Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti axborotlashtirish texnologiyalari
Moddiy nuqtaga ta’sir etuvchi kuchlar
Download 5.01 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- 2. Nuqtaning qarshiliksiz muhitdagi erkin tebralishi.
- 3-masala.
- 4-masala (I.V.Metcherskiy 32.4).
1. Moddiy nuqtaga ta’sir etuvchi kuchlar va tebranma harakat turlari Nuqtaga ta’sir etuvchi kuchlardan muhim ahamiyatga ega bo’lgan kuch bu nuqtaning hamma vaqt muvozanat holatiga qaytaruvchi kuch hisoblanadi. Bu kuchga tiklovchi kuch deyiladi. Elastalik kuchlari bunga misol bo’ladi. Tiklovchi kuch nuqtaning muvozanat holatdan og’ishiga bog’liq, ya’ni nuqtaning holatiga bog’liq va hamma vaqt muvozanatni aniqlovchi nuqtaga qarab yo’nalgan bo’ladi. Nuqtaga ta’sir etuvchi kuchlardan yana bir turi, nuqtaning tezligiga bog’liq bo’lgan kuch, bu kuchga qarshilik kuchi deyiladi. Bunday kuchlarga havoning qarshilik kuchi, sirtning ishqalanish kuchi va h.k. lar kiradi. Yana bir tur kuchlarga nuqtaga tashqaridan ta’sir etuvchi va vaqtning funksiyasi bo’lgan kuchlar kiradi. Bu kuch nuqtani muvozanat holatdan chiqarishga harakat qiladi, shuning uchin ham bu kuchga uyg’otuvchi kuch yoki majburlovchi kuch deyiladi. Bu bobda yuqorida bayon qilingan kuchlar yoki ularning birgalikdagi ta’sir natijasida hosil bo’ladigan tebranishlar o’rganiladi. Agar nuqtaning tebranishi faqat tiklovchi kuch ta’siridan sodir bo’lsa, bunday tebranishga erkin tebranish deyiladi. Nuqtaning tebranishi tiklovchi va qarshilik kuchlari ta’sieridan hosil bo’lsa, bunday tebranishga erkin so’ruvchi tebranish deyiladi. Nuqtaning tebranishi tiklovchi va uyg’otuvchi kuchlar tasiridan hosil bo’lsa, bunday tebranishga qarshiliksiz muhitdagi majburiy tebranish deyiladi. Agar nuqtaga tilovchi va uyg’otuvchi kuchlar bilan birga qarshilik kuchi ham ta’ir etayotgan bo’lsa, nuqtaning bundy holdagi harkatiga qarshilik ko’rsatuvchi muhitdagi majburiy tebranish deyiladi. 2. Nuqtaning qarshiliksiz muhitdagi erkin tebralishi. Moddiy nuqta faqat tiklovchi kuch ta`siridan harakatlansa, uning bunday harakatiga erkin (garmonik) tebranma harakat deyiladi (12-shakl).Biz tiklovchi kuchning masofaning chiziqli funksiyasi, ya`ni masofaga propersional bo’lgan holini qarash bilan chegaralanamiz. Tiklovchi kuchning x o’qidagi proeksiyasi quyidagicha bo’ladi. , CX F x (11.1 Bu yerda c -propersionallik koeffisienti. Nuqtaning harakat differensial tenglamasi quyidagi ko’rinishda bo’ladi: cx x m O M x x 12-shakl F 155 2 / k m C belgilashni kiritib, yuqoridagi tenglamni quyidagi ko’rinishda yozamiz: 0 2 x k x (11.2) (11.2) tenglama moddiy nuqtaning tiklovchi kuch ta’siridagi harakat dif- ferensial tenglamasini yoki erkin tebranma harakat differensial tenglamasini ifodalaydi. (11.2) tenglamaning umumiy yechimi. Sinkt C Coskt C x 2 1 (11.3) Ko’rinishda bo’ladi. k (11.2) tenglamaning 0 2 2 k xarakteristik tengla- masining ildizlari. , 1 C , 2 C lar integrallash o’zgarmaslari. (11.3) yechimni boshqacha ko’rinishda ham ta’svirlash mumkin: ), ( kt aSin X (11.4) Bu yerda: , 2 2 2 1 C C a . 2 1 C C tg (11.5) a va yoki integrallash o`zgarmaslari nuqtaning boshlang`ich holati va bosh- lang`ich tezligi, ya`ni boshlang`ich shartlardan topiladi. (11.4) tenglamadan ko`rinib turibdiki nuqtaning tiklovchi kuch ta`siridagi sinus oida da (yoki kosinus oida ) qonuni bilan sodir bo`lar ekan. Bunday hara- katga erkin tebranma harakat, yoki garmonil tebranma harakat deyiladi. kt argumentga tebranish fazasi, ga boshlang`ich faza deyiladi. k nuqtaning 2 davrdagi tebranishlar sonini ifodalaydi, unga tebranishning doiraviy chastotasi deyiladi. k tebranish chastotasi boshlang`ich shartlardan bog`liq emas. Faqat sistema parametlari bilan aniqlanadi. Shu bois bazan k ga sistemaning xusu- siy chastotasi ham deyiladi. Tebranish amplitudasi va boshlang`ich fazasi boshlang`ich shartlardan topiladi. Nuqtaning boshlang`ich paytdagi holati va boshlang`ich tezligi berilgan bo`lsin, ya`ni , 0 t , 0 x x , 0 x x (11.6) (11.4) dan nuqtaning tezligini topamiz: ) ( kt akCos x (11.7) (11.6) boshlang`ich shartlarni (11.5) va (11.7) tenglamalarga qo`yamiz: aSin x 0 akCos x 0 Bulardan: , 2 2 0 2 0 k x x a 0 0 X kx tg (11.8) Sinus 2 davrli davriy funksiya bo’lgani uchun (11.4) dan. . 2 2 2 c m k T t kt T t k (11.9) T ga tebranish davri deyiladi. Demak tebranish davri boshlang`ich shartlardan bog`liq ekan. Tebranishning bu xossasiga izoxron izoxronlik xodisasi deyiladi. Quyida bir nechta masalalar qaraymiz: T x a 0 x a t 13shakl 156 1- masala. Massasi m bo`lgan yuk vertikal prujinaga osilgan (14- shakl). Yukning og`irlik kuchi va tiklovchi kuch (prujinaning elastnlik kuchi)lari ta`siridan hosil bo`ladigan harakat differensial tenglamasi tuzilsin. Yechish. Yuk osilgan prujinaning uzunligini 0 l bilan belgilaymiz. Prujinaga yukni osib sekin qo`ysak prujina ma`lum masofaga cho’zilib to`xtaydi, bu cho`zilishga prujinaning statik cho`zilishi yoki yukning sitatik ta`siridan cho`zilishi deyiladi. Bu deformatsiyani ct bilan. Yukning bu holatiga uning muvozanat holati deyiladi. Koordinatalar boshini yukning muvozanat holatida olib, x o’qini vertikal pastga yo`naltiramiz. Guk qonuniga asosan uncha katta bo`lmagan ko’chishlar uchun elastiklik kuchi prujinaning defermatsiyasi / / x ct ga teng deb olish mumkin, shuning uchun. /, / x C F ct bu yerda ct - statik deformatsiya, x -dinamik ta`sir tufayli hosil bo`ladigan deformatsiya. c propersionallik koeffiensiyenti, unga prujinaning bikirligi, deyiladi. Elastiklik kuchining x o`qidagi proyeksiyasi x c F ct x ga teng. Yukning harakat differensial tenglamasi quyidagicha bo`ladi. . H ct F F mg x m ct F -elastiklik kuchining statik deformatsiya holatidagi qiymati g m - og`irlik kuch muvozanatlashadi, ya`ni , 0 ct F mg . cx F H Natijada yuqoridagi tenglama quyidagi ko`rinishga keladi: cx x m yoki , 0 2 x k x bu yerda m s k / 2 Agar koordinatalar boshini 1 O nuqtani olsak cx F x bo`ladi va nuqtaning harakat difererensial tenglamasi. cx mg x m yoki , 2 g x k x ko’rinishda bo’ladi. Agar koordinatalar boshini qo`zg`almas A nuqtada olsak ) ( 0 l x c F x bo’ladi va nuqtaning harakat differensial tenglamasi. 0 l x c mg x m yoki 0 2 2 l k g x k x Koordinatalar sistemasini qulay qilib tanlash masalaning yechilishini ancha osonlashtiradi. 2-Masala. Massasi kg 2 bo`lgan jism silliq gorizontal tekislikda harakatlanadi. Prujinaning bir uchi qo`zg`almas qilib mahxamlangan. Boshlang`ich paytda jism muvozanat holatdan sm 2 ga o`ng tomonga siljitib c sm / 30 boshlang`ich tezlik bilan qoyib yuborilgan. Prujinaning bikirlik koeferisienti sm H 2 . Prujina massasini hisobga olmay, jismning keyingi harakat tenglamasi topilsin. A 1 O O 0 F x g m x 14-shakl 157 Yechish. Koordinatalar boshini yukni muvozanat holati O nuqtada olib, x o’qini gorizont bo`ylab o`ng tomonga yo`naltiramiz. U holda boshlang`ich shartlar quyidagicha bo`ladi. , 0 t , 2 0 sm x c sm x / 30 0 (a) Nuqtaga ta`sir etuvchi kuchlar: F - elastiklik kuchi, g m - og`irlik kuchi, N tekislikning normal reaksiyasi. Tekislik gorizontal bo`lgani uchun . 0 g m N Elastiklik kuchning x o`qidagi proeksiyasi . cx F x Nuqtaning harakat diffe- rensial tenglamasi quyidagicha bo`ladi: cx x m yoki , 0 2 x k x . 2 m c k (b) (b) tenglamaning umumiy yechimi . 2 1 Sinkt C Coskt C x Bu tenglamadan: . 2 1 Coskt kC Sinkt kC x . 1 10 1 100 2 2 c c kg m c k CM M (g) (a) boshlang`ich shartlarni (b) va (g) tenglamalarga qo`yib, , 1 C va , 2 C larni topamiz : , 2 1 C sm , 2 30 1 2 sm C kC c sm sm C 3 2 Bularni (b) tenglamaga qo`yib nuqtaning harakat tenglamasini topamiz: . 10 13 10 3 10 2 t Sin Sin t Cos x Tebranish amplitudasi , 6 , 3 13 sm a Tebranishning boshlang`ich fazasi . 0 3 33 3 2 tg 3-masala. Massasi kg 5 bo`lgan jism vertikal bilan 30 li burchak tashkil qiluvchi qiya tekislikda turgan jismga bekirligi M H C / 98 bo`lgan prujina birik-tirilgan. Prujina tekislikka paralel. Boshlang`ich paytda jism cho`zilmagan prujina uchiga ulanib unga qiya tekislik bo`ylab pastga yo`nalgan a) x b) x O N M g m x F 15-shakl 158 s m / 2 , 6 0 boshlan-g`ich tezlik berilgan bo`lsa, jismning harakat tenglamasi topilsin. Koordinatalar boshi yukning statik muvozanat holatida olinsin (16-shakl). Qiya tekislik silliq deb olinsin, ya`ni ishqalanish kuchi hisobga olinmasin. Yechish. Koordinatalar sistemasi va nuqtaga ta`sir etuvchi kuchlar 16b- shaklda tasvirlangan. 16b-shaklga hisob sixemasi deyiladi. 16b -shaklda tasvir-langan N va P kuchlar muvozanatlashgan kuchlar sistemasini hosil qiladi, ya`ni 0 1 P N . Natijada qolgan kuchlarning x o`qidagi proyeksiyalari: , 2 mgSin P P x , cx cl F ct x . 0 ct x cl P Nuqtaning harakat differensial tenglamasi: cx x m yoki , 0 2 x k x (a) Bu yerda: , 1 5 , 19 5 / 98 2 2 c kg M H m c k . 1 42 , 4 c k (b) Boshlang`ich shartlar: ; 0 t , 5 , 0 0 M l x ct s m x / 2 , 6 0 (v) (a) tenglamaning umumiy yechimi: , BSinkt ACoskt x . BkCoskt kASinkt x (g) (v) boshlang`ich shartlarni (g) tenglamalatga qo`yib, A va B larni topamiz: . 44 , 1 1 42 , 4 / 2 , 6 2 , 6 5 / 2 , 6 5 / M c c M k B M A Bk c M A c M A va B larni topilgan qiymatlarini (g) tenglamalarning birinchisiga qo’yib, nuqtaning harakat tenglamasinini topamiz: W a) N 2 P M F 0 O x 1 P P b) 16-shakl 159 . 42 , 4 5 42 , 4 44 , 1 M t Cos t Sin X 4-masala (I.V.Metcherskiy 32.4). Bir -biriga paralel qo`shilgan ikkita prujinaga osilgan m massali yukning erkin tebranishlari davri va bu ikkala pru- jinaga envivalent bo`lgan prujinaning bikirleng koedisienti topilsin. Yuk shunday joylashganki, bikirlik koefunsientlar 1 c va 2 c bo`lgan ikkala prujina ham bir xil uzunlikka cho`zildi (17-shakl). Yechish. Yuk ta`sir etuvchi kuchlar: prujinalarning elastcheklik kuchlari 2 1 , F F va og`irlik kuchi . P Koordinatalar boshini yukning statik muvozanat holatida olib, x o`qini vertikal pastga yo`naltiramiz. Hisob sxemasi 17b - shaklda ta`svirlangan. Ikkita prujinaga ekvavalent prujinaning bikirligni c bilan belgilaymiz va ekastiklik kuchini F bilan belgilaymiz. U holda , 2 1 F F F . 0 ct F P . ct ct Cl F Ikkala prujina ham bir xil masofaga cho`zilgani uchun ct ct ct l c c L c F 2 1 1 ikkinchi tomondan ct ct Cl F Bullardan . 2 1 c c c Ikki parallel kuchning teng ta`sir etuvchisini qo`yilish nuqtasi quyidagi pro- porsiyadan topiladi: . 1 2 2 1 1 2 2 1 1 2 2 1 d d c c d l c d l c d F d F ct ct Xususiy tebranish chastotasi: , 2 1 m c c k tebranish davri , 2 2 1 c c m T Ekvivalent prujinaning bikirligi . 2 1 c c c Download 5.01 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling