Абу таълим ва дидактик қарашлари райҳона беруний (973-1048)

"Ишчилар мактаблари" лойиҳаси (1696). Ушбу еслатмада Локк
ҳар бир жамоада
3 ёшдан 14 ёшгача бўлган камбағал болалар учун мўлжалланган таълим муассасаларини яратишни таклиф
қилди, бу мактабгача таълим муассасалари ва бошланғич мактаблар ўртасидаги алоқанинг бир тури. У ерда
улар ҳунармандчилик асосларини ўрганишлари, меҳнацеварликка ўрганишлари керак. Локк
болаларга нима қилиш
кераклигини ва визуал мисоллардан фойдаланишдан қочиш кераклигини ўргатишни тавсия қилди. Амалиёт қилинг,ҳаракатларни такрорланг
ва ижобий хулқ-атвор тажрибаларини мустаҳкамланг.

K. D. Ушинскийнинг дидактик ғоялари.
Таълим дастури
концепция
Ушинский тумани.
Konstantin
Дмитриевич Ушинский (1824-1871) Россияда илмий педагогиканинг асосчиси
еди. Унинг педагогик концепциясининг
асосини миллийлик принципи ташкил етади. Ушбу тамойил
мактаб таълими предмети сифатида она тилининг устуворлиги орқали амалга оширилиши керак.
Шахсий ривожланишнинг етакчи омили сифатида ишлаш ғояси ҳам муҳим емас
еди. Ушинскийнинг фикрига кўра педагогика
"антропология фанлари"нинг кенг доирасига асосланиши керак. Жараён
тренинг асосий тамойилларга асосланиши керак: 1)
онг ва фаолият; 2) кўриниш; 3) мустаҳкамлик;
4) мавжудлик; 5) чидамлилик. Ушинский
икки даражали дидактика доктринасини ишлаб чиқди: умумий ва хусусий.
Ушинскийнинг fundamental тезиси таълим ва тарбиянинг иккиликидир.
1844 йилда Москва Давлат университетининг юридик факултетини тамомлаган.
университет.
22 yoshida у Ярославл Давлат университетига таклиф қилинди.
Демидов лицейи енциклопедия ва ҳуқуқ кафедрасига.
1850 йилда у
"тирик сабабни ўлдириш" керак бўлган бошлиқларининг бундай талабларига бўйсунишни истамай, лицейни тарк етди."
Санкт-Петербургга кўчиб ўтгач, у
граф Д. A. Tolstoy қўмондонлиги остида хорижий еътирофлар бўлимига қўшилди
ва Современник ва Библиотека для Чтенияда танқидий ва географик мазмундаги мақолаларни нашр
ета бошлади.
1855 йилда. Ушинский Гатчина
етим институтига ўқитувчи сифатида ўқишга кирди ва у ерда тез орада инспектор бўлди. Махсус картани олмасдан
ўқитувчилар таркиби
ўқув машғулотлари,
Ушинский тумани
у тезда
педагогик адабиётлар билан танишди ва 1857 йилда
"таълим журнали" да педагогик мақолалар тайёрлади.
1859 йилда у Смолний институтининг инспектори етиб тайинланди.
Институтда енг яхши педагогик кучларни бирлаштирган Ушинский
университет ривожига ўз ҳиссасини қўшди.
йилда
бу
муассаса
тўлиқ
янги
бошланиши.
Ушбу
ўзгарувчан фаолият
Ушинскийни ишончсизликда айблашдан тортинмаган ески мактаб ўқитувчиларининг норозилигига сабаб
бўлди. Ушинский
жуда нуфузли одамлардан ҳамдардлик топганига қарамай, у кетишга мажбур бўлди
231
institut ва чет елга хизмат safari олди. Институтдаги фаолияти билан деярли бир вақтда
Ушинский
"Халқ таълими вазирлиги журнали" ни tahrir қилишни ўз зиммасига олди ва уни
расмий буйруқлар ва илмий мақолаларнинг қуруқ тўпламидан
ушбу соҳадаги янги тенденцияларга жуда мос келадиган педагогик журналга айлантирди
.халқ таълими.
Ушинский ҳаётининг сўнгги йилларини адабий
фаолиятга бағишлади. Пирогов билан биргаликда у
ислоҳотлар даври арбоблари қаторига киритилиши керак. Рус ҳаётига кириб келган тирик оқим
тарбия ва таълимга таъсир қилди. Озод қилинган халқ учун мактаблар
, мактаблар учун ўқитувчилар ва китоблар керак еди. Ушинский
ўқитувчилар семинарияларини ташкил етишни қизғин қўллаб-қувватлади ва
ўқиш ва дастлабки машғулотлар учун китобларни тузишга кўп вақт ажратди: децкий
Мир ва Родное Слово. Ушбу китобларда таниқли ўрин бериш
табиийки илмий material, бу
Коменский, Локк ва Песталоззи реалистик педагогикасининг кўрсатмаларига содиқ қолади.
Песталоззи сингари, Ушинский ҳам ота-оналар ва
ўқитувчилар қўлига
рус халқ мактабларига кенг таъсир кўрсатган ва
шу кунгача она тили методологияси бўйича енг яхши қўлланма бўлиб қолган "она сўзи" учун махсус қўлланма беради
.
Ушинский иши учун катта аҳамиятга ега бўлиши керак:
"Шахс
қандай
объект
таълим тизими,
тажриба
педагогик
антропология". Ушбу иншо аллақачон 11-нашрда нашр етилган ва
муносиб шуҳратга ега.
Таълимнинг асосий мақсади, унинг фикрича, инсоннинг маънавий ривожланиши

бўлиб, халқнинг маданий ва тарихий анъаналарига, миллий характерининг ўзига хос хусусиятларига таянмасдан унга еришиш мумкин емас

. Бу муаммо унинг "она сўзи",
"халқ таълимида миллат тўғрисида"асарларида очиб берилган.
Таълимнинг асосини оилавий тарбия ташкил етади, унда
халқ таълимининг мақсад ва вазифалари кўрсатилган.
Ушинский таълимнинг учта асосий тамойилини аниқлади:
миллат, маънавият, фан. Диний ва дунёвий
таълимнинг яқинлашиши рус халқ мактабининг асосий вазифаларидан биридир
.
232
Ахлоқий тарбияда у боланинг меҳнатга бўлган муҳаббатини ривожлантиришга катта аҳамият
берган. Меҳнат кучи
инсон қадр-қимматининг манбаи, балки ахлоқ ва бахтнинг ҳам манбаидир.
Ушинскийнинг фикрига кўра, таълим предмети-бу шахс ("шахс таълим субъекти сифатида
. Педагогик антропология тажрибаси"). Таълим санъати
антропология фанлари маълумотларига,
оилада, жамиятда,
одамлар орасида, инсоният орасида ва виждони билан ёлғиз яшайдиган инсон ҳақидаги ҳар томонлама билимларга асосланади. Бу
билим ўқитувчи учун мутлақо зарурдир. U
болаларнинг yoshi, individual ва
физиологик хусусиятларини, уларнинг ақлий ривожланишининг ўзига хос хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда машғулотларни қуриш зарур деб ҳисоблади
. У ўқитиш мазмуни ва унинг кетма-кетлигини ҳисобга олиш зарурлиги ҳақида гапирди
. У аниқлик тамойилини
, ташқи ҳислар ёрдамида олинган тажрибани таъкидлади
. У назария ва амалиётнинг бирлигини талаб қилди. U
ўқитишда ўйинлардан таълим воситаси сифатида фойдаланиш ҳақида гапирди
.
Ушинскийнинг дидактик ғоялари
билимларни ўзлаштиришнинг пухталиги ва мустаҳкамлиги тамойилларига асосланган еди.
Ривожлантирувчи таълим тамойилига амал қилиб, у
таълим ва тарбия функцияларининг ажратилишига қарши чиқди.
Таълим, тарбия ва ривожланишнинг бирлигини таъминлаш учун машғулотларни ташкил етишнинг асосий шакли
дарс деб ҳисобланди.
Ушинскийнинг фикрига кўра, дарс маълум
бир йўналиш берилганда ва ўқитишнинг турли усулларидан фойдаланилгандагина ўз мақсадига еришади
.
Ушинскийнинг назарий меросида асосий ўринни
унинг таълим назарияси егаллайди. Таълимни тарбиядан ажратмасдан, у

миллат тамойилига асосланган, православликнинг маънавий ва ахлоқий анъаналарига риоя қилиш деб тушунилган таълимга устувор аҳамият берди

.
Ахлоқий тарбиянинг мақсади
одамларни чин дилдан севадиган ва ҳурмат қиладиган,
атрофдаги дунёга меҳр билан муносабатда бўладиган ва
ўзини ҳурмат қиладиган инсонни шакллантиришдир. Мумкин бўлган жазолар:
огоҳлантириш, еслатма, хатти-ҳаракатларнинг паст рейтинги. Ижро етилди
233
жисмоний жазога қарши. Ахлоқий тарбия нуқтаи назаридан
у рақобат орқали машғулотларда фаолиятни рағбатлантириш, рағбатлантириш муаммосини кўриб
чиқди. Ахлоқий рағбатлантириш ахлоқий тарбиянинг енг яхши усули
ҳисобланади. U
болага тарбиявий таъсирнинг иккита омилини-оила ва ўқитувчининг шахсиятини алоҳида таъкидлади.
Меҳнат ва унинг тарбиявий аҳамияти.
У болаларнинг турмуш тарзига катта аҳамият берди, бу уларни уюшқоқликка ўргатиши керак
. Меҳнат
моддий қадриятларни яратишнинг асосий омили
бўлиб, инсоннинг жисмоний, ақлий ва ахлоқий яхшиланиши учун зарурдир.