Абу Али Ион Сино саломон ва ибсол
Download 56 Kb. Pdf ko'rish
|
Salomon va Ibsol. 22
|
ҚУШ ҳикояти
Мешшг қайғуларим дан бир озини эшитишга ло- йиқ дар аж ад а қулоқ тутадиган биродарларимдан би- рортаси бормикин?! А гар м енга ўртоғлиқ қилиб, у ш ундай қилганида менинг баъзи оғирликларим ни кў- тариш га шерик бўларди. Ш унда ҳ ақи қатан ҳам чин дўст шод ва ғамгин пайтларингда ўз дилини кудурат- дан тозалаб( соф дўстликни сақлаб г$ололган ҳисобла- нарди. Ш ундайлигингни билмай туриб мен сени қан- дай қилиб кўнглида кири й ўц , холис дўст дея ола- м ан? А гар дўстлик савдо-сотиққа ўхшаб, эҳтиёж тала- бига қараб исталса, унга зарурат бўлм аганда назар- га илинмай тарк этилса, унда қандай дўстлик бўлади? Дўст ўз дўстини бирон кулф ат юз бергандан ўзга вақтда ҳеч зиёрат қилм аса, зарур бўлиб қолгандагина эслаб, бошқа вақт эсламаса, шу ҳам дўстлик бўлди- ми, ахир? Эй,худо, майли, ахир илоҳий яқинлик бирлаш- тирган, ораларини олий меҳрибонлик яқинлаш тирган дўстлар бор-ку! Улар ҳақ и ^ ат га тик қарайдилар, кўн- гилдан ифлослик ва ш ак-шубҳа зангини кетказадилар, уларни бир-бирлари билан, холисанлиллоҳ, дўстликдан бошқа ҳеч нарса бирлаш тирмаган. Эй, биродарлар! Ҳ ақнқатни ёйинглар, баҳам ж иҳат бўлннглар. Б аъзнларингизни баъзи нарсаларни ўрга- ниш ларинг ва баъзиларингизни баъзи нарсалар билан кам ол топиш ларннг учун орангиздаги ҳар бир киши ўз биродарига нисбатан дилидаги пардани холис очиб таш ласин. Эй, ҳачиқий биродарлар! К ирпилар бошини ичига 71 тортгани каби, сиз ҳам бошингизни ичингизга тор- тинг. Ботинингизни ю зага чиқаринг, зоҳирингизни эса, ичингизга олинг. Худо ҳаққи, ботинингиз равш ан кў- риниб турибди-ю, бироқ сиртингиз яш ирин105. Эй, ҳақиқий биродарлар! Илонга ўхш аб ўз пўст- ларингиздан чи қи н глар 106 ва қуртлар судралиб юрган- дек судралинглар107. Д уш манга қарш и қуроли думи- да бўлган чиёндек бўлинглар. Ч унки агар ш айтон одамларни орқадан алдай олмаса, у ҳеч қачон алдаш- га м уяссар бўла олм айди108. А ж а л заҳрини ю тинглар, я ш а я ж а к с и з; ўлимни севинглар, тирик б ў л аж акси з109. Қ ўнадиган уя тутмай, учиб юринглар, чунки қуш ларнинг овланадиган жой- лари инларидир. А гар қанотсизлик парвоз қилишин- гизга тўсқинлик килса, қанот ўғирланглар, м ақсадга етасиз110. Учишга ким моҳир бўлса, ўша энг яхш и фа- зилатли саналади. К изитилган тош ларни ютадиган туяқуш бўлинглар. Қ атти қ суякларни ютиб юборади- ган илондек111, оловнинг ичида дадил ю радиган саман- дардек112, ёруғлиқка чиқм айдиган кўрш апалакдек бў- линг, чунки паррандаларнинг энг яхш иси кўрш аиа- л ак д и р 113. Эй ҳақиқий биродарлар! О дамларнинг ботири келаж акдаги м уш кулотдан қўрқм айди. К ам олга етиш- дан четланган киш и одам ларнинг энг қўрқоғи- дир. Эй ҳақш рга биродарлар! Фаришта ём онликка юз тутса ёки ҳайвонлар хунук иш қилса, аж абланиш ке- р ак эмас. Мабодо агар инсоннинг вуж уди ақл билан м унаввар бўла туриб, ш аҳватларга берилсаю бу йўлда ўз инсонлигини йўқотиб, тоатини тарк қилган бўлса, бундай инсонга аж абланиш керак бўлади. У лай агар, ҳеч шак-шубҳа йўқки, одам фариш таси шаҳвоний ҳис- ларни йўқотиш да собии{адамдир. Унинг оёқлари жи- мога юрмайди. А гар киш идаги инсонийликнинг ёмон ликка тортадиган ш аҳватни қайтариш га қурби етма- са, у ҳайвондан ^ам паст туради. Энди сўз бошига цайтам ан. Бунн мен (Ибн Сино — А. И.) айтяпман. Бир гуруҳ овчилар пайдо бўлиб, тузоқлар қўйиб, тўрларини ёйишди. Кейин уларга дон сепиб, ўзлари ўтлар орасида бекиниб туришди. Бу вақтда м ен 114 пар- 72 рандалар галаси орасида эдим. Ш унда овчилар бизни кўриб долиб, душ ларга ўхшаб душ так чалиб чади- ришди. Б из у ерда ж уд а кўп донларни ва ўзимизга ўхш аш душ ларни кўрдик. К ўнглим изда бунда бирон ёмонлик бор, деб шубда дам туғилм ади, иккиланиб, у ерга боришдан тортиниб дам турм адик. Биз ўша душ- лар томонга боришга ш ош илдик ва дам м ам из — тў- пимиз билан бирга тузодда туш дик. Шу пайтда дал- далар бўйнимизга ўралишиб, тўрлар данотларим изга ёпишар, оёдларим изга эса, тузодлар илаш ар эди. Қу- тулиш га ш унча д аракат дилиб кўрсак дам, лекин ба- ри бир уриниш имиз зое кетди, дийинчиликдан бошда нарсани орттирмади. Ҳ алок бўлишга кўзнм из етдн. Узимиз билан ўзимиз овора бўлиб, оғайннларим из долидан хабар олиш ва дайғуриш нн дам унутиб дў- йибмиз. Ҳ ам мамиз бир л ахза кутулиш йўлнда дийла- лар топишга бош дотирдик. Ҳ атто бу дадда ўйлаб, ўзимизнинг тузодда эканлигим из дам эсимиздан чидиб кетибди. Тузодда кўншспб, даф асларда ором олдик. Бир кунн тўр орасидан бнр гала душ ларин кўрнб дол- дим. Улар бош ва данотларини тўрдан халос этиб, да- ф аслардан дутулиб учиб кслиш ар, оёдларида эеа д а мой тузод долдидлари осилиб турар эди. Лекин бу долдидлар учишга наж от топишга тўсдинлик дилм ас эди. Тўсдинлнк дилм аганига дарам ай, учиб дутулиш осон эмасди, тинчгина даёт кечиртирмас дам эди. Ана шу долат унутган нарсамни ёдимга туширди. Шу би лан бирга кўникиб долган нарсанинг ёмонлигини дам кўрсатди. Бўш айман, деб уринавериб, уринавериб, ж у да тавбамга таяндим датто, дасрату надоматдан куйиб, ўлай дедим. Кейин мен, зора улар менга ядинрод ке- либ родат топиш йўлини кўрсатсалар, деган умидда даф ас ичида туриб уларни чадирдим. Ахир кафасда узод туриш мони дийнаб юборди-да. Улар овчиларш ш г дийлаларини эслашиб, дайтаига мендан баттар дочдн- лэр. Кейин мен уларга даднмги дўстлигимиз ва дам- мамиз бир гурудданлигимизни айтгач, уларнинг дил- ларида яна шубда пайдо бўлди. Мен эса дасам ичиб, гапимнинг ростлигига уларни ишонтирдим. Ш ундай килганим дан кейингина улар менинг олдимга келиш- ди. Мен улардан дол-адвол сўраган эдим, шунда мен мубтало бўлган нарсага улар дам мубтало бўлганлик- 7 3 ларини, кейин умид узиб шу уқубатга кўникиб цол- ганликларини гапириб беришди. Сўнгра менга ҳам ёр- дам қилиш ди; бўйнимдан тузоқ, қанотларимдан тўр- ни узоқлаш тириш ди, қаф ас эшигини очишди. Кейин м енга: «Ғанимат билиб, қутулиб қол!»— дейишди. Мен улардан оё^ларим ни ҳ алқалардан озод қилиш ла- рини сўрадим. У лар: «Агар биз бундай иш га қодир бўлганимизда, аввал ўз оёғимизни бўшатиб олган бў- лардик, касал табиб касални даволай оларм иди»,— дейишди. Қ аф асдан чиқиб, учмоқчи бўлдим. Улар менга ш ундай дейиш ди: «Сенинг олдингда ж уда кўп б у қ ъ ал а р 115 бор. А гар у буқъалар устидан бўлиниб-бў- линиб ўтмасак, қийинчиликдан қутулолм айм из, биз- нинг изим издан уч, биз сени қутқарам из ва сенга тўғ- ри йўлни кўрсатиб юборамиз». Серўт, серҳосил водий, йўғ-е, аксинча, ц у р у ц ха- роб водийдаги бир ю ксак тоғнинг икни баланд чўққи- си, оралиғидан учдик. Ҳатто водий орқам изда қолиб, ҳалиги тоғ чўққисига етдик. Бирдан олдимизга қара- сак, яна саккизта баланд тоғлар турибди, буларнинг чўққиларини к ў з нлғам ас эди. Ш унда орам издаги баъзилар, бу тоғлард ан тезрш{, шошилиб ўтиб олма- сак, биз ҳеч омонлик тополмаймиз, дейишди. Ш ундан кейин тез учиб, олти чўқкидан ўтиб, еттинчисига ет дик. Еттинчи тоғ чегарасига киргач, баъзи қуш лар, ҳеч тоқат қилиб бўлмаяпти-ку, ором оласизларми-йўк- ми?1 А хир бу қийинчиликлар тинкам изни чуритди-ку. Биз билан душ м анларим из ораси узоқ бўлиб қолди, ба- данларим изга ҳам бир оз ором беришимиз керак-ку, ахир, дам олиб-дам олиб учиш тўхтовеиз учиш дан кў- ра наж отга тезроқ етказади, дейишди. Ш ундай қилиб, ўш а тоғ чўкқисига келиб қўндик. Бундай қарасак, кўз олдимизда ҳам м аёғи кўм-кўк, обод, мевазор, анҳорлар оқиб турган боғлар турибди. Унинг неъм атлари ўз кўриниши билан кўзларни қа- маштириб, фикрларни ҳайратда қолдиради. Қ улоқла- рингга аш ула куйлари, мунгли н ағм алар эш итилади; на ўткир м уш кда ва на анбарда бўлмайдиган ҳидлар димоғингга урилиб туради. Б из у боғ м еваларидан един, сувларидан ичдик ва то ҳордиқ чикқуича шу ер- да турдик. Б аъзи лар, ш ош илайлик, чунки хотирж ам - 74 ликдек алданиш, эҳтиёткорликдек қутулиш йўли ва ш убҳа қилиш дек м аҳкам қўрғон йўқ, дейишди. Бу ж ойда ғаф латда қолиб, узоқ туриб қолдик, ор- қам издан душ м анлар изма-из биз турган ж ойни ахта- риб келяпти. Гарчи бу ж ойда туриш биз учун яхш и бўлса ҳам , лекин бу ерда саломат қолиш имиз қийин. Ш унинг учун, келинглар, бу буқъани ташлаб, тезроц бу ердан кетайлик. Ш ундай қилиб, ҳам м ам из учиш га қарор қилдик. У ердан учиб, саккизинчи тоққа етиб келдик. Бундан қарасам , чўц ц и си осмон багрини ёриб кириб кетган баланд тоғ, унинг теварагида қуш лар учиб юрибди. Мен умримда бундай хуш наво, гўзал, хуш сурат, дил- каш қуш ларни учратм аганм ан. Уларнинг ёнига қўнга- ним издан кейин, биз илгари ҳеч кимдан кўрм аган ва эш итм аган эҳсон, лутф ва одам гарчиликни кўрдик, самимий ёрдамни ҳис қилдик. Ҳатто биз умр бўйи уринсак ҳам , борингки, ум рим изга бир неча бор умр қўшиб берилганда ҳам , уларнинг бизга берган ёрдам- ларининг кичик бир улуш ини баж о келтиролмаймиз. Улар билан танишиб бўлгач, биз уларни ўзим изга азоб бераётган воқеадан огоҳ қилдик- Ш унда улардан бири сўзимизга эътибор бериб, «Мана шу тоғнинг ор- қасида бир ш аҳар бор. Ўша ерда буюк подшоҳ истиқо- м ат қилади. Ҳ ар бир зулм дийда унга сиғинса ва тавак кул қ и лса; унинг қудрат ва м адади билан бахт- сизлик ундан йироклаш ади»,— деди. Б из уларнинг иш орасига биноан подшоҳ ш аҳрига равона бўлдик. Н иҳоят унинг даргоҳига цўииб, унинг рухсатига м унтазир бўлиб турдик. Кейин киришга рухсат берилди. Бнзни унинг қасрига олиб кирдилар. Б ундай қарасак, биз ш ундай саройга тушиб қолибмиз- ки, унинг кенглиги ва гўзаллигш ш тавсифлаб бериш қийин. У саҳндан ўтганим издан кейин кенг ва пред лагай яна бир саҳн дарвозаси очилди. Бу саҳннп кўр- ганнм изда бундан олдинги кўрган саҳнимиз ҳам анча торроқ, ҳатто кичикроқ ҳам кўринди. Ниҳоят биз под- шоҳ ҳуж расига етдик. П арда кўтарилиб,' подшоҳ жа- молига кўзим из туш гач, унга кўнглим из тушиб, ҳам- м амиз ҳуш имиздан кетиб, ш нкоят цилиш га ҳам қодир бўлмай қолдик. Ҳ айтовур унинг ўзи бизнинг дарди- м издан огоҳ бўлиб, ўз лутф и билан ҳуш имизга кел- 76 тирди. Нидоят у билан гаплаш иш га ж у р ъ ат этиб, унга ўз кечмиш ларнм изни гапириб бердик. Кейин у айтди: — О ёдларингиздаги тузодни дўйган киш идан бў- лак деч ким ечолмайди. Мен уларга бир элчи юбора- ман. У элчи сизларни тузоддан дутдариш ни овчидан илтимос дилади. Гап тамом. Шоду хуррам бўлиб тар- далинглар. , А на ш ундан сўнг биз элчи билан бирга йўлга тушдик. Бнродарларим подшоднинг гўзаллиги ва унннг даргоди дадида дикоя дилиб беришимни мендан дат- тид туриб талаб дилдилар. Мен унинг васфини дис дача иборатлар билан тўла-тўкис таърифлаб берам ан: у подшод ш ундай бир подшодки, дачон сен дилингга завол аралаш м аган бир жамолни, кам чилиги бўлмаган бир кам олни келтирсанг, ун даги 116 бор ж ам ол ва ка- молга дуч келган бўласан. Ҳ адидатан дам дар бир намолот унда пайдо, дар бир нудсон, гарчи м аж озий бўлса дам, ундан узод. Камолнинг дам маси унинг дусни учун юз, эдсони учун дўлдир. К им ки унга хизм ат дилса, у энг олий бахтга эришади. К им ки ундан узодлаш са, дунё ва охиратда знён кўради. Менинг данчалар бнродарларим дикоям ни эши- тиб: — Сенинг эсинг огиб долибди,— дейиш ди.— А длу душ инг учиб, девона бўлиб долибсан. Худо дадди, сен учм аган экансан, балки сенинг адлинг учган экан, сен овланмаган экансан, балки сенинг ад лу душ инг ов- ланган экан. К иш илар дачон учгану, душ дачон га- пирган! Гўё м изож ннгда сафро галаба днлганга, дн- могингни дурудлик эгаллаб олганга ўхш айди117. Сен энди девпечак 118 дайнатмасини ичиб тур, сучук сувлн иссид дам мом га вадт-вадти билан тушиб тур, нилу- ф а р 119 ёгини дидлаб тур. Кейин яхш и овдатларни тан- лаб, шошилмай егин, ж инсий алодадан, уйдусизликдан садлан ва кам род ф икрла. А хир биз илгари сенинг адллилигингни кўрган, сенинг фатонат ва заковатинг- га дойил долган эдик. К ўнглимиздан тангринг ўзи огоддир. Энди сенинг бу адволингни кўриб, биз сендан ранж идик. А дволингга халал етгани сабабли бизнинг адволимизга дам х алал етди. 76 У ларнинг гаплари қанча кўп бўлса, фойдаси шун- ча оз эди; сўзнинг энг ёмони ам ал қилинм ай зое кет- ганидир. Тангридан мадад, одам лардан айбга буюрмас- ликни сўрайман. Ундан бош қага ишонган киши охи- ратда ҳам , ундан аввал ҳам зарар кўради. Зулм қилганлар келгусида қаерга ағдарилиш ларини били- шади. |
