Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti axborotlashtirish texnologiyalari
Download 5.01 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Baholash mezoni
- Mavzuni jonlantirish uchun blis-so’rov savollari
- 14-Mavzu. Nuqtaning majburiy tebranma harakati. 1.Moddiy nuqtaning qarshiliksiz muhitdagi majburiy tebranma harakati.
O M 1 F x 27-shakl F g m 172 Nazorat savollari 1. Markaziy kuch deb nimaga aytiladi? 2. Qaytaruvchi kuch deb qanaqa kuchga aytiladi? 3. Garmonik tebranma harakatni ta’riflang. 4. Garmonik tebranma harakatning differensiyal tenglamasi qanday ko`rinishda yoziladi? 5. Garmonik tebranma harakat qonuniqanday bo`ladi? 6. So`nuvchi tebranma harakatni ta’riflab bering. 7. Majburiy tebranma harakatning differensial tenglamasini yozib ko`rsating. 8. Rezonans deb nimaga aytiladi? Xulosa Qaytaruvchi kuch ta’siri ostida qarshiliksiz muhitda harakatlanuvchi nuqta garmonik tebranma harakatda bo`ladi. Garmonik tebranma harakatning davri amplitudaga bog`liq emas, shuning uchun bunday tebranma harakatga izoxron deyiladi. Muhitning qarshiligi mavjud holda tebranma harakat so`nuvchi bo`ladi. Nuqtaning xos tebranishlari chastotasi bilan uyg`otuvchi kuchning chastotasi o`zaro teng bo`lib qolsa, rezonans hodisasi ro`y beradi. 173 Rezonans rejimi jarayonida tebranishlar amplitudasi cheksiz o`sib boradi. 1.1. Mavzuning texnologik modeli. 14- mavzu Nuqtaning majburiy tebranma harakati O’quv soati – 2 soat Talabalar soni: 50 O’quv mashg’ulot shakli Ma’ruza (axborotli dars) Mavzu rejasi 1. Moddiy nuqtaning qarshiliksiz muhitdagi majburiy tebranma harakati. 2. Moddiy nuqtaning qarshilik ko`rsatuvchi muhitdagi majburiy tebranma harakati O`quv mashg`ulotning maqsadi Moddiy nuqtaning uyg`otuvchi kuch ta’siridagi majburiy tebranma harakati va uning natijasida yuzaga keladigan rezonans hodisasi haqida tushuncha berish. Pedagagik vazifalari: O’quv faoliyati natijalari: Nuqtaning majburiy tebranma harakati haqida tushuncha berish. Nuqtaning majburiy tebranma harakati haqida tushunchaga ega. Nuqtaning qarshilik ko`rsatuvchi muhitdagi majburiy tebranma harakati haqida tushuncha berish. Qarshilik ko`rsatuvchi muhitdagi majburiy tebranma harakat haqida tasavvurlari bor. Rezonans hodisasi mohiyatini ochib berish. Rezonans hodisasi haqida tasavvurga ega va uni eslab qoladi. O’qitish vositari O’UM,ma’ruza matni,rasmlar,plakatlar,doska O’qitish usullari Axborot ma’ruza,blis-so’rov,Pinbord texnikasi, aqliy hujum O’qitish shakllari Frontal,kollektiv ish. 174 1.2. “Nuqtaning majburiy tebranma harakati” mavzusining texnalogik xaritasi. Ish bosqich- lari O’qituvchi faoliyatining mazmuni Tingloichi faoliyatining Mazmuni 1- Mavzuga kirish bosqich (20min) 1.1.O`quv mashg`uloti mavzusi, savollarni va o`quv faoliyati natijalarini aytadi. 1.2.Baholash me’zonlari (2-ilova) 1.3.Pinbord usulida mavzu bo`yicha ma’lum bo`lgan tushunchalarni faollashtiradi. Pinbord usulida natijasiga ko`ra tinglovchilarning nimalarda adashishlari, xato qilishlari mumkinligining tashxizini amalga oshiradi (1-ilova). 1.4.Mavzuni jonlashtirish uchun savollar beradi. (3-ilova). Tinglaydilar. Tinglaydilar 2- bosqich Asosiy bo’lim. (50min) 2.1 Savol yuzasidan mini ma’ruza qiladi. 2.2 Ma’ruza rejasining hamma savollar bo`yicha tushuncha beradi (4-ilova). 2.3 Ma’ruzada berilgan savollar yuzasidan umumlashtiruvchi xulosa beradi. (5-ilva). 2.4 Tayanch iboralarga qaytiladi. 2.5 Talabalar ishtirokida ular yana bir bor takrorlanadi. Tinglaydilar. Tinglaydilar. UMK ga qarydilar UMK ga qarydilar Har bir tayanch tushuncha va iboralarni muhokama qiladilar O’qitish sharoiti Texnik vosiitalar bilan taminlangan,guruhda ishlash usulini qo’llash mumkin bo’lgan auditoroya Monitoging va baholash Og’zaki savollar,blis-so’rov 175 3- bosqich Yakun lovchi (10min) 3.1 Mashg`ulot bo`yicha yakunlovchi xulosalar qiladi. Mavzu bo`yicha olingan bilimlarni qayerda ishlatish mumkinligi ma’lum qiladi. 3.2 Mavzu bo`yicha bilimlarni chuqurlashtirish uchun adabiyotlar ro`yxatini beradi. 3.3 Keyingi mavzu bo`yicha tayyorlanib kelish uchun savollar beradi. Savollar beradilar UMKga qaraydilar. UMK ga qarydilar Vazifalarni yozib oladilar. 14-Ma’ruza Nuqtaning majburiy tebranma harakati . Reja: 1. Moddiy nuqtaning qarshiliksiz muhitdagi majburiy tebranma harakati. 2. Moddiy nuqtaning qarshilik ko`rsatuvchi muhitdagi majburiy tebranma harakati. Adabiyotlar: [1],359-378 sah, [5], 283-302 sah. Tayanch iboralar: Markaziy kuch, qaytaruvchi kuch, uyg`otuvchi kuch, garmonik uyg`otuvchim kuch, xos tebranishlar, majburiy tebranishlar, tebranish amplitudasi, tebranish davri, rezonans. Belgilar: MS-muommoli savol, MV- muommoli vaziyat, MT- muommoli topshiriq, MM- muommoli masala Baholash mezoni : Har bir savol javobiga – ball 176 Har bir qo’shimcha fikrga – ball Har bir javobni to’ldirishga – ball Mavzuni jonlantirish uchun blis-so’rov savollari: 1. Qaytaruvchi kuch deb nimaga aytiladi? 2. Uyg`otuvchi kuch deb qanaqa kuchga aytiladi? 3. Xos tebranishlar nima? 4. Majburiy tebranishlar deb nimaga aytiladi? 5. Rezonans hodisasi nima va u qachon yuzaga keladi Insert sxemasi bo’yicha mavzuni o’qib chiqing va jadvalni to’ldiring № Asosiy tushunchalar Belgi 1 Qaytaruvchi kuch. 2 Uyg`otuvchi kuch. 3 Nuqtaning xos tebranishlari. 4 Nuqtaning majburiy tebranishlari. 5 Majburiy tebranishlarning amplitudasi. 6 Majburiy tebranishlarning davri. 7 Garmonik uyg`otuvchi kuch. 8 Uyg`otuvchi kuchning chastotasi. 9 Majburiy tebranishlarning differensial tenglamasi. 10 Majburiy tebranishlarning qonuni. Insert jadvali qoidasi. 177 V - avval olgan bilimiga to’g’ri keladi. + - Yangi ma’lumot. – - olgan bilimiga qarama-qarshi. ? – tushunarsiz, 14-Mavzu. Nuqtaning majburiy tebranma harakati. 1.Moddiy nuqtaning qarshiliksiz muhitdagi majburiy tebranma harakati. Moddiy nuqtaning tiklovchi kuch va uyg`otuvchi kuchlar ta`siridagi hara-katini qaraymiz. Uyg`otuvchi kuch umumiy holda vaqtning ixtiyoriy funksiyasi bo`lishi mumkin. Bu paragrafda uyg`otuvchi kuchning praktikada muhim ahami- yatga ega bo`lgan oddiy holini qarash bilan chegaralanamiz. Uyg`otuvchi kuch vaqtning garmonik funksiyasi ko`rinishida berilgan bo`lsin, ya`ni pt HSin . Uyg`otuvchi kuch amplitudasi, - uyg`otuvchi kuch chastotasi, boshlang`ich fazasi. , Cx F x t p Sin H Q x . Nuqtaning harakat differensial tenglamasi quyidagi ko`rinishda bo`ladi: t p Sin H cx x m yoki , 0 2 pt Sin H x k x (12.1) bu yerda , 2 m c k . 0 M H H 12.1) tenglamaning umumiy yechimi unga mos 0 2 x k x (12.2) Birjenili tenglamaning umumiy yechimi va (12.1) tenglamaning birorta xususiy yechimlari yig`indisiga teng. (12.2) tenglamaning umumiy yechimi quyidagicha bo`ladi: , 1 kt aSin x (12.3) bu yerda a va lar integrallash o’zgarmaslari. (12.1) tenglamaning xususiy yechimini pt ASin x 2 O M F x x 22-shakl Q 178 ko’rinishda axtaramiz. A noma’lum son. 2 x va 2 x larni (12.1) tenglamag qo’yib, A ni topamiz: pt Sin H pt Sin Ak pt Sin Ap 0 2 2 yoki pt Sin H pt ASin p k 0 2 2 . Bundan 2 2 0 p k H A . Natijada xususiy yechim quyidagi ko’rinishda bo’ladi: . 2 2 0 2 pt Sin p k H x (12.4) Shunday qilib, (12.1) tenglamaning umumiy yechimi quyidagi ko’rinishda tasvirlanadi: . 2 2 0 pt Sin p k H kt aSin x (12.5) (12.5) tenglama ikkita garmonik tebranma yig’indisini ifodalaydi: k xususiy chastotali garmonik tebranma harakat va chastotasi uyg’otuvchi kuch chastotasiga teng bo’lgan garmonik tebranma harakatlar. a va lar boshlang’ich shartlardan topiladigan shartlar. Majburiy tebranish amplitudasi quyidagiga teng: . 2 2 0 p k H A (12.6) Ikkita hol uchun (12.4) formulani (12.6) dan foydalanib, yozamiz: p k - xususiy tebranish chastotasi uyg’otuvchi kuch chastotasidan katta bo’lgan holda . 2 pt ASin x ( p k ) p k - xususiy tebranish chastotasi uyg’otuvchi kuch chastotasidan kichik bo’lgan holda . 2 pt ASin pt ASin x p k Bulardan quyidagi xulosa kelib chiqadi: k p bo’lgan holda majburiy tebranish fazasi uyg’otuvchi kuch fazasi bilan bir xil bo’ladi, k p bo’lgan holda majburiy tebranish fazasi uyg’otuvchi kuch fazasida masofaga siljigan bo’ladi: (12.6) formulani k p / almashtirib olib, quyidagi ko’rinishga keltiramiz: , 1 1 1 2 2 2 2 0 sT x c H k H A (12.7) bu yerda cT x c m -nuqtaning muvozanat holatdan statik og’ishi, ya’ni nuqtaning uyg’otuvchi kuch eng katta qiymatga ega bo’lgan paytdagi og’ishi quyidagi belgi- lashni kiritamiz: 179 . 1 1 2 sT x A - miqdorga dinamikning koeffisienti deyiladi. miqdor tebranish amplitudasining statik og’ishidan necha marta kattaligini aniqlaydi. 23-shaklda ning ga bog’liqlik grafigi tasvirlangan. Grafikdan ko’rinib turibdiki, 1 k p bo’lganda dinamiklik koeffisiyenti tez o’sib ketadi. (12.5) ning ikkala tomonidan vaqt bo’yicha hosila olamiz: . 2 2 0 pt Cos p k H kt akCos x (12.8) Boshlang’ich shartlar ; 0 t , 0 x x . 0 x x ko’rinishda berilgan bo’lsin. Berilgan boshlang’ich shartlarni (12.5) va (12.8) tenglamalarga qo’yamiz: Sin k k H k x aSin Sin k H x aSin Sin k H aSin x Sin k H aSin x ) ( . 2 2 0 0 2 2 0 0 2 2 0 0 2 2 0 0 (12.9) (12.5) yechimni quyidagi ko’rinishda yozamiz: . 2 2 0 2 2 0 0 0 pt Sin p k H Sinkt Cos k Coskt Sin p k H Sinkt k x Coskt x x (12.10) yechimdagi . 2 2 0 kt Sin Cos k kt Cos Sin p k H qo`shiluvchi xususiy chastotali tebranishni ifodalaydi, demak hat 0 0 x . 0 0 x boshlang`ich shartlarda ham nuqta xususiy chastotali tebranishda ishtirok etar ekan. Bu tebranishlar ampli- tudasi boshlang`ich shartlardan bog`liq emas. Endi uyg`otuvchi kuch chastotasi xususiy chastotaga juda yaqin bo`lgan holni qaraymiz ( k ). U holda 0 0 x va . 0 0 x boshlang`ich shartlar uchun (12.10) yechimni quyidagi ko`rinishda yozish mumkin ( , 1 / k lekin 0 2 2 k ): kt Sin pt Sin k H x 2 2 0 yoki , 2 2 2 2 2 0 t k tCos k Sin k H x 2 k (12.11) 1 0 1 k P / 23-shakl 180 (12.11) yechimda ; 0 t , 2 k , 4 k … bo`lganda 0 0 x . Bo`ladi, ya`ni , 2 k davr bilan nuqta o`zining muvozanat holatiga qaytadi. Uzunligi , 2 k ga teng bo`lgan vaqt oralig`ida tebranish o`sib kamayadi (24-shakl). Bunday harakat--ga biyeniya hodisasi deyiladi. Biyeniya holida tebranish uyg`otuvchi kuch chas-totasi bilan sodir bo`ladi. Tebranish amplitudasi t k Sin k H t A 2 2 2 2 0 * davriy ravishda sekin o`zgaradi (24-shakl). Endi xususiy tebranish chastotasi uyg`otuvchi kuch chastotasiga teng bo`lgan holni qaraymiz, ya`ni k . Bu holda (12.1) tenglamaning xususiy yechimini pt AtSin X (12.12) ko`rinishda axtaramiz. (12.12) yechimni (12.1) tenglamaga qo`yib, quyidagi muno- sabatni hosil qilamiz: pt Sin H pt Cos A 0 2 Quyidagicha belgilash kiritamiz: , t p t natijada , 2 0 Sin H Cos A yoki . 2 0 0 Sin Cos H Cos Sin H Cos A Bu tenglik , 0 0 Cos H A Sin H 2 0 shartlarda ayniyatga aylanadi. Bunda , 0 Cos 1 Sin demak , 2 / 0 H A . 2 Shunday qilib . 2 0 2 pt Cos t H x (12.13) (12.1) tenglamaning umumiy yechimi pt Cos t H t p Sin a X 2 0 (12.14) x 0 P 2 ) ( * t A t k P 2 24-shakl 181 (12.13) majburiy tebranma harakat amplitudasi vaqtga nisbatan chiziqli qonun bilan cheksiz o`sadi (25- shakl). Bunday hodisaga rezonais hodisasi deyiladi. Quyida nuqtaning majburiy tebranishiga doir Masalalar qaraymiz. Download 5.01 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling