Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti hisoblash usullari kafedrasi
Ikkinchi xos son va unga mos keladigan xos vektorni topish
Download 5.01 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Mustaqil ishlash uchun savollar
- FUNKSIYaLARNI INTERPOLYaSIYaLASh. LOGRANJ INTERPOLYaSION FORMULASI Reja
- Tayanch iboralar
- Lagranj interpolyasion formulasi.
Ikkinchi xos son va unga mos keladigan xos vektorni topish. Faraz qilaylik, A matrisaning xos sonlari quygidagi shartni kanoatlantirsin: , ya’ni A matrssaning bir-biridan farqli bo’lgan ikkita modullari bo’yicha eng katta xos soni mavjud bo’lsin. Bunday vaqtda 1-holda ko’rilgan usulga o’xshash usulni qo’llab, va unga moo keladigan xos vektorni topish mumkyan. (12.2) formulaga ko’ra (12.13) (12.14) Bu tengliklarda , ni yo’qotish uchun (12.13) ni ga ko’paytirie (12.14) dan ayiramiz. Natijada | | . . . | | | | | | 3 2 1 n ) 2 ( 2 2 2 ) 1 ( 2 1 1 ) 2 ( ) 2 ( 1 2 2 ) 1 ( 1 1 1 ) 1 ( ) 2 ( 2 2 ) 1 ( 1 1 ) ( , , x b x b y x b x b y x b x b y k k k k k k k k k 0 ) ( ) ( 2 1 ) 1 ( 2 1 ) 2 ( k k k y y y ) 2 ( ) 1 ( ) ( , , k k k y y y 0 ) ( ) 1 ( ) 2 ( k k k y q y p y 1 2 0 2 q pu u p q 0 , 0 ) ( ) 1 ( ) 2 ( ) ( ) 1 ( ) 2 ( k j k j k j k i k i k i qy py y qy py y j i ) ; , 1 , ( 0 1 ) 2 ( ) 2 ( 2 ) 1 ( ) 1 ( ) ( ) ( j i n j i y y u y y u y y k j k i k j k i k j k i 1 2 ) 1 ( 2 1 1 1 ) ( 2 ) 1 ( ) 2 ( 1 2 2 2 ) ( 1 ) 1 ( ) ( , ) ( x b y y x b y y k k k k k k | | . . . | | | | | | 3 2 1 n 2 ) 2 ( x , . . . ) ( ) 2 ( 2 2 ) 1 ( 1 1 ) ( n k n n k k k x b x b x b y . . . . ) ( 1 ) 2 ( 1 2 2 ) 1 ( 1 1 1 ) 1 ( n k n n k k k x b x b x b y 1 1 125 (12.15) ga ega bo’lamiz. Yozuvni qisqartirish maqsadida ning -ayirmasi deb ataluvchi quyidagi belgilashni kiritamiz. Agar bo’lsa u holda da (12.15) da birinchi qo’shiluvchi yigindiping bosh qismi buladi va biz (12.16) taqribiy tenglikka ega bo’lamiz. Bu yerdan esa . (12.17) Bu tengliklarni komponentlarda yozib, quyidagi taqribiy tengliklarga ega bo’lamiz: . (12.18) Bu formula yordamida ni topishimiz mumkin. Bir-biriga yaqin sonlar va hamda va bo’lganligi uchun aniqlik yo’qoladi. Shuning uchun ham, praktikada ni aniqlaidigan iterasiya nomeri ni ni aniqlaydigan nterasiya nomeri Dan kichikroq qilib olish, ya’ni ni quyidagicha aniqlash ma’quldir: . (12.19) Agar yetarlicha katta bo’lsa, ning dan ortiqligi sezilib qoladi, sifatida shu larning eng kichigini olish kerak. Umuman aytganda, (12.19) formula ning qo’pol qiymatini beradi. Shu usul bilan qolgan xos sonlarni ham topish mumkin, lekin natija yana ham qo’polroq chiqadi. (12.16) dan ko’rinib turibdiki, dan faqat o’zgarmas ko’payuvchiga farq qilyapti, shuning uchun ham deb olishimiz mumkin. Mustaqil ishlash uchun savollar 1. Matrisaning xos son va xos vektorlari 2. Moduli bo’yicha eng katta xos soni hisoblashning iterasion usullari 3. Perron teoremasi. 4. Vektorning berilgan bazisdagi koordinatalari ) ( 1 ) 2 ( 1 2 2 2 ) ( 1 ) 1 ( ) ( . . . ) ( n n k n n k k k x b x b y y ) (k y ) ( ) 1 ( ) ( k k k y y y 0 b k ) 2 ( 1 2 2 2 ) ( ) ( 1 x b y k k ) 2 ( 1 2 1 2 2 ) 1 ( ) ( 1 x b y k k ) 1 ( 1 ) ( ) ( 1 ) 1 ( ) 1 ( ) ( 2 1 1 k j k j k j k k j k j y y y y y y 2 ) (k j y ) 1 ( 1 k j y ) 1 ( k j y ) ( 1 k j y 2 m 1 k 2 ) ( ) 1 ( 1 ) ( ) ( 1 ) 1 ( 2 k m y y y y m j m j m j m j l l 2 .) . . , 4 , 3 ( j l j m l 2 ) ( ) 2 ( 1 m y x ) ( ) 2 ( 1 m y x 126 13-ma’ruza FUNKSIYaLARNI INTERPOLYaSIYaLASh. LOGRANJ INTERPOLYaSION FORMULASI Reja: 1. Interpolyasiyalash masalasi. 2. Logranj interpolyasion formulasi. 3. Sistemaning koeffisiyentlarini hisoblash. Tayanch iboralar: Interpolyasiyalash, boshlang’ich qiymat, tugun nuqta, funksiya, Kroneker simvoli, ko’phad, xato. Aksariyat hisoblash metodlari masalaning qo’yilishida qatnashadigan funksiyalarni unga biror, muayyan ma’noda yaqin va tuzilishi soddaroq bo’lgan funksiyalarga almashtirish g’oyasiga asoslangan. Ushbu mavzuda funksiyalarni yaqinlashtirish masalasining eng sodda va juda keng qo’llaniladigan qismi — funksiyalarni interpolyasiyalash masalasi qaraladi. Dastlab interpolyasiyalash deganda funksiyaning qiymatlarini argumentning jadvalda berilmagan qiymatlari uchun topish tushunilar edi. Bu holda interpolyasiyalashni «satrlar orasidagilarni o’qiy bilish san’ati» deb ham ta’riflash mumkin. Hozirgi vaqtda interpolyasiyalash tushunchasi juda keng ma’noda tushuniladi. Interpolyasiya masalasining mohiyati quyidagidan iborat. Faraz qilaylik, oraliqda funksiya berilgan yoki hyech bo’lmaganda uning qiymatlari ma’lum bo’lsin. Shu oraliqda aniqlangan va hisoblash uchun qulay bo’lgan qandaydir funksiyalar { } sinfini, masalan, ko’phadlar sinfini olamiz. Berilgan funksiyani oraliqda interpolyasiyalash masalasi shu funksiyani berilgan sinfning shunday funksiyasi bilan taqribiy ravishda almashtirishdan iboratki, berilgan nuqtalarda bilan bir xil qiymatlarni qabul qilsin: . Bu yerda ko’rsatilgan nuqtalar interpolyasiya tugunlari yoki tugunlar deyiladi, esa interpolyasiyalovchi funksaya deyiladi. Agar { } sinfi sifatida darajali ko’phadlar sinfi olinsa, u holda interpolyasiyalash algebraik deyiladi. Algebraik interpolyasiyalash apparati hisoblash matematikasining ko’p sohalarida qo’llaniladi, chunonchi, differensiallash va integrallashda, transsendent, differensial va integral tenglamalarni yechishda, funksiya ekstremumini topishda, hamda ] , [ b a ) ( x f y ) ( , . . . ), ( ), ( 1 0 n x f x f x f ) ( x P ) (x f y ] , [ b a ) ( x P ) ( ) ( x P x f ) ( x P n x x x , . . . , , 1 0 ) (x f ) , 0 ( ) ( ) ( n i x f x P i i n x x x , . . . , , 1 0 ) ( x P ) ( x P 127 funksiya jadvalini tuzishda. Teylor yoyilmasi klassik analizda qay darajada ahamiyatga ega bo’lsa, algebraik interpolyasiyalash ham hisoblash matematikasida shunday ahamiyatga egadir. Ayrim hollarda interpolyasiyalashning boshqa ko’rinishlarini qo’llash maqsadga muvofiqdir. Masalan, Davriy funksiya bo’lsa, u holda { } sinfi sifatida trigonometrik funksiyalar sinfi olinadi; agar interpolyasiyalanadigan funksiya berilgan nuqtalarda cheksizga aylanadigan bo’lsa, u holda { } sinfi sifatida rasional funksiyalar sinfini olish ma’quldir. Lagranj interpolyasion formulasi. Biz asosan algebraik interpolyasiyalash bilan shug’ullanamiz. Masalaning qo’yilishi quyidagichadir. Darajasi dan yuqori bo’lmagan shunday ko’phad qurilsinki, u berilgan ( ) ta nuqtalarda berilgan qiymatlarni qabul qilsin. Bu masalani geometrik ta’riflash ham mumkin: darajasi dan ortmaydigan shunday ko’phad qurilsinki, uning grafigi berilgan ( ) ta nuqtalardan o’tsin. Demak, koeffisiyentlarni shunday aniqlash kerakki, (13.1) ko’phad uchun ushbu (13.2) tengliklar bajarilsin. Bu tengliklarni ochib yozsak, larga nisbatan ( ) noma’lumli ( ) ta tenglamalar sistemasi hosil bo’ladi: (13.3) Bu sistemaning determinanti Vandermond determinantidir: . Masala mazmunidan ravshanki, nuqtalar bir-biridan farqli, demak bu determinant noldan farqlidir. Shuning uchun ham (13.3) sistema va shu bilan birga qo’yilgan interpolyasiya masalasi yagona yechimga ega. Bu sistemaii yechib, larni topib (13.1) ga qo’ysak, ko’phad aniqlanadi. Biz ning oshkor ko’rinishini topish uchun boshqacha yo’l tutamiz, avvalo fundamental ko’phadlar deb ataluvchi larni, ya’ni shartlarni qanoatlantiradigan p- darajali ko’phadlarni quramnz. U holda (13.4) izlanayotgan interpolyaiion ko’phad bo’ladi. Haqiqatan ham, barcha ) (x f ) ( x P ) ( x P n 1 n n x x x , . . . , , 1 0 ) ( , . . . ), ( ), ( 1 0 n x f x f x f n ) (x P 1 n ) , 0 ( )) ( , ( n k x f x M k k k m c n n x c x c c x P . . . ) ( 1 0 n k x f x P k k , . . . , 1 , 0 ), ( ) ( ) , 0 ( n m c m 1 n 1 n ). ( . . . . . . . . . . . . ), ( . . . ), ( . . . 2 2 1 0 1 1 2 1 2 1 1 0 0 0 2 0 2 0 1 0 n n n n n n n n n n x f x c x c x c c x f x c x c x c c x f x c x c x c c ) , . . . , , ( 1 0 n x x x W k x m c ) ( x P ) ( x P ) (x Q nj булганда j i булганда j i x Q j i i nj , 1 , , 0 ) ( n j nj j n x Q x f x L 0 ) ( ) ( ) ( n i , . . . , 2 , 1 , 0 128 uchun va ikkinchi tomondan - darajali ko’phaddir. Endi ning oshkor ko’rinishini topamiz, bo’lganda , shuning uchun ham ko’phad bo’lganda ga bo’linadi. Shunday qilib, - darajali ko’phadning ta bo’luvchilari bizga ma’lum, bundan esa kelib chiqadi. Noma’lum ko’paytuvchi ni esa shartdan topamiz; natijada: . Bu ifodani (2.4) ga qo’yib, kerakli ko’phadni aniqlaymiz: . (13.5) Bu ko’phad Lagranj interpolyasion ko’phadi deyiladi, Bu formulaning xususiy hollarini ko’raylik: bo’lganda. Lagranj ko’phadi ikki nuqtadan o’tuvchi to’g’ri chiziq formulasini beradi: . Arap bo’lsa, u vaqtda kvadratik interpolyasion ko’phadga ega bo’lamiz, bu ko’phad uchta nuqtadan o’tuvchi va vertikal o’qqa, ega bo’lgan parabolani aniqlaydi; . Endi Lagranj interpolyasion formulasshshng boshqa ko’rinishini keltiramiz. Buning uchun ko’phadni kiritamiz. Bundan hosila olsak, . Kvadrat qavs ichidagi ifoda va bo’lganda nolga lanadi, chunki ( ) ko’paytuvchi qatnashadi. Demak, . Shuning uchun ham, Lagranj koeffisiyentini ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( 0 0 i n j j i j n j i nj j i n x f x f x Q x f x L ) (x L n n ) ( , x Q j n i j 0 ) ( , i j n x Q ) ( , x Q j n i j i x x n n j i i j n x x C x Q ) ( ) ( , C 1 ) ( ) ( , j i i j j j n x x C xl Q j i i j i j n x x x x x Q ) ( , n j j i i j i j n x x x x x f x L 0 ) ( ) ( 1 n ) ( ) ( ) ( 1 1 0 0 0 0 1 1 1 x f x x x x x f x x x x x L 2 n ) ( ) )( ( ) )( ( ) ( ) )( ( ) )( ( ) ( ) )( ( ) )( ( ) ( 2 1 2 0 2 1 0 1 2 1 0 1 2 0 0 2 0 1 0 2 1 2 x f x x x x x x x x x f x x x x x x x x x f x x x x x x x x x L n i i n x x x 0 1 ) ( ) ( n k j i i n x x x 0 1 ) ( ) ( j x x j k i j x х j i i j j n x x x ) ( ) ( 1 j i i j i x x x x 129 ko’rinishda yozish mumkin. Bundan esa Lagranj ko’phadi quyidagi ko’rinishga ega bo’ladi: . (13.6) Endi tugunlar bir xil uzoqlikda joylashgan: xususiy holni ko’ramiz. Bu holda soddalik uchun almashtirish bajaramiz, u holda , bu yerda bo’lib, (2.6) Lagranj interpolyasion ko’phadi quyidagi ko’rinish-yai oladi: . (13.7) Download 5.01 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling