Al-faqih abu lays as-samarqandiy tanbehul–G‘ofiliyn

“Barchalaringiz Allohga tavba qilingizlar, ey mo‘minlar! Shoyadki najot 
topsangizlar” (Nur, 31). Tavbadan keyin ularni yaxshi ko‘rdi. Alloh aytdi: 
“Albatta, Alloh taolo tavba qiluvchilarni va o‘zlarini mudom pok tutguvchilarni 
sevadi” (Baqara, 222). 

Tanbehul g’ofilin. Al-Faqih Abu Lays as-Samarqandiy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
66
 
129. Payg‘ambarimizdan (s.a.v.) rivoyat qilinadi: “Gunohiga tavba qilgan kishi go‘yoki 
gunohi yo‘q kishiga o‘xshaydi”. 
 
Ali ibn Abu Tolibdan rivoyat qilinadi: “Bir kishi: «Men bir gunoh qildim”, deb aytdi. 
Hazrati Ali: “Allohga tavba qilgin, keyin bu gunohlarga qaytmagin”, dedi. Aytdi: “Men 
tavba qildim, yana gunoh qildim, yana qaytdim”. Hazrati Ali: “Allohga tavba qil, keyin bu 
ishni qilmagin”, dedi. Haligi kishi: “Qachongacha, yo Ali?” dedi. Ali aytdi: “To shayton 
mag‘lub bo‘lgunicha”. 
 
Mujohid aytdi: “Alloh so‘zida: 
“Albatta, Alloh tavbalarni qabul qilish, faqat bironta gunohni nodonlik bilan 
qilib qo‘yib, so‘ngra darhol tavba qilgan kishilar uchundir” (Niso, 17). Aytdi: 
Nodonlik  qasddan qilishlik. Aytdilar: o‘limdan boshqa barcha holat (tavbaga) yaqindir 
(ya’ni, o‘lim paytidagi tavba qabul qilinmaydi). 
 
130. Payg‘ambarimizdan (s.a.v.) Abu Hurayra rivoyat qiladi: “Agar banda bir gunoh 
qilsa, keyin aytsaki: “Yo Allohim, men gunoh qildim”, yoki aytsaki, “Men bir gunoh sodir 
qilib qo‘ydim, meni kechirgin”, deb. Alloh taolo aytadi: “Bandam gunoh qildi, bildiki, 
uning Parvardigori gunohlarni kechiradi va shu gunoh bilan jazolaydi. Bas, bandamning 
gunohlarini kechirdim”. 
 
Bu narsalarning hammasi Muhammadning (s.a.v.) hurmatlari uchundir. Oldingi 
ummatlar gunoh qilsalar, ularga halol narsalar harom qilinardi. Ulardan biri gunoh qilib 
qo‘ysa, eshigida yoki peshonasida: “Falonchining o‘g‘li falonchi bu gunohni qildi”, deb 
yozilganini topardi. Alloh taolo bu ummatining zimmasida bu ishni yengil qilib qo‘ydi. 
Bas, aytdi: 
 
“Kim biron-bir yomon ish qilsa yoki o‘z joniga jabr qilsa, so‘ngra Allohdan 
mag‘firat so‘rasa, Allohning mag‘firat qiluvchi va mehribon ekanini topar – 
ko‘rar” (Niso, 110). 
 
Har bir mo‘min-musulmon kishi Alloh taologa kechayu kunduz tavba qilmog‘i lozim 
bo‘ladi. 
 
Mujohid aytdi: “Kim kechasi bo‘lganda va kunduzi bo‘lganda tavba qilmasa, u 
zolimlardan bo‘libdi. Banda uchun Alloh taologa hamma vaqt tavba va besh vaqt 
namozlarida ijtihod qilmog‘i lozim bo‘ladi. Chunki Alloh taolo besh vaqt namozni 
bandalarining gunohlarini poklaguvchi qildi, katta gunohlardan boshqalarini”. 
 
131. Alqama rivoyat qildi: Abdulloh ibn Mas’ud aytdi: “Bir kishi Payg‘ambarga (s.a.v.) 
kelib: “Yo Rasulalloh, bog‘da bir xotinga duch keldim, uni quchoqlab, o‘pdim, boshqa 
ishlarni ham qildim. Faqat jimo’ qilmadim”, dedi. Payg‘ambar (s.a.v.) bir soat jim 
qoldilar, so‘ngra bu oyat tushdi: 
 
“Kunduzning har ikki tarafida va kechadan bir bo‘lagida namozni to‘kis ado 
qiling! Albatta, yaxshi amallar yomonlik – gunohlarni ketkazur. Bu quloq 
tutguvchilar uchun eslatmadir!” (Hud, 114). Ya’ni, kunduzning ikki vaqtida Alloh 
taolo uchun namoz o‘qing, u bomdod, peshin, asr namozlaridir. Kechaning bir bo‘lagi, 

Tanbehul g’ofilin. Al-Faqih Abu Lays as-Samarqandiy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
67
ya’ni shom va xufton namozlarini Alloh taolo uchun o‘qing. “Albatta yaxshi amallar 
yomonlik – gunohlarni ketkazur”, ya’ni besh vaqt namoz bu oradagi gunohlarga, agar 
katta gunohlar bo‘lmasa, kafforat bo‘ladi. Ana shular tavba qilguvchilar uchun tavbadir. 
Payg‘ambarimiz (s.a.v.) u kishini chaqirdilar va bu oyatni o‘qib berdilar. Hazrati Umar, 
Alloh undan rozi bo‘lsin, so‘radi: “Yo Rasulalloh, bu oyat asosan u uchunmi yoki hamma 
insonlar uchunmi?” Payg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: “Odamlarning hammasi uchundir”. 
 
132. Payg‘ambarimiz (s.a.v.) aytdilar: “Har bir kishi uchun ikki farishta qo‘yiladi. Ikkovi 
u bandaning amallarini yozadi, o‘ng tomon sohibi Amin chap tomon sohibidan ustundir. 
Agar banda bir yomon ishni qilsa, chap tomon farishtasi undan: “Yozaymi?” deb 
so‘raydi. O‘ng tomon farishtasi: “Beshta gunoh qilgunicha to‘xtab turgin”, derkan. 
Vaqtiki beshta gunoh qilsa, chap tomon sohibi: “Yozaymi?” deb so‘raydi, o‘ng tomon 
sohibi: “Bitta yaxshilik qilgunicha to‘xtab turgin”, deydi. Vaqtiki bitta yaxshilik qilsa, o‘ng 
tomon sohibi aytadi: “Albatta, bizga xabar keldiki, bitta yaxshilikka o‘nta yaxshilik 
yoziladi, kelgin, beshtasini beshta yaxshilik bilan o‘chiramiz va qolgan beshta yaxshiligini 
yaxshiliklariga qo‘shib yozamiz”. Shu paytda shayton qichqirib aytadi: “Qachon Odam 
farzandiga yetaman”. 
 
133. Abu Hurayra, Alloh undan rozi bo‘lsin, aytadi: “Bir kecha xufton namozini 
o‘qiganimdan keyin Payg‘ambar (s.a.v.) oldilaridan chiqdim. Bir payt yo‘l ustida turgan, 
yuzini o‘ragan bir xotinni ko‘rdim. Aytdi: “Ey Abu Hurayra, men katta gunoh qildim, men 
tavba qilsam bo‘ladimi?” “Nima gunoh qilding?”, deb so‘radim. “Men zino qildim va 
zinodan bo‘lgan bolani o‘ldirdim”. Unga: “Halok bo‘libsan, halok qilibsan! Allohga 
qasamki, senga tavba yo‘q”, dedim. “U qattiq qichqirib, hushidan ketdi,  men ketdim. 
Keyin o‘zimga o‘zim aytdimki, Rasululloh (s.a.v.) oramizda tursalar-u, men fatvo 
beraymi? Tongni ottirib ertalab Rasulallohning (s.a.v.) oldilariga kirdim. “Yo Rasulalloh, 
bir xotin mendan kecha falon-falon fatvoni so‘radi, men shunday-shunday, deb fatvo 
berdim”. Payg‘ambar (s.a.v) aytdilar: “Bizlar Allohnikimiz, albatta, Allohga 
qaytguvchimiz, sen, Allohga qasamki, ey Abu Hurayra, halok bo‘libsan va halok qilibsan!  
 
“Ular Alloh bilan birga boshqa biron ilohga iltijo qilmaslar va Alloh (o‘ldirishin 
harom qilgan) biron jonni nohaq o‘ldirmaslar hamda zino qilmaslar...” oyatidan 
to: 
“Alloh ularning yomonlik-gunohlarini yaxshilik-savoblariga aylantirib qo‘yur. 
Alloh mag‘firatli, mehribon bo‘lgan zotdir” (Furqon, 68, 70) oyatigacha nozil 
bo‘lganda sen qaerda eding”. 
 
So‘ngra Payg‘ambarning (s.a.v.) oldilaridan chiqdim, men Madina ko‘chalarida yugurar 
va kecha mendan fatvo so‘ragan ayolni menga kim dalolat qiladi, deb so‘rar edim. 
Bolalar, Abu Hurayra jinni bo‘libdi, derdilar. Keyin kechasi o‘sha xotinni oldingi joyida 
uchratdim. Va Payg‘ambarning (s.a.v.) aytganlarini unga bildirdim. Va unga tavba 
borligini aytdim. Xursandchiligidan qichqirib yubordi va: “Mening bir bog‘im bor, o‘shani 
qilgan gunohim uchun kafforat etib, kambag‘allarga sadaqa qildim”, deb aytdi”. 
 
Alloh kalomida zikr qilindi: 
“Magar kim tavba qilsa va imon keltirib solih amallar qilsa, bas, Alloh ana 
o‘shalarning yomonlik – gunohlarini yaxshilik – savoblarga aylantirib qo‘yur” 
(Furqon, 70). 
 

Tanbehul g’ofilin. Al-Faqih Abu Lays as-Samarqandiy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
68
Ba’zilar aytadilar: “Albatta, banda gunohlaridan tavba qilsa, o‘tgan gunoh amallarining 
hammasi yaxshiliklarga aylanadi”. 
 
Shuningdek, Ibn Mas’ud, Alloh undan rozi bo‘lsin, aytadi: “Inson qiyomat kunida 
kitobiga qaraydi, avval gunohlarini ko‘radi, oxirida yaxshiliklarini. Keyin birinchi kitobga 
qarasa, uning hammasida yaxshiliklarini ko‘radi”. 
 
Abu Zarr G‘iforiy Payg‘ambardan (s.a.v.) qilgan rivoyatda ham shunga o‘xshashdir – 
Alloh kalomida: “O‘shalarning yomonlik – gunohlarini yaxshilik – savoblarga 
aylantirib qo‘yur”, deydi. Uning ma’nosida aytiladi: Yomon amaldan solih amallarga 
aylanadi. Yomon amallar o‘rnini yaxshilik amallari egallashi uchun Alloh taolo muvofiq 
qilib qo‘yadi.  
 
Nechukkim, Alloh taolo aytdi: 
“O‘shalarning yomonlik – gunohlarini yaxshilik –savoblariga aylantirib qo‘yur. 
Alloh kechirguvchi, rahmli zotdir” (Furqon, 70), ya’ni tavbasidan oldingi qilganlarini 
kechirguvchi, tavbadan keyin ularga rahm qilguvchi zotdir. 
 
Biling, ey birodar, kufrdan ulug‘roq gunoh yo‘q. Alloh taolo aytdi: 
“(Ey,  Muhammad!) Kofir bo‘lgan kimsalarga aytingki, agar (kufrlaridan) 
to‘xtasalar, o‘tgan gunohlari mag‘firat qilinur” (Anfol, 38). 
 
Endi kufrdan boshqalarini qo‘yavering! 
 
134. Hasan Payg‘ambarimizdan (s.a.v.) rivoyat qiladi. U zot aytdilarki: “Agar sizlardan 
birortangiz osmon va yer orasining to‘laligicha gunoh qilsa, keyin tavba qilsa, Alloh 
uning tavbasini qabul etadi”. 
 
135. Yazid Raqqoshiy aytadi: “Bizga Rasulullohning minbarlaridan turib Abu Hurayra 
xutba o‘qidi”. Xutbada aytdi: “Payg‘ambardan (s.a.v.) eshitdim, aytdilarki: “Odam Alloh 
uchun basharning eng hurmatlisidir. Alloh taolo qiyomat kunida unga uchta uzrini 
aytadi: “Ey odam! Men yolg‘onchilarni la’natlamaganimda va yolg‘onni yomon 
ko‘rmaganimda, albatta butun zurriyotingga rahm qilardim, lekin: 
“Men tomondan bu so‘z haq-sobit bo‘lgandir. Men jahannamni (kofir) jin va 
(dinsiz) odamlarning barchasi bilan o‘ldirurman!” (Sajda, 13). 
 
Va unga aytadi: “Ey Odam! Men sening zurriyotingdan hech kimni do‘zaxga 
kirgizmayman. Do‘zax bilan azoblamayman. Men o‘z ilmim bilan bildimki, zurriyotingdan 
bir toifani agar dunyoga qaytarsam, albatta u dunyoda yomon ishlarga qaytadi. Keyin bu 
ishdan qaytmaydi, tavba ham qilmaydi, ana shularnigina do‘zaxga kirgizaman. Ey 
Odam! Men seni o‘zim va zurriyoting o‘rtasida hakam qildim, tarozuning oldiga tur va 
ularning amallaridan senga nima yetishini ko‘r. Kimga bir misqol yaxshilik og‘ir kelsa, 
unga jannatdir, hattoki, Men do‘zaxga faqatgina zolimlarni kirgizishimni bilgaysan”. 
 
136. Oyisha rivoyat qiladi: Payg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: “Yozilgan gunohlar uchtadir: 
Alloh kechiradi; Alloh kechirmaydi; Alloh u narsadan hech narsaga teginmaydi”. 
 
Alloh kechirmaydigan gunoh Allohga shirk keltirishdir. Alloh aytadi: 
“Albatta, kimda-kim Allohga shirk keltirsa, Alloh unga jannatni harom qilur va 

Tanbehul g’ofilin. Al-Faqih Abu Lays as-Samarqandiy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
69
borar joyi do‘zax bo‘lur” (Moida, 72). 
 
Alloh kechiradigan gunoh bilan o‘z nafsiga zulm qilishi, o‘zi va Rabbi orasidagi 
zulmlardir. 
 
Alloh biror narsani tark qilib qo‘ymaydigan gunoh bandalarning ba’zilariga ba’zilari qilgan 
zulmidir. 
 
137. Nabiy (s.a.v.) aytadilar: “Albatta, qiyomat kunida qiyomat ahllari huquqlari ado 
qilinadi (ya’ni bir-biridan o‘ch olinadi), hattoki shoxsiz qo‘y uchun shoxli qo‘yni bog‘latib, 
uni suzdiriladi”. 
 
Banda xusumatchisini rozi qilishga intilishi lozim. 
 
Agar gunoh o‘zi bilan Alloh orasida bo‘lsa albatta, Alloh mehribon zot, istig‘for so‘rasa, U 
gunohlaridan kechadi. 
 
Agar gunoh uning bilan odamlar orasida bo‘lsa, u kishiga mazlumni rozi qilishlik zarurdir. 
Modomiki, husumatchisini rozi qilmasa, unga kechirim so‘rash, tavba qilish foyda 
bermaydi. Agar bu dunyoda rozi qilmasa, oxiratda uning yaxshiliklaridan olinadi, bu 
haqda xabar kelgan. 
 
138. Faqih, Alloh rahmat qilsin, aytadi: Payg‘ambarimiz (s.a.v.) aytdilar: “Sizlar 
ummatimdan bo‘lgan muflislarni bilasizlarmi?” “Bizning nazarimizda muflis na dirhami, 
na dinori, na matosi bo‘lgan kishidir”, deyishdi. Payg‘ambarimiz aytdilar: “Ummatimdan 
muflis qiyomat kunida namoz bilan, ro‘za bilan hamda, buni so‘kdi, bunga tuhmat qildi, 
zinokor, buning molini yedi, buning qonini to‘kdi, urdi, degan hujjatlar bilan keladi. Mana 
shu ishlari uchun yaxshiliklaridan olinadi. Agar yaxshiliklari tugasa, foyda-zarariga hukm 
qilmasdan oldin, uning xatolaridan olinadi, so‘ngra uning ustiga xatolari tashlanib, 
do‘zaxga yuboriladi”. 
 
Allohdan tavbaga muvaffaq bo‘lishimizni so‘raymiz. Albatta, tavba qilishda sobit 
bo‘lishlik tavbadan qattiqdir! 
 
Muhammad ibn Sirin, Alloh undan rozi bo‘lsin, aytadi: “Bir yaxshilik qilib, so‘ng uni tark 
qilishdan saqlan. Chunki birov tavba qilib, keyin yana gunohga qaytib, najot topgan 
emas. Tavba qilguvchi ajalini ikki ko‘z orasida bilmog‘i lozim bo‘ladi, ya’ni qilgan 
tavbasida sobit bo‘lishi va o‘tgan gunohlarini tafakkur qilmog‘i, istig‘forni ko‘paytirmog‘i 
lozim va tavbadek ulug‘ ne’matga musharraf qilganligi uchun shukr qilmoqlik va qiyomat 
kunidagi savoblar to‘g‘risida o‘ylashlik kerak bo‘ladi. Chunki qiyomat savoblari to‘g‘risida 
o‘ylashlik insonni ezgulikka undaydi va qiyomatning azoblari to‘g‘risida o‘ylashlik insonni 
yomonliklardan qaytaradi”. 
 
139. Abu Zarr, Alloh undan rozi bo‘lsin, aytadi: “Yo Rasululloh, Musoning sahifasidagi 
narsalardan xabar bering”, deb so‘radim. Musoning sahifasidagi narsalardan xabar 
bering”, deb so‘radim. Aytdilar: “Unda misollar va ibratlar bor: do‘zaxning borligini 
ishonch bilan bilib, kulib yurgan kishiga ajablandim! O‘limning haqligini ishonch bilan 
bilib, xursandchilik bilan yurgan kishiga ajablandim! Hisob-kitobni ishonch bilan bilib, 
gunohlar qilib yurgan kishiga ajablandim! Qadarni ishonch bilan bilib, xafa bo‘lgan 

Tanbehul g’ofilin. Al-Faqih Abu Lays as-Samarqandiy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
70
kishiga ajablandim! Dunyoni bilib, dunyo ahliga aylanib, xotirjam yurgan kishiga 
ajablandim! Jannatni ishonch bilan bilib, yaxshi amallar qilmagan kishiga ajablandim. 
Allohdan boshqa iloh yo‘qdir, Muhammad (s.a.v.) Uning payg‘ambaridir!” 
 
Abdulloh ibn Mas’ud, Alloh undan rozi bo‘lsin, bir kuni Kufa nohiyalarining bir 
mahallasidan o‘tdi. U yerda bir to‘da fosiqlar to‘planishib, aroq ichishardi. Ular orasida 
Zazon degan qo‘shiqchi ham bor edi. U yog‘och urib qo‘shiq aytardi. Uning ajoyib ovozi 
bor edi. Abdulloh ibn Mas’ud bu ovozni eshitib, aytdiki: “Bu ovoz bilan Qur’on o‘qilsa, 
naqadar yoqimli bo‘lar edi!” deb, ridolarini boshlariga qo‘yib, o‘tib ketdi. Zazon u 
kishining ovoziin eshitib: “Bu kishi kim?” deb so‘radi. Aytdilarki: “Rasulullohning do‘sti 
Abdulloh ibn Mas’uddir”. “Nima dedi?” deb so‘radi. Aytishdiki: “Agar bu ovoz Qur’on 
o‘qishlik uchun bo‘lganda, naqadar chiroyli ovoz bo‘lar edi, dedi”. Uning qalbiga 
qo‘rqinch tushdi va turib asbobini yerga urib sindirdi. Keyin shoshilib borib u kishini 
topdi. Ro‘molchasini bo‘yniga qo‘yib, Abdullohning oldida yig‘lay boshladi. Abdulloh uni 
quchog‘iga olib, ikkoviyam yig‘lashdi, keyin Abdulloh: “Alloh yaxshi ko‘rgan odamlarni 
qanday yaxshi ko‘rmayin!” So‘ngra Zazon gunohlariga tavba qilib, Abdullohning yonida 
qoldi. Qur’onni o‘rgandi. Ilm va Qur’ondan nasibasini oldi, hattoki ilmda katta 
imomlardan biriga aylandi. Ko‘p xabarlarda Abdulloh va Zazon to‘g‘risida naql kelgan. 
Alloh ikkovidan ham rozi bo‘lsin. 
 
Faqih, Alloh rahmat qilsin, aytadi: Otamning hikoya aytayotganini eshitdim: “Bani 
Isroilda bir fohisha xotin bor edi. Uning jamoli odamlarni fitnaga solguvchi edi. Uning 
eshigi hamisha ochiq bo‘lardi. Har kishi uning eshigi oldidan o‘tsa, hovli va eshik oldidagi 
so‘rida o‘tirganini ko‘rardi. Kimiki unga qarasa, fitnalanib qolardi. Agar uning oldiga 
kirishni xohlasa, o‘n dinor yo ko‘proq yo ozroq hozirlab kirishi kerak edi, keyin uning 
oldiga kirishga ruxsat berilardi. Bir kuni uning eshigi oldidan bir obid kishi o‘tib qoldi va 
nigohi hovliga tushdi. Xotin so‘rida o‘tirgan edi, uni ko‘rib, unga mahliyo bo‘lib qoldi, 
so‘ngra o‘z nafsi bilan kurash boshladi. Alloh taologa bu narsani qalbidan ketkazishni 
duo qilib so‘radi. Undan bu narsa ketmadi. U o‘z nafsiga qattiq toqat bilan bardosh 
berardi, hattoki o‘zining bor narsalarini sotib, unga yetarli bo‘lgan dinorlarni to‘plab, 
o‘sha xotinning eshigi oldiga keldi. Xotin pulni o‘zining vakiliga topshirishni buyurdi va 
qaysi vaqtda kelishni va’dalashishdi. Belgilangan vaqtda u xotinning oldiga keldi. Xotin 
ziynatlanib, uyida – so‘risida o‘tirar edi. Obid kirib keldi. U bilan so‘ri ustida o‘tirdi. 
 
Qo‘lini unga cho‘zib,uzangan vaqtida, Alloh taolo uni o‘z rahmati bilan to‘g‘irladi. O‘tgan 
ibodatlarining barakotidan qalbida: “Shubhasiz, mening bu holatimni Alloh taolo ko‘rib 
turibdi”, degan haybat namoyon bo‘ldi. “Men harom ish ustidaman, endi hamma 
amallarimni bekor qiladi”, deb qalbiga qattiq qo‘rquv tushdi, tizzalari qaltirab, ranglari 
o‘zgarib ketdi. Xotin unga qarab, rangi o‘zgar-ganini ko‘rib: “Senga nima bo‘ldi?” deb 
so‘radi. Obid “Men Allohimdan qo‘rqaman, mening ketishimga ruxsat  bergin” dedi. Xotin 
aytdi: “Sho‘ring qursin, menga yetishni odamlar orzu qiladilar, senga nima bo‘ldiki, 
bunday qilasan?” Obid: “Men Allohimdan qo‘rqaman, to‘lagan pulim senga, u senga 
halol, mening ketishimga ruxsat bergin”, dedi. Xotin: “Sen avval bu ishni qilmaganga 
o‘xshaysan?” dedi. “Yo‘q, qilmaganman”. Xotin: “Sen qaerdan bo‘lasan, isming nima?” 
deb so‘radi. U falon qishloqda turishini va ismini aytdi. So‘ngra xotin: “Mayli, keta 
qolgin”, dedi. Obid uning oldidan chiqdi. U o‘ziga vayl (azob) va o‘limni chaqirar, boshiga 
tuproq sochar edi. Qo‘rqinch xotinning ham qalbiga kirdi. O‘ziga-o‘zi aytdiki: “Bu odam 
birinchi gunoh qilishi ekan, shu ishi uchun unga shunchalik qo‘rquv tushdi. Men esa 
necha yillardan beri gunoh qilib kelaman, u qo‘rqadigan Rabbi mening ham Rabbim! 

Tanbehul g’ofilin. Al-Faqih Abu Lays as-Samarqandiy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
71
Mening qo‘rqinchim unikidan qattiq bo‘lishi kerak”, deb, so‘ngra  Allohga tavba qildi. 
Eshigini berkitib, bevalik kiyimini kiydi. Keyin ibodatga kirishdi. Alloh xohlaganicha 
ibodatda bo‘lganidan keyin, o‘ziga-o‘zi aytdi: “Agar men haligi kishiga borsam, shoyad 
meni xotinlikka olsa, undan din ishlaridan ta’lim olardim. Menga Allohning ibodatiga 
yordam bo‘lardi”, deb tayyorlanib, molidan va xodimlaridan olib, o‘sha obid aytgan 
qishloqqa yetib  borib, obidni so‘radi. Obidga bir xotin so‘rayotganligini xabar qilishdi. 
Uning oldiga chiqdi. Xotin uni ko‘rib, yuzini ochib o‘zini tanitdi. Obid uni ko‘rib tanidi va u 
bilan oralarida bo‘lgan ishni eslab, qattiq qichqirib, shu joyda jon berdi. Xotin xafa bo‘lib: 
“Men uning uchun chiqqandim, u o‘ldi. Uning qarindoshlaridan xotinga muhtoji bormi? 
Meni xotinlikka olsa”, dedi. Aytdilarki: “Uning bir ukasi bor, lekin moli yo‘q”. Xotin 
aytdiki: “Buning og‘irligi yo‘q, menda ko‘p mol bor”. Ukasi keldi va unga uylandi. Undan 
yetti o‘g‘il tug‘ildi. Hammalari Bani Isroilda payg‘ambarlardan bo‘ldilar”. 
 
Alloh taolo bilguvchiroqdir. 
 
_____________ 
IX va X bob. Tavba bobi hadislari 
 
1. Abdulloh ibn Ubayd. “Odam alayhissalom aytdi: “Ey Parvardigor...” Isnodi sahih*. Ibn Kasir tafsirida (61/4) keltirilgan. 
2. Ibn Abbos. “Payg‘ambarning (s.a.v.) amakilarini o‘ldirgan Vahshiy...” Zaif*. “Asbobul-nuzul”da (281) keltirilgan, Tabaroniy, “Al-kabir” 
(11480). 
3. Abdurahmon Sulamiy. “Payg‘ambar (s.a.v.) sahobalaridan bir nechtalarimiz Madinada o‘tirgandik...” “Kanzul-ummol” (10265-10261). 
4. Muhammad ibn Mutarrif. “Alloh aytdi: “Ey odam farzandi, senga voy bo‘lsin!..” Zaif*. 
5. A’mash. “Sizlardan oldin o‘tgan qavmlarning ichida...” Zaif*. 
6. Abu Bakr Siddiq. “Kishi kunda yetmish marta mag‘firat so‘rasa...” Zaif*. Abu Dovud (15/4) va Termiziy  (3559). 
7. Hadis. “Allohga qasamki, men har kuni Allohga yuz marta tavba qilaman”. Sahih*. Muslim (2702/4) va Abu Dovud (15/5). 
8. Ali ibn Abu Tolib. “Bir banda bir gunoh qilsa, so‘ngra chiroyli tahorat qilsa...” Hasan*. Abu Dovud (1521), Termiziy (3006) va Ibn Moja 
(1395). 
9. Hasan Basriy. “Alloh taolo iblis la’inni tushirgan vaqtda...” Sahih*. Ahmad (41-23/3). 
10. Abu Amoma Boxiliy. “O‘ng tomon egasi Amin...” Juda zaif*. Bahaqiyning “Ash-shu’ab”ida keltirilgan (7050-7049/5). 
11. Hadis. “Gunohlaridan tavba qiluvchi kishi xuddi gunohi yo‘q kishidekdir...” Hasan*. “Sahihul jome’ (3008,, “Vaddoivad- davo” (211-bet) 
ga qarang. 
12. Safvon ibn Assol Murodiy.  “Albatta, Mag‘rib tomonda...” Hasan*. Termiziy (3535) va Bayhaqiy, “Ash-shu’ab” (7076/5). 
13. Zuhriy. “Umar ibn Xattob Payg‘ambar (s.a.v.) oldilariga yig‘lagan holda kirdi...” Zaif*. 
14. Hadis. “Tili bilan kechirim so‘rovchi...” Zaif*. Bayhaqiy, “Ash-shu’ab”, (7178/5) “Az-zaifatu” (616). 
15. Hasan. “Payg‘ambar (s.a.v.) bir xotinni zino qilganligi uchun toshbo‘ron ettiribdilar...” Sahih*. Muslim (1696/3). 
16. Hadis. “Kimiki mo‘minni fohisha ish bilan ayblasa...” Mavzu’*. Termiziy (2505), Ibn Ali “Al-Komil”da (173/6), Bayhaqiy “Ash-shu’ab”da 
(6697) va “Az-zaifatu” (178) da keltirgan. 
17. Ibn Abbos. “Agar banda tavba qilsa...” Zaif*. Asbaxoniy “At-targ‘ib va at-tarhib” (751). 
18. Ali ibn Abu Tolib. “Arshning tagida...” Mavzu’*. Daylamiy, “Al-Firdavs” (6708) uning isnodi Ismoil ibn Yahyo ibn Ubaydulloh at-Taymiyga 
boradi va u yo‘q hadislarni gapirganlikda ayblanadi. “Al-lison” (493/1)ga qarang. 
19. Ibn Abbos. “Payg‘ambar (s.a.v.) tavba eshigini zikr qildilar...” Juda zaif*. Uning isnodi Nuh ibn Abu Maryamga borgan. Uni hadisda 
yolg‘onchi deganlar, “At-tahzib” (433/10) ga qarang. 
20. Abu Hurayra. “Tavba havoda muallaq osilib turuvchidir...” Zaif*. 
21. “Albatta, men Allohdan gunohimni kechirishini so‘rayman” Sahih* (104-raqamda o‘tgan hadis). 
22. Hadis.  “Ey odamlar! Allohga tavba qilinglar...” Sahih*. Muslim (422702/40). 
23. Ibn Abbos. “Yaqinda tavba qilaman...” Zaif*. “Va yana aytildi”. Bu hadis sahobalardan eshitilmagan. 
24. Abdulloh ibn Mas’ud. “Kimki faqat yakkayu yagona, tirik, ulug‘ Alloh taolodan kechirim so‘rayman deb...” Hasan*. Hokim (5/1/1). 
25. Abu Qaloba. “Albatta Alloh taolo iblisni la’natlagan paytida, iblis muhlat berishni so‘radi...” Sahih*. Bu hadis (111) raqam bilan Abu 
Saiddan rivoyat qilindi. 
26. Hadis.  “Gunohiga tavba qilgan kishi go‘yoki...” Hasan*. (113) raqam bilan chiqqan. 
27. Abu Hurayra. “Agar banda bir gunoh qilsa...” Muttafaqun alayhi*. Buxoriy (7507/13) va Muslim (2758/4). 
28. Ibn Mas’ud. «Bir kishi Payg‘ambarga (s.a.v.) kelib: «Ey Rasululloh...» Sahih*. Muslim (233) «Kitobut-tavba». 
29. Hadis. «Payg‘ambar (s.a.v.) bu oyatni o‘qidilar...» Muttafaqun alayhi*. Buxoriy (4687/8) va Muslim (2763/4). 
30. Hasan. «Har bir kishi uchun ikki farishta qo‘yiladi...» Mursal (zaiflardan). 
31. Abu Hurayra. «Bir kecha xufton namozini o‘qiganimdan keyin...» Zaif*. Ibn Jarir tafsirida (27/19). 
32. «Inson qiyomat kunida kitobiga qaraydi...» Sahih*. Muslim (190). 
33. Hasan . “Agar sizlardan birortangiz osmon va yer orasining to‘laligicha...” Hasan*. Ibn Moja (4238). 
34. Abu Hurayra. “Payg‘ambardan (s.a.v.) eshitdim. Aytdilarki: “Odam Alloh uchun basharning eng hurmatlisidir...” Zaif*. “At-taqrib”. 
35. Oyisha. “Devonlar uchtadir...” Zaif*. Hokim (575/4). 
36. Abu Hurayra. “Har bir inson qiyomat kunida...” Sahih*. Muslim (2572/4) va Termiziy (2420) va Ahmad (235-301-372/2). 
37. Abu Hurayra. “Sizlar ummatimdan bo‘lgan muflislarni bilasizlarmi?..” Sahih*. Muslim (1258/4), Termiziy (2318). 
38. Abu Zarr G‘iforiy. “Ey Rasululloh! Musoning sahifasida bo‘lgan narsalardan xabar bering...” Zaif*. Ibn Hibbon (94) Abu Na’im (166/1) va 
“Az-zaifatu” (1910) ga qarang.