Al-faqih abu lays as-samarqandiy tanbehul–G‘ofiliyn

 
XIII BOB. SILAI RAHM 
 
157. Abu Ayyub, Alloh undan rozi bo‘lsin, aytadi: “Bir a’robiy Payg‘ambar (s.a.v.) 
huzurlariga borib, tuyalarining yuganidan ushlab: “Ey Rasululloh, menga jannatga yaqin-
lashishimga sabab bo‘ladigan va do‘zaxdan uzoqlashtiradigan amaldan xabar bering!” 
dedi. Payg‘ambarimiz (s.a.v.) Allohga ibodat qilishga, Unga shirk keltirmaslikka va 
namoz o‘qishga, zakot berishga va silai rahm qilishga buyurdilar. 
 
158. Abdulloh ibn Abu Avfo, Alloh undan rozi bo‘lsin, aytadi: “Arofat kechasida 
Payg‘ambar (s.a.v.) bilan o‘tirgan edik. Aytib qoldilar: “Bugun kechasi silai rahmni uzgan 
kishi men bilan o‘tirmasin, bizdan ketsin”. Majlisning chetida o‘tirgan kishidan boshqa 
hech kim turmadi. Hech vaqt o‘tmasdan u kishi qaytib keldi. Payg‘ambar (s.a.v.): “Nima 
uchun sendan boshqa hech kim davramizdan turmadi?” dedilar. U aytdi: “Ey Rasululloh, 
sizdan boyagi gapni eshitib, xolamnikiga bordim. U kishi bilan janjallashib, oramiz 
buzilgan edi. Borganimdan keyin xolam menga: “Nimaga kelding, bu sening odating 
emas edi-ku?” dedi. Men siz aytgan hadisning xabarini berdim. Mendan kechirim so‘radi, 
men ham undan kechirim so‘radim”. Payg‘ambar (s.a.v.): “Yaxshi qilibsan, o‘tir!” 
dedilar. So‘ng: “Ogoh bo‘linglar, Allohning rahmati silai rahmni uzgan qavmga 
tushmaydi!” dedilar”. 
 
Bu xabarda qarindoshlikni uzishlik katta gunoh ekanligiga dalil bor. Chunki 
qarindoshlikni uzish mo‘minni rahmatdan qaytaradi. Musulmon kishiga silai rahmni 
uzgandan keyin tavba qilmog‘i, istig‘for so‘ramog‘i va silai rahmni boshqatdan 
bog‘lamog‘i vojib bo‘ladi. Chunki payg‘ambarimiz (s.a.v.) birinchi xabarda silai rahm 
bandani Allohning rahmatiga yaqinlashtirib, do‘zaxdan uzoqlashtirishini ravshan qilib 
aytdilar. 
 
159. Payg‘ambardan (s.a.v.) rivoyat qilindi: “Silai rahm savobidek tez keladigan 
yaxshilik yo‘q, dunyoda tezgina azob berib, oxiratda ham azob bo‘ladigan gunoh silai 
rahmni uzishlikdir”. 
 
160. Faqih Amr ibn Shuaybdan, u esa, otasidan, bobosidan rivoyat qiladi: “Bir kishi 
Payg‘ambarning (s.a.v.) huzurlariga kelib: “Men qarindoshlar bilan silai rahm qildim, ular 
mendan uzildilar, ularni afv etdim, menga zulm qildilar, ularga yaxshilik qildim, menga 

Tanbehul g’ofilin. Al-Faqih Abu Lays as-Samarqandiy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
79
yomonlik qildilar. Ularga o‘zlaridek muomala qilayinmi?” dedi. Aytdilar: “Yo‘q. Unda 
gunohga sherik bo‘lib qolasan. Lekin ularga yaxshilik va silai rahm qil. Hamisha Allohdan 
quvvat senga davomli bo‘ladi, modomiki sen shu ishingda davom etsang”. 
 
Aytildi: “Uchta ish jannat ahlining axloqlaridan. Ular faqat yaxshi kishilardagina topiladi. 
Yomonlik qiluvchiga yaxshilik qilish; zulm qilgan kishini avf etish; biron narsadan 
mahrum qilgan kishiga yaxshilik qilish”. 
 
Zahhok ibn Mazohim: “Alloh o‘zi xohlagan narsani (ya’ni hukmni) o‘chirur va 
(o‘zi xohlagan hukmni) ustivor qilur” (Ra’d, 39) oyatining tafsirida aytadi. 
 
“Shubhasiz, bir kishi silai rahm qilsa umridan uch kun qolgan bo‘lsa, Alloh taolo uning 
umrini o‘ttiz yil ziyoda qiladi, agar silai rahmni uzgan bo‘lsa va umridan o‘ttiz yil qolgan 
bo‘lsa, Alloh taolo uch kunga tushirib qo‘yadi”. 
 
161. Savbon rivoyat qiladi: “Payg‘ambarimiz (s.a.v.) aytdilar: “Qadar duo bilangina 
o‘zgaradi. Umrni yaxshilik ziyoda qiladi. Shubhasiz, mo‘min gunoh qilish bilan rizqidan 
mahrum bo‘ladi”. 
 
Ibn Umar, Alloh undan rozi bo‘lsin, aytadi: “Kim Allohdan qo‘rqsa, silai rahm qilsa, umri 
ziyoda bo‘ladi, moli ko‘payadi, ahlini yaxshi ko‘radi”. 
 
Faqih, Alloh undan rozi bo‘lsin, aytadi: Umrning ziyoda bo‘lishida ulamolar ixtilof qildilar. 
Ba’zilar aytdilar: “Kim silai rahm qilsa, umri ziyoda bo‘ladi, degan xabar zohiriydir”. 
Ba’zilar aytdilar: “Taqdir o‘zgarmaydi, chunki Alloh taolo: 
“Bas, qachon ularga ajallari yetsa, uni biron soatga ketga ham, ilgariga ham 
sura olmaydilar” (A’rof, 34), degan. Lekin umrni ziyoda qilishning ma’nosi o‘limdan 
keyin uning savobini yozmoqlikdir. O‘limidan keyin unga savob yozsa, go‘yoki umrini 
ziyoda qilgandekdir”. 
 
162. Payg‘ambarimiz (s.a.v.): “Allohdan qo‘rqinglar va silai rahm qilinglar. Chunki u 
sizlar uchun dunyoda hamma narsadan yaxshiroqdir, mustahkamroqdir. Oxiratda sizlar 
uchun yanada yaxshiroqdir”, dedilar. 
 
Aytilgan edi: “Agar sizda biron qarindosh bo‘lib, oyog‘ingiz bilan yurib bormasangiz 
(ya’ni ziyoratga), molingizdan biron narsa bermasangiz, albatta undan uzilibsiz. Alloh 
taolo tushirgan ba’zi sahifalarda: “Ey odam farzandi, moling bilan silai rahm qilgin, agar 
o‘zingda bir narsaga baxillik qilsang yoki moling kam bo‘lsa, oyog‘ing bilan borgin (ya’ni 
ziyorat qilgin)”, deyilgan”. 
 
163. Payg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: “Qarindoshchilikni bog‘langlar, agar salom bilan bo‘lsa 
ham”. 
 
Maymun ibn Mahron aytadi: “Uch narsada kofir va musulmon barobardir: kim bilan 
ahdlashgan bo‘lsang, ahdingga vafo qilgin, xoh kofir bo‘lsin, xoh musulmon. Albatta, ahd 
Alloh uchundir. Orada qarindoshchilik bo‘lsa, silai rahm qilgin, xoh kofir bo‘lsin va xoh 
musulmon! Kimiki senga omonat bersa, omonatini ado qilgin, xoh kofir bo‘lsin, xoh 
musulmon”. 
 

Tanbehul g’ofilin. Al-Faqih Abu Lays as-Samarqandiy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
80
Ka’b-ul Ahbor deydi: “Muso alayhissalom hamda bani Isroil uchun dengizni yorgan 
Allohga qasamki, albatta, Tavrotda yozilgan: “Allohdan qo‘rqing, ota-onaga yaxshilik 
qiling va qarindoshlarga silai rahm qiling, umringiz ziyoda bo‘ladi. Yengilingizni yanada 
yengil qiladi, qiyinchilikni ketkazadi”. 
 
Alloh taolo rahmni kitobining quyidagi o‘rinlarida buyuradi: 
“Va oralaringizdagi savol-javoblarda o‘rtaga nomi qo‘yiladigan Allohdan 
qo‘rqingiz va qarindosh-urug‘laringiz bilan ajralib ketishdan saqlaningiz” 
(Niso,1). Ya’ni, qarindoshlikni uzib qo‘yishlikdan qo‘rqingiz. Silai rahm qilingiz. 
Uni uzmangiz! Va boshqa oyatda: “(Ey Muhammad) qavmu qarindoshlar, 
miskin va yo‘lovchi haqlarini ado eting” (Isro, 26). Ya’ni, yaxshilik va silai rahmdan 
ularga haqqini bering. 
 
Boshqa oyatda: 
“Albatta, Alloh taolo adolatga, chiroyli amallarni qilishga buyuradi” (Nahl, 90), 
ya’ni odamlarga yaxshilik qilishga va ularni kechirish va afv etishga buyuradi; 
“va qavm-qarindoshga yaxshilik qilishga buyurur”, ya’ni silai rahmga buyuradi. 
 
Alloh ushbu uch narsaga buyurib, quyidagi uch narsadan qaytaradi. Alloh aytadiki: 
“Va buzuqlik, yomon ishlar va zo‘ravonliklardan qaytarur”, ya’ni fahsh ishlardan, 
gunohlardan, yomon ishlardan, shariat va sunnatda bo‘lmagan ishlar qilishdan 
qaytaradi; “Sizlarga pand-nasihat qilur”, ya’ni sizlarni bu uch narsaga buyurib, bu 
uch narsadan qaytaradi”. “Shoyadki, ibrat-eslatma olsalaringiz” (Nahl, 90). 
 
164. Usmon, Alloh undan rozi bo‘lsin, aytdi: “Rasululloh menga do‘st edilar, 
musulmonchilikni u kishidan uyalganimdan bo‘ynimga oldim. Chunki meni Alloh taologa 
chaqirardi va Islomni qabul qilgan vaqtimda hali qalbimda Islom qaror topmagan edi. Bir 
kuni u kishining oldida o‘tirar edim. Shu vaqt mendan yuzlarini o‘girdilar. Go‘yoki birov 
bilan gaplashayotganday edilar. Keyin men tomonga burilib, aytdilar: “Jabroil tushib 
menga bu oyatni o‘qidi: “Albatta, “Alloh adolatga, chiroyli amallar qilishga va qavm-
qarindoshlarga yaxshilik qilishga buyuradi” (Nahl, 90). Shu bilan juda xursand bo‘ldim.  
Islom qalbimda qaror topdi. U kishining oldidan turib,  amakisi Abu Tolibning oldiga 
keldim-da, jiyaning oldida edim, bu oyat u kishiga tushdi, dedim. Abu Tolib aytdi: 
“Muhammadga ergashinglar, najot topasizlar, to‘g‘ri yo‘l tutasizlar.  Allohga qasamki, 
albatta akamning o‘g‘li yaxshi xulqlarga buyuradi. Agar u yolg‘onchi yoki sodiq bo‘lsa 
ham, sizlarni yaxshilikka chaqiradi. Bu xabar Payg‘ambarga (s.a.v.) yetdi. Uni Islomga 
kirishini umid qildilar. Abu Tolib bosh tortdi. Keyin bu oyat nozil bo‘ldi: “(Ey 
Muhammad!) Aniqki, siz o‘zingiz suygan kishilarni hidoyat qilaolmassiz, lekin 
Alloh o‘zi xohlagan kishilarni hidoyat qilur” (Qasos, 56). 
Albatta, Alloh taolo bu oyatda silai rahmni zikr qildi. 
 
Boshqa oyatda: 
“Agar (imondan) yuz o‘girsangizlar, sizlar yerda buzg‘unchilik qilursizlar va 
qarindosh-urug‘laringiz (bilan ham aloqalaringiz)ni uzarsizlar! Unday 
kimsalarni esa Alloh taolo la’natlagandir. Bas, ularning quloqlarini (pand-
nasihat eshitishdan) kar, ko‘zlarini (to‘g‘ri yo‘lni ko‘rolmaydigan) ko‘r qilib 
qo‘ygandir” (Muhammad, 22-23). Ya’ni silai rahmni uzganlarni. 
 

Tanbehul g’ofilin. Al-Faqih Abu Lays as-Samarqandiy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
81
165. Aytildi: Albatta Alloh taolo rahmni yaratib: “Men Rahmonman, sen rahmsan, kim 
seni uzsa, uzilaman; kimiki senga bog‘lansa, bog‘lanaman”, dedi. 
 
166. “Albatta, rahm arshda osilgandir. Kecha va kunduz “Ey Parvardigor, Sening 
yo‘lingda kimiki menga bog‘lansa, bog‘langin, kimiki Sening yo‘lingda meni uzsa, 
uzilgin”. 
 
Hasan Basriy (roziyallohu anhu) aytdi: “Vaqtiki odamlarda ilm ko‘rinib, unga amal 
qilmasa, til bilan aytishni yaxshi ko‘rishib, qalblari bilan g‘azablanishsa, qarindoshlari 
bilan uzilishgan bo‘lsa, Alloh ularni la’natlaydi, kar qiladi va ko‘zlarini ko‘rmaydigan qilib 
qo‘yadi”. 
 
Faqih aytdi, Yahyo ibn Salim bizlarga gapirib berdi: “Makkada biz bilan birga Xuroson 
ahlidan bo‘lgan bir kishi bor edi. U solih kishi edi. Odamlar unga o‘z omonatlarini qo‘yar 
edilar. Bir kishi kelib, o‘n ming dirham qoldirdi, keyin u kishi o‘z ishi bilan ketdi. Omonat 
qo‘ygan kishi xurosonlik kishi o‘lgandan so‘ng keldi va uning o‘g‘lidan, xotinidan molini 
so‘radi. Ular bu haqda bilishmas edi. U kishi o‘sha kunda Makkada yig‘ilishib turgan ko‘p 
olimlardan bu masalada savol qildi: “Falonchiga o‘n ming dirham tashlab ketgan edim. U 
kishi o‘libdi. Xotinidan so‘rasam, bu haqda bilmas ekan. Menga nimani buyurasizlar?” 
Aytdilar: “Bizlar xurosonlikni jannat ahlidan deb umid qilamiz. Kechaning uchdan biri 
yoki ikkinchisi o‘tsa, zamzam qudug‘i oldiga kelgin va mana bu so‘z bilan xabar bergin: 
“Ey fa-lonchining o‘g‘li falonchi, men omonat egasiman!” Haligi odam kelib uch marta 
aytdi, hech kim javob bermadi. So‘ngra olimlarning oldilariga kelib, ularga bu xabarni 
yetkazdi, aytdilar: “Albatta, biz Allohnikimiz va Allohga qaytajakmiz! Bizlar sening 
do‘sting do‘zax ahlidan bo‘lmog‘idan qarqyapmiz. Endi Yamanga borgin, u yerda bir 
vodiy bor, uni Barxut deyishadi. U yerda bir quduq bor. Unga chiqqin, kechaning uchdan 
biri yoki uchdan ikkisi o‘tganda: “Ey falonchining o‘g‘li falonchi, men omonat egasiman!” 
deb baqirgin... U borib, aytganlarini qilibdi. Birinchi ovozdayoq javob beribdi. “Sho‘ring 
qursin, seni bu yerga nima tushirdi, sen yaxshilik egasi eding-ku?” deyildi. Aytdiki: 
“Mening Xurosonda ahli baytlarim, qarindoshlarim bor edi. Ular bilan o‘lgunimcha uzilib 
ketdim. Alloh taolo bu (azob) bilan ushlab, bu manzilga tashladi. Ammo moling o‘ziday 
turibdi, men o‘g‘limga omonat qila olmagandim, uyimning falon joyiga ko‘mganman. 
O‘g‘limga aytgin, seni hovlimga kirgizadi, hovlidagi joyni kavlagin, u joyda molingni 
topasan”. Haligi odam qaytib kelib, molini qanday topshirgan bo‘lsa, shunday holatda 
topibdi”. 
 
Faqih aytadi: Agar kishi qarindoshlari orasida bo‘lsa, ular bilan hadya va ziyorat bilan 
bog‘lanib turishi vojib bo‘ladi. Agar mol bilan rahm qilishga qodir bo‘lmasa, ziyorat 
qilishlik bilan, ularning ishlaridan yordam berishlik bilan bog‘lansin. Agar buning ham 
iloji yo‘q bo‘lsa, ular bilan xat orqali bog‘lanib tursin. Agar borishga imkoni bo‘lsa, 
borishligi afzaldir. 
 
167. “Albatta, mo‘minni xursand qilishlik amallarning afzalidir”. 
 
Bilginki, silai rahmda o‘nta maqtalgan xislat bor: 
1) silai rahmda Allohning rizosi bor, chunki Alloh taolo shunga buyuradi; 
2) ularga (mo‘minlarga) xursandchilik yetkazmoqlik bor, bu haqda xabar kelgan; 
3) silai rahm maloikalarning xursandchiligi bor, chunki ular silai rahm bilan xursand 
bo‘ladilar; 

Tanbehul g’ofilin. Al-Faqih Abu Lays as-Samarqandiy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
82
4) silai rahmda musulmonlarga yaxshi maqtov bordir; 
5) silai rahmda iblisga g‘am yetkazishlik bordir; 
6) umrning ziyoda bo‘lishi; 
7) rizqda baraka bo‘lishi; 
8) o‘lganlar xursandligi bor, chunki ota-ona, bobolar silai rahmning bog‘lanishi bilan 
xursand bo‘ladilar; 
9) do‘stlikning ziyoda bo‘lishi bor, chunki bir sabab o‘rtaga tushib, xursandchilik yoki 
g‘amdan to‘planishib, unga yordam beradilar va ularda do‘stlikning ziyoda bo‘lishiga omil 
bo‘ladi; 
10) o‘lgandan keyin ham ajrining ziyoda bo‘lishi bor, chunki qarindoshlar uni o‘lgandan 
keyin ham duo qiladilar, hamma vaqt yaxshiliklarini eslab yuradilar. 
 
Anas ibn Molik aytdi: “Uch toifa kishi qiyomat kuni Arshning soyasida bo‘ladi: silai rahm 
qiluvchi, uning umri va rizqi silai rahm bilan ziyoda bo‘lgan edi. Bir xotin eri o‘lib, 
yetimlari bilan qolib, ularni Alloh behojat qilgunicha tarbiyalasa. Va bir kishiki, taom 
tayyorlab, yetim-miskinlarga yedirsa”. 
 
168. Hasan Payg‘ambardan (s.a.v.) rivoyat qiladi: “Bandaning farz namozni ado qilishi 
ular uchun va qarindoshlari bilan silai rahm qilishi uchun yurgan qadamidan ko‘ra 
Allohga mahbubroq ish yo‘qdir”. 
 
Aytildiki: “Besh narsada davomiylik bo‘lsa, baland tog‘larning cho‘qqisidek yaxshiliklar 
ziyoda bo‘laveradi. Va Alloh taolo rizqini keng qilib qo‘yadi: kimiki sadaqani davomli 
qilsa, ko‘p bo‘lsa ham, kam bo‘lsa ham, kimiki qarindoshlikni bog‘lagan bo‘lsa, kam 
bo‘lsa ham, ko‘p bo‘lsa ham, kimiki Alloh yo‘lida harakat qilishda davomli bo‘lsa, kimiki 
tahoratda davomli bo‘lsa, suvni isrof qilmasa va kimiki ota-onasiga itoat qilib, itoatda 
davomli bo‘lsa”. 
 
Alloh subhonahu va taolo bilguvchiroqdir. 
 
___________ 
XIII bob. Silai rahm bobi 
 
1. Abu Ayyub. “Bir a’robiy Payg‘ambar (s.a.v.) huzurlariga borib...” Muttafaqun alayhi*. Buxoriy (5983/10) va Muslim (13). 
2. Abdulloh ibn Avf. «Arafot kechasida Payg‘ambar (s.a.v.) bilan o‘tirgan edik...» Zaif*. Asbahoniy. “At-targ‘ib” (2290) va “Zaiful jome’”ga 
qarang (1463). 
3. Hadis. “Silai rahm savobidan tez keladigan yaxshilik yo‘q...” Sahih*. Ahmad (38,36/15), Termiziy (2511) va Ibn Moja (4211), “As-sahiha” 
(918)ga qarang. 
4. Amr ibn Shuayb. “Bir kishi Payg‘ambarning (s.a.v.) huzurlariga kelib...” Sahih*. Muslim (2 558/4) va boshqalar. 
5. Savbon. Payg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: “Qadar-taqdir duo bilangina o‘zgaradi...” Sahih*. “As-sahihat” (154). 
6. Qatoda. “Bizga zikr qilindiki, Payg‘ambar (s.a.v.): “Allohdan qo‘rqinglar va silai rahm qilinglar...” Mursal*. “Zaiful jome’”ga (122) qarang. 
7. Hadis. “Payg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: “Qarindoshchilikni bog‘langlar...” Hasan*. Qazo’iy “Ash-shihob”da (654-653) va “As-sahihat” 
(1777)ga qarang. 
8. Usmon ibn Maz’un. “Rasululloh menga do‘st edilar...” Zaif*. Buxoriy, “Al adabul mufrad” va Ahmad (318/1). 
9. Hadis. “Albatta, Alloh taolo rahmni yaratib...” Sahih*. Ahmad (194/1) Abu Dovud (1694) va Termiziy (1907). 
10. Hadis. “Albatta, rahm Arshda osilgandir...” Sahih*. Muslim (2555/4) Oyisha onamizdan. 
11. Hadis. “Albatta, mo‘minni xursand qilishlik...” Hasan*. Ibn Abu Dunyo “Qazoul havoij” (112) va Bayhaqiy “Ash-shu’ab”da (7688, 7679), 
“As-sahihat” (1494) da keltirilgan.
 
 
 
XIV BOB. QO‘SHNICHILIK HAQLARI 
 
169. Abu Lays Samarqandiy rivoyat qiladi: Abdulloh ibn Amr ibn Os, Alloh undan rozi 
bo‘lsin, aytdi: “Payg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: “Alloh taolo qiyomat kunida quyidagi yetti 
kimsaga (rahmat) nazari bilan qaramaydi va ularni gunohlardan poklamaydi hamda 

Tanbehul g’ofilin. Al-Faqih Abu Lays as-Samarqandiy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
83
ularga: “Do‘zaxga kiruvchi bilan birga do‘zaxga kiringlar!” deydi. Ular: 
1) livota qiluvchi va livota qilingan; 
2) qo‘li bilan nikoh qiluvchi (o‘z shahvatini qo‘li bilan qondiruvchi); 
3) hayvon bilan jinsiy aloqa qiluvchi; 
4) xotinining orqasiga yaqinlik qiluvchi; 
5) onasini va qizini jimo’ qiluvchi; 
6) qo‘shnining xotini bilan zino qiluvchi; 
7) qo‘shnisiga aziyat beruvchi”. 
Agar tavba shartlari bilan tavba qilsalar, Alloh kechiruvchi zotdir. 
 
170. Payg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: “Nafsim qo‘lida bo‘lgan Zotga qasamki, qalbidan, 
tilidan, qo‘lidan odamlar salomat bo‘lmaguncha, banda musulmon bo‘lmaydi; banda 
mo‘min bo‘lmadi qo‘shnisi uning yomonligidan omon bo‘lmagunicha”. “Uning yomonligi 
nima?” deyishdi. Aytdilar: “Qo‘polligi va zulmi”. 
 
171. Payg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: “Qo‘shnining qo‘shniga hurmati o‘z onasiga hurmati 
kabidir”. 
 
172. Faqih, Alloh rahmat qilsin, aytdi: Abdulloh ibn Amr ibn Os g‘ulomiga aytdilar: 
“Qo‘chqorni so‘yib, yahudiy qo‘shniga nasiba bergin”. Keyin bir soat vaqt o‘tdi. Aytdi: 
“Ey g‘ulom!” Agar qo‘chqorni so‘ysang, yahudiy qo‘shnimizga nasiba bergin”. G‘ulom 
aytdi: “Bu yahudiy qo‘shni bizlarga aziyat beradi-ku”. Abdulloh ibn Amr: “Senga dard 
tegsin, albatta, Payg‘ambar (s.a.v.) bizlarga hamisha qo‘shni haqida vasiyat 
qilganlaridan, bizlar uni meros olsa kerak, deb gumon qilardik”. 
 
173. Payg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: “Kim Allohga va oxirat kuniga ishonsa, yaxshilikni 
gapirsin yoki jim tursin. Kim Allohga va oxirat kuniga ishonsa, qo‘shnisini hurmat qilsin. 
Kim Allohga va oxirat kuniga ishonsa, mehmonni ulug‘lasin. Uni hurmatlash bir kecha-
kunduz. Mehmondorchilik uch kun. Keyingilari sadaqa bo‘ladi”. 
 
174. Hasan Basriy aytadi: So‘radilarki: “Yo Rasululloh! Qo‘shnining qo‘shnida nima haqqi 
bor?” Aytdilar: “Agar qarz so‘rasa, unga qarz bergin, agar chaqirsa, javob qilgin; agar 
kasal bo‘lsa, borib ko‘rgin; agar sendan yordam so‘rasa, yordam bergin; agar bir 
musibat tushsa, ta’ziya bildirgin; agar bir yaxshilik yetsa, tabriklagin; agar o‘lsa, 
shahodat qilgin; agar biron joyga ketsa, uyini va manzilini saqlagin. Unga qozonda 
go‘sht qovurish bilan aziyat yetkazmagin, agar shu ishni qilsang, pishirgan taomingdan 
bergin”. 
 
Boshqa xabarda bu to‘qqiz narsaga qo‘shimcha qilib, o‘ninchisini keltirishadi: “Uyingni 
uning uyidan uzun (yoki katta) qilmagin, magar roziligi bilan bo‘lsa, mayli”. 
 
175. Abu Hurayra, Alloh undan rozi bo‘lsin, rivoyat qiladi: “Payg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: 
“Jabroil menga hamisha qo‘shni haqida vasiyat qilar ediki, men qo‘shniga yaqinda meros 
beriladi”, deb o‘ylardim”. 
 
Abu Hurayra Alloh undan rozi bo‘lsin, rivoyat qildi: “Payg‘ambardan (s.a.v.) aytdilarki: 
“Yo Abu Hurayra, taqvodor bo‘lgin, odamlarning obidrog‘i bo‘lasan; qanoatli bo‘lgin, 
odamlarning shukr qiluvchirog‘i bo‘lasan! Odamlar uchun yaxshi ko‘rgan narsangni 
ularga ham ravo ko‘r, mo‘min bo‘lasan. Senga qo‘shni bo‘lganga yaxshi qo‘shnichilik 

Tanbehul g’ofilin. Al-Faqih Abu Lays as-Samarqandiy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
84
qilgin, musulmon bo‘lasan. Kulishni kamaytirgin, chunki ko‘p kulishlik qalbni o‘ldiradi”. 
 
Alloh taolo: 
“Allohga bandalik qilinglar, Unga hech narsani sherik qilmanglar va ota-onaga 
yaxshilik qilinglar”, ya’ni Allohni denglar. Unga ibodat qilinglar, Unga sherik qilib 
olmanglar, ota-onangizga yaxshilik qilinglar, ya’ni ota-onaga chiroyli holatda muomalada 
bo‘lib, yaxshilik qilinglar, hamda “qarindosh-urug‘, yetim va miskinlarga” qarindosh 
qo‘shniga va begona qo‘shniga, ya’ni yaqinlarin-gizga silai rahm va hadya qilishlik bilan 
yaxshilik qiling-lar. Yetim va miskinlarga sadaqa berishlik va chiroyli so‘z bilan yaxshilik 
qilinglar; “yo‘lovchi musofirga”, ya’ni yo‘ldan o‘tib turib qo‘noq bo‘lgan mehmonga va 
“qarindosh qo‘shniga”, ya’ni siz va uning orasida qarindoshchilik bor qo‘shniga 
“yaxshilik qilinglar” (Niso, 36). Ya’ni siz bilan uning orasida qarindoshchiligi yo‘q 
qo‘shniga ham. 
 
177. Payg‘ambardan (s.a.v.) rivoyat qilindi. Aytdilarki: “Qo‘shnilar uch xil bo‘ladi: 
ulardan birinchisida uch haq bo‘ladi; keyingisida ikki haq; uchinchisida bir haq bo‘ladi. 
Uchta haqqi bo‘lgan qo‘shni musulmon va qarindosh qo‘shnidir; ikkita haqqi bo‘lgan 
qo‘shni musulmon qo‘shnidir. Bitta haqqi bo‘lgan qo‘shni esa, zimmiy qo‘shnidir”. 
 
Ya’ni, qo‘shni qarindosh va musulmon bo‘lsa, ular uchun qarindoshlik haqqi, Islom haqqi 
va qo‘shnichilik haqlarni bor. Ikkita haqqi bori musulmon qo‘shnidir. Unda Islom haqqi 
va qo‘shnichilik haqqi bor. Ammo bitta haqqi bori zimmiy (g‘ayridin) qo‘shnidir. Uning 
qo‘shnichilik haqqi bor. Agar qo‘shni zimmiy bo‘lsa ham, uning haqqini berish lozim 
bo‘ladi. 
 
178. Abu Zarr G‘iforiy, Alloh undan rozi bo‘lsin, aytadi: Menga do‘stim Muhammad 
(s.a.v.) uch narsani vasiyat qildilar: “Eshitgin va itoat qilgin. Burni kesilgan qul bo‘lsa 
ham. Bas, agar sho‘rva qilsang, uning suvini ko‘paytirgin, keyin qo‘shnilaringning 
ahllariga qaragin va sho‘rvangdan ularga ham bergin, namozingni vaqtida o‘qigin”. 
 
Va aytildi: “Uch qo‘shni bo‘lib, uchchalasi ham rozi bo‘lsa, keyin inson o‘lsa, uning 
gunohlari kechiriladi”. 
 
179. Payg‘ambardan (s.a.v.) rivoyat qilindi: Bir kishi Payg‘ambarimiz (s.a.v.) huzurlariga 
kelib, qo‘shnisidan shikoyat qildi. Payg‘ambar (s.a.v.): “Unga o‘zing ozor berishdan 
tiyilgin va uning ozoriga sabr qilgin va ajralishmoq uchun o‘lim kifoyadir”, dedilar. 
 
Hasan Basriy aytdi: “Qo‘shnidan aziyatni tiyish yaxshi qo‘shnichilik emas, yaxshi 
qo‘shnichilik, qo‘shnidan bo‘lgan aziyatga sabr qilishlikdir”. 
 
Amr ibn Os aytdi: “Qarindoshchilikni bog‘lovchi kishiga bog‘lanib, uzilgan kishidan 
uzilganni bog‘lovchi deb bo‘lmaydi, balki u insofli kishidir. Albatta, haqiqiy bog‘lovchi esa 
kim uzgan bo‘lsa, bog‘laydi: kim xafa qilgan bo‘lsa, yumshoqlik, latiflik qiladi. Halim 
inson ham qavmi unga halimlik qilganda halimlikni qilib, unga qo‘pollik qilganda qo‘pollik 
qiladigan kishi emasdir. Balki u insofli kishidir, haqiqiy halim esa unga halimlik qilganda 
ham, qo‘pollik qilganda ham, go‘zal muomalada bo‘lguvchi kishidir”. 
 
Faqih, Alloh undan rozi bo‘lsin, aytadi: Musulmon kishi qo‘shnining aziyatiga sabr qilishi 
lozim bo‘ladi. Qo‘shnisiga biror aziyat bermaydi. Qo‘shni undan omonda bo‘ladi. 

Tanbehul g’ofilin. Al-Faqih Abu Lays as-Samarqandiy