Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti axborotlashtirish texnologiyalari
Download 5.01 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- 9-masala (I.V.Metcherskiy 32.8).
- Belgilar: MS-muommoli savol, MV- muommoli vaziyat, MT- muommoli topshiriq, MM- muommoli masala
- Mavzuni jonlantirish uchun blis-so’rov savollari
- 2. Markaziy kuch ta`sirida harakatlanuvchi moddiy nuqtaning tezligi.
8- masala. Massasi m ga teng bo`lgan yuk bikirligi C ga teng bo`lgan prujinaning quyi B uchiga ilingan, prujinaning yuqori uchi t aSin A qonuniga asosan ko`chadi (26-shakl). kg m 4 , 0 , , / 2 , 39 m H C , 7 1 c cm a 2 deb olib, yukning majburiy tebranishi aniqlansin. Yechish. Koordinatalar boshini yukning statik muvozanat holatiga olamiz. U holda prujinaning dinamik defarmatsiyasi t aSin x ga teng bo`ladi. Prujinaning elastiklik kuchi quyidagiga teng bo`ladi: . Sinpt x c F X Statik muvozanat holatida prujinaning elastiklik kuchi yukning og`irlik kuchi bilan muvozanatlashadi, ya`ni , 0 mg c cT cT -prujinaning statik defarmatsiyasi. t CaSin Q X Yukning harakat differensial tenglamasi quyidagi ko`rinishda bo`ladi: t caSin cx x m yoki , 0 2 t Sin H x k x (12.4) formulaga asosan yukning majburiy tebranishi quyidagicha bo`ladi: , 2 2 0 t Sin k H x . 0 Bunga berilganlarni qo`yamiz: , 4 1 ) 49 98 ( 4 , 0 2 2 , 39 ) ( ) ( 2 2 2 2 2 0 cm c kg cm k m ca k m H M H c kg m c k M H 1 98 4 , 0 2 , 39 2 Natijada . 7 4 tcm Sin x 9-masala (I.V.Metcherskiy 32.8). cx Q tiklovchi kuch va T e F F 0 kuch ta`sir etayotgan m massasi nuqtaning to`g`ri chiziqli harakatini, boshlang`ich paytda nuqta uzining muvozanat holatida teng turgan deb toping. Yechish. Nuqtaga ta`sir etayotgan kuchlar: 1 F elastiklik kuchi, T e F F 0 uyg'otuvchi kuch, mg - og`irlik kuchi. Kuchlarning x o’qidagi proeksiyalari: x O P t H x 2 0 P t H x 2 0 t 25-shakl A Q O F x M 26-shakl x M B O M 1 F x 27-shakl F g m 182 cx F X 1 , T e F F 0 1 , . 0 ) ( X g m Nuqtaning harakat differensial tenglamasini tuzamiz: t e F cx x m 0 yoki . 0 2 t e m F x K x (a) (b) tenglamaning umumiy yechimi , 2 1 X X X ya’ni (a) tenglamaga mos bir jinsli tenglamaning umumiy yechimi va (a) tenglamaning birorta xususiy yechim- lari yig’indisidan iborat. , 1 BSinkt ACoskt x (b) bu yerda . 2 m c k Xususiy yechimni quyidagi ko’rinishda axtaramiz: . 2 2 2 t t Ce x Ce x Buni (a) tenglamaga qo’yamiz: . 2 2 0 0 2 2 k m F C e m F e K C t t Natijada . 2 2 0 2 t e k m F x (b) tenglamaning umumiy yechimi: . 2 2 0 t e k m F Sinkt ACoskt x (v) Boshlang’ich shartlar: ; 0 t 0 0 x , 0 0 x . 2 2 0 t e k m F kCoskt AkSinkt x (g) Boshlang’ich shartlarni (v) va (g) tenglamalarga qo’yib, A va larni topamiz: , 2 2 0 k m F A , 2 2 0 k mk F Natijada nuqtaning harakat tenglamasi quyidagicha bo’ladi: ). ( 2 2 0 Coskt Sinkt k e k m F x t 10- masala. Massasi kg m 4 , 0 bo’lgan yuk, bikirligi cm H C 6 , 19 bo’lgan prujinaga osilgan bo’lib, unga H t Sin S 70 20 kuch ta’sir etadi. Boshlang’ich paytda 0 x sm 4 , s sm k 0 0 . Koordinata boshi yukning statik muvozanat holatida olingan. Yukning harakat tenglamasi topilsin. Yechish. Yukning harakat defferensial tenglamasi. et Sin Cx x m 7 20 yoki , 70 0 2 t Sin H x k x bu yerda , 1 4900 4 , 0 6 , 19 2 2 c kg m c k CM 2 0 50 4 , 0 20 s m kg N H 183 Demak xususiy tebranish chastotasi uyg’otuvchi kuch chastotasiga teng, ya’ni c k 1 70 . Bu holda (a) tenglamaning xususiy yechimi (12.13) ko’rinishida olinadi, ya’ni 70 8 , 35 70 1 70 2 50 2 2 0 2 tCos t tCos c t Cos t H x c M (a) tenglamaning umumiy yechimi quyidagicha bo’ladi. , 70 8 , 35 t tCos Sinkt ACoskt x Bundan . 70 8 , 35 70 2506 t Cos t Sin Coskt k kASinkt x Bularga c M x sm x 10 , 4 0 0 boshlang’ich shartlarni qo’yib A va larni topamiz: , 4cm A . 65 , 0 C SM B Natijada . 70 8 , 35 70 65 , 0 70 4 SM t Cos t Sin t Cos X Nazorat savollari. 1. Uyg`otuvchi kuch deb nimaga aytiladi? 2. Uyg`otuvchi kuchning chastotasi nima? 3. Xos tebranishlar deb nimaga aytiladi? 4. Xos tebranishlarning differensial tenglamasi qanday ko`rinishda yoziladi? 5. Majburiy tebranishlar nima? 6. Majburiy tebranishlar amplitudasi nimaga teng? 7. Rezonans hodisasi qaysi hollarda ro`y beradi? Xulosa Markaziy qaytaruvchi kuch bilan birgalikda uyg`otuvchi kuch ta’siri natijasida moddiy nuqta majburiy tebranma harakatda bo`ladi. Majburiy tebranishlarning amplitudasi cheksiz o`sib boradi. Uyg`otuvchi kuchning chastotasi xos tebranishlar chastotasiga teng bo`lib qolsa, rezonans hodisasi yuz beradi. 184 Rezonans hodisasi radiotexnikada, akustikada, inshootlarning dinamik raschetdida muhim rol o`ynaydi. 185 1.1. Mavzuning texnologik modeli. 1.2. “Moddiy nuqtaning markaziy kuch maydonidagi harakati” mavzusining texnologik xaritasi. 15- mavzu Nuqtaning markaziy kuch maydonidagi harakati. O’quv soati – 2 soat Talabalar soni: 50 O’quv mashg’ulot shakli Ma’ruza (axborotli dars) Mavzu rejasi 1. Yuzalar qonuni. Markaziy kuch ta’sirida harakatlanuvchi nuqtaning tezligi va harakat differensial tenglamalari. 2. Moddiy nuqtaning Nyuton tortish kuchi maydanidagi harakati. Trayektoriyani aniqlash. O`quv mashg`ulotning maqsadi Moddiy nuqtaning markaziy kuch maydonidagi harakati va kosmik parvozlar dinamikasi haqida tushuncha berish. Pedagagik vazifalari: O’quv faoliyati natijalari: Yuzalar qonuni va Bine formulalari haqida tushuncha berish. Yuzalar qonuni mohiyati va Bine formulalarini eslab qoladilar. Nuqtaning Nyuton tortish kuchi maydonidagi harakati haqida tushuncha berish. Nyuton tortish kuchi maydonidagi harakat va trayektoriyaning ko`rinishlari haqida yetarli bilimga ega. Kosmik parvozlar dinamikasi haqida tushuncha berish. Kosmik parvozlar dinamikasining asoslari haqida tasavvurga ega. O’qitish vositari O’UM,ma’ruza matni,rasmlar,plakatlar,doska O’qitish usullari Axborot ma’ruza,blis-so’rov,Pinbord texnikasi, aqliy hujum O’qitish shakllari Frontal,kollektiv ish. O’qitish sharoiti Texnik vosiitalar bilan taminlangan,guruhda ishlash usulini qo’llash mumkin bo’lgan auditoroya Monitoging va baholash Og’zaki savollar,blis-so’rov 186 Ish bosqich- lari O’qituvchi faoliyatining mazmuni Tingloichi faoliyatining Mazmuni 1- Mavzuga kirish bosqich (20min) 1.1.O`quv mashg`uloti mavzusi, savollarni va o`quv faoliyati natijalarini aytadi. 1.2.Baholash me’zonlari (2-ilova) 1.3.Pinbord usulida mavzu bo`yicha ma’lum bo`lgan tushunchalarni faollashtiradi. Pinbord usulida natijasiga ko`ra tinglovchilarning nimalarda adashishlari, xato qilishlari mumkinligining tashxizini amalga oshiradi (1-ilova). 1.4.Mavzuni jonlashtirish uchun savollar beradi. (3-ilova). Tinglaydilar. Tinglaydilar 2- bosqich Asosiy bo’lim. (50min) 2.1 Savol yuzasidan mini ma’ruza qiladi. 2.2 Ma’ruza rejasining hamma savollar bo`yicha tushuncha beradi (4-ilova). 2.3 Ma’ruzada berilgan savollar yuzasidan umumlashtiruvchi xulosa beradi. (5-ilva). 2.4 Tayanch iboralarga qaytiladi. 2.5 Talabalar ishtirokida ular yana bir bor takrorlanadi. Tinglaydilar. Tinglaydilar. UMK ga qarydilar UMK ga qarydilar Har bir tayanch tushuncha va iboralarni muhokama qiladilar 3- bosqich Yakun lovchi (10min) 3.1 Mashg`ulot bo`yicha yakunlovchi xulosalar qiladi. Mavzu bo`yicha olingan bilimlarni qayerda ishlatish mumkinligi ma’lum qiladi. 3.2 Mavzu bo`yicha bilimlarni chuqurlashtirish uchun adabiyotlar ro`yxatini beradi. 3.3 Keyingi mavzu bo`yicha tayyorlanib kelish uchun savollar beradi. Savollar beradilar UMKga qaraydilar. UMK ga qarydilar Vazifalarni yozib oladilar. 15-Ma’ruza 187 Moddiy nuqtaning markaziy kuch maydonidagi harakati. Reja: 1. Yuzalar qonuni. Markaziy kuch ta’sirida harakatlanuvchi nuqtaning tezligi va harakat differensial tenglamalari. 2. Moddiy nuqtaning Nyuton tortish kuchi maydonidagi harakati. Trayektoriyani aniqlash. Adabiyotlar: [1],383-403 sah, [5], 380-393 sah. Tayanch iboralar: Markaziy kuch, tezlik, tezlanish, yuzalar integrali, trayektoriya, konus kesimlari, birinchi kosmik tezlik, ikkinchi kosmik tezlik, elliptik orbita. Belgilar: MS-muommoli savol, MV- muommoli vaziyat, MT- muommoli topshiriq, MM- muommoli masala Baholash mezoni : Har bir savol javobiga – ball Har bir qo’shimcha fikrga – ball Har bir javobni to’ldirishga – ball Mavzuni jonlantirish uchun blis-so’rov savollari: 1. Markaziy kuch deb nimaga aytiladi? 2. Radial tezlik deb nimaga aytiladi? 3. Transversal tezlik deb nimaga aytiladi? 4. Nyuton tortish kuchi maydoni qanaqa maydon? 5. Konus kesimlari qanaqa egri chiziqlardan iborat? Insert sxemasi bo’yicha mavzuni o’qib chiqing va jadvalni to’ldiring 188 № Asosiy tushunchalar Belgi 1 Osmon jismlari. 2 Yuzalar qonuni (integrali). 3 Radial tezlik. 4 Transversal tezlik. 5 Bine formulalari. 6 Nyuton tortish kuchi maydoni. 7 Elliptik orbitalar. 8 Birinchi kosmik tezlik. 9 Ikkinchi kosmik tezlik. 10 Ikki jism masalasi. 11 Kepler qonunlari. Insert jadvali qoidasi. 1. Yuzalar qonuni. Markaziy kuchlar ta`sirida harakatlanuvchi moddiy nuqtaning tezligi va harakat V - avval olgan bilimiga to’g’ri keladi. + - Yangi ma’lumot. – - olgan bilimiga qarama-qarshi. ? – tushunarsiz, 189 differensial tenglamalari Moddiy nuqta, tezlik, tezlanish, harakat miqdori momenti, kuch momenti , trayektoriya va h .k 1.Yuzalar qonuni. Agar moddiy nuqtaga ta`sir etuvchi kuch markaziy bo`lsa, va koordinatalar boshi kuch markazida olinsa, u holda . 0 F r U holda harakat miqdori momentining o`zgarishi haqidagi teorema F r m r dt d q uyidagi birinchi integralni beradi: . t Cons c r (4.19.1) Bundan shunday xulosa kelib chiqadiki, markaziy kuch ta`sirida harakat- lanuvchi nuqtaning harakat trayektoriyasi tekis egri chiziqdan iborat bo`lib, nuqta yuzalar qonuni asosida harakatlanadi, ya`ni nuqtaning radius-vektori teng vaqtlar oralig`ida teng yuzalar chizadi. (4.19.1) tenglikdan yuzalar qonunini quyidagicha ifodalash mumkin: , 2 C dt d r (4.19.2) Bu yerda dt d nuqtaning sektorial tezligi, C o`zgarmasga yuzalar doimiysi deyiladi. C ning qiymati boshlang`ich shartlardan topiladi. Boshlang`ich paytda 0 r r va 0 bo`lsa, u holda . , 0 0 0 0 0 0 r Sin r mom C (4.19.3) Moddiy nuqtaning harakat trayektoriyasi tekis egri chiziqdan iborat bo`l- gani uchun qutb koordinatalari r va lardan foydalanish mumkin. Kinematika bo`limida biz ko`rgan ediki . 2 1 2 dt d r dt d Bunga asosan yuzalar qonunini ifodalovchi (4.1.2) tenglama quyidagi ko`rinishga keladi: . 2 C dt d r (4.19.4) 2. Markaziy kuch ta`sirida harakatlanuvchi moddiy nuqtaning tezligi. Bizga ma`lumki nuqtaning tezligi qutb koordinatalarida quyidagicha ifodalanadi: . 2 2 2 2 dt d r dt dr (4.19.5) 190 Nuqta tezligining qutb o`qlaridagi prayeksiyalari dt d r dt dr r , (4.19.6) larni almashtiramiz. Buning uchun (4. 19. 4) tenglikdan foydalanib vaqt t ni yo`qotamiz: . , 2 r C dt d r d dr r C dt d d dr dt dr p r Yangi o`zgaruvchi kiritamiz, ya`ni . 1 r u (4.19.7) Bundan . 1 2 d dr r d du (4.19.8) Natijada tezlikning proyeksiyalari quyidagi ko`rinishga keladi: . , cu d du r (4.19.9) Shunday qilib nuqta tezligi uchun quyidagi ifodani hosil qilamiz: . 2 2 2 2 u d du C (4.19.10) Download 5.01 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling