizda «professor», «direktor», 
«marshal», «vazir» yoki «xalq deputati» turibdi deb aytilishi bilan, 
m a’lum bir idrok ko‘rsatmalari, ilgari shakllangan baholar va tax- 
minlar, umidlar ishga tushadi. Maqom sohibining fikri u yashirin 
holatda boiganidan ko ‘ra umuman boshqacha ta’sir kuchiga ham 
ega bo‘ladi.
Shunday qilib, fikrlar yetakchisi deganda muayyan innovatsion 
tovar bilan bog‘liq masalalarda guruh ishonadigan shaxslarni: me- 
bel, pardozlash materiallari, gilam to ‘shamalari xarid qilish va in- 
teryer yaratish masalalarida - interyer dizaynerini, kosmetika tanlash 
masalalarida - vizajistni, oziq-ovqat qo‘shimchalaridan foydalanish 
masalalarida - shifokorni va h.k.ni tushunamiz.
Shaxsiy sotuvlarni rejalashtirishda javob berish lozim bo ‘lgan 
ikkinchi savol - bu ularni ishga tushirish mexanizmidir. Xususan, 
guruhga ishlagan holda:
- sizning oldingizga keladigan odam uchun foydani ta’minlash 
(yuqorida keltirilgan misolda navbatsiz xizmat ko ‘rsatish);
- siz haqingizda axborot tarqatadigan shaxsni «qayta sovg‘a qi- 
lish» uchun reklama vositasi bilan ta’minlash.
Sovg‘alar nasihatlardan samaraliroqdir. Bitta professional mi- 
jozlarga ularning o‘z tanishlariga berish uchun 100 dollar miqdor- 
gacha maxsus diskont kartochkalar beradi. Natijada, tavsiya berar 
ekan, odamlar mutaxassis taklif etayotgan sovg‘ada ishtirok et- 
ganday bo‘ladi. Professionalning bahosiga ko'ra, bunday amaliyot 
unga olinadigan tavsiyalarni 10% ga oshirish imkonini berdi. Nima 
bo‘lganda ham, sizning tavsiya haqidagi iltimoslaringiz samarador- 
ligi ularni his etib boiadigan bironta narsa bilan hamrohlik qilganda 
yuqoriroq bo‘ladi.
Fikrlar yetakchilariga ishlab, ularni natijadan moddiy manfaatdor 
qiling. Ularga tavsiya bo‘yicha kelgan har bir kishi uchun foiz be­
142

---

ring. Tavsiyalami esa xuddi o ‘sha tavsiya xatlari yordam ida kuza- 
tish mumkin.