Axborot kommunikatsiya texnologiyalari izohli lug‘ati
Download 9.86 Mb. Pdf ko'rish
|
|
GMR qisq.: Giant Magneto-Resistive O‘ta magnitrezistivlik, GMR hodisasi. Qattiq magnit disklarga ega jamlovchilarda GMR hodisasi asosida yaratilgan kallaklar (GMR- kallaklar)dan foydalanish hotira hajmini juda sezilarli darajada ko‘paytirish imkonini beradi. GMSK qisq.: Gaussian Minimum Shift Keying GMSK modulyatsiyasi. Tashuvchi chastotasi fazasini o‘zgartirishga asoslangan modulyatsiya.
Grinvich meridiani bo‘yicha o‘rtacha vaqt. GNU qisq.: Gnu's Not Unix GNU loyihasi. Erkin tarqatiladigan operatsion tizim loyihasi.
Markaziy serverning yo‘qligi bilan ajralib turuvchi, Internet doirasida fayllarni almashish tarmog‘i, Napster avlodi. Ish boshlash uchun ildiz serveri manzilini taqdim etish lozim. 2003- yil yozida tarmoq samaraliligi RIAA harakatlari tufayli yo‘qqa chiqqan. RIAA uchinchi firmalar yordamida Gnutellani izlash
natijalarida haqiqiylaridan farq qilmaydigan qalbaki saytlar bilan to‘ldirishga muvaffaq bo‘lgan.
Bir xil turdagi tizimlardan iborat axborot tarmog‘i.
Turli kriptotizimlarda ishlatiladigan, xatolarni tuzatadigan kod. Goppa kodlarini ishlatish shunga
asoslanganki, Goppa
kodlarini dekodlashni qo‘lda bajarish mumkin. Shu bilan birga, Goppa kodlari «niqoblanadigan» chiziqli blokli kodlarni dekodlash NP-to‘la masala bo‘lib, uni yechish ancha mushkul.
Umumiy tavsifga ega bo‘lgan, turli mavzular bo‘yicha xizmatlar taqdim etuvchi veb-sayt.
OSI davlat yo‘nalishi. GPF qisq.: General Protection Fault Muhofazaning umumiy buzilishi. Qo‘llanmaning unga tegishli bo‘lmagan xotira maydonlariga murojaat qilishida paydo bo‘ladigan tanaffus. GPL qisq.: General Public License Umumiy foydalanishdagi litsenziya. G GPL
106
GPRS qisq.: General Packet Radio Service [Ma’lumotlarni] Paketli radio uzatishning umumiy
xizmati. Uyali
mobil aloqasi
tarmoqlarida ma’lumotlarni uzatish standarti. Bunda kanalda ma’lumotlarni uzatish tezligi 171,2 Kbit/s gacha boradi (GSM kadrida 8 taymslotgacha, GMSK modulyatsiyasi). GSM, TDMA, CDMA tarmoqlarida foydalanilishi mumkin.
GPS qisq.: Global Positioning System Global joylashishni aniqlash tizimi. Kichik maxsus GPS
signallarni qabul
qiluvchi yordamida o‘zining geografik koordinatalari, harakatlanish balandligi va tezligi, shuningdek aniq
vaqtni aniqlash imkonini beruvchi yo‘ldosh tizimi.
GPSS tili. Diskret voqealarni modellashtirish tili. 1960 yilda ishlab chiqligan.
Graf bo‘sh bo‘lmagan to‘plamlar juftidir. Birinchi to‘plam
cho‘qqilardan, ikkinchi to‘plam esa qovurg‘alardan tarkib topgan. Grafni uch shaklda, yani analitik, matritsaviy va grafik shakllarda ifodalash mumkin. Grafik shakl modellarni aks ettirish uchun juda qulay vosita. Bunda cho‘qqi nuqta, to‘g‘riburchak yoki doiracha bilan aks ettiriladi. Bir juft cho‘qqi orasida
birtomonlama bog‘lovchi qovurg‘a yoy deb ataladi. Ikki tomonlama bog‘lovchi qovurg‘a deb ataladi. Yoy bo‘yicha o‘tish yo‘nalishini strelka bilan belgilanadi. Bir cho‘qqida boshlanib xuddi shu cho‘qqida yakunlanadigan qovurg‘a sirtmoq deb ataladi. Ular ba’zan bo‘g‘inlar deb nomlanadi. Graf cho‘qqilari orasidagi qovurg‘alar va yoylar bo‘yicha o‘tgan yo‘l marshrut (yo‘nalish) deb ataladi. Graf,
boshqarish nazariyasida, elektronika, elektrotexnikada tarmoq, tizim, algoritm tushunchalarini aniqlashda ishlatiladi. Graflar ma’lumotlarga ishlov berish
jarayonlarini ifodalashda keng qo‘llanmoqda. Bunda, cho‘qqilar biror obyektlarga mos kelsa, qovurg‘a yoki yoylar ular orasidagi jismoniy yoki
mantiqiy bog‘lanishlarni ifodalaydi. Graflarning maxsus turlari bo‘lib daraxtlar, xalqa va
ro‘yxatlar hisoblanadi. Graf tushunchasi axborot tarmog‘ida yuzaga keladigan gipermuhit, gipermatn, superkompyuter, uzib-ulash, yo‘naltirish va boshqa jarayonlarni ifodalashda ishlatiladi. grafik akselerator ingl.: graphic accelerator rus.: графический акселератор Ishchi stansiyalarga qo‘shimcha ulanadigan platalar. Bunday stansiyalarning tasvirga ishlov berishga ixtisoslashgan protsessorlari mavjud bo‘lishi shart. Akseleratorlar qator murakkab shartlarni hisobga olib,
harakatlanuvchi yorug‘lik manbalarini, obyektlarning yuzasi tuzilmasini o‘ziga xos xususisiyatlarini aks ettirish kabi ikki o‘lchamli geometrik tasvirlarni uch o‘lchamli tasvirlarga o‘tkazishni bajaradilar. Akseleratorlar stansiyalar narxini ikki-uch baravar oshiradi, ammo, ular bajaradigan murakkab amaliy jarayonlar tezligi keskin oshadi.
Sxemalar, eskizlar, tasvirlar, grafiklar, diagrammalar, ramzlar ko‘rinishida ifodalangan ma’lumotlar yoki xabarlar.
Nuqtama-nuqta kodlangan tasvirni o‘z ichiga olgan fayl. Bundan tashqari, grafik faylga dasturlarda va qurilmalarda ishlatiladigan boshqaruvchi kodlar ham kiradi. grafik interfeys ingl.: graphic interface rus.: графический интерфейс Foydalanuvchini hisoblash tizimi bilan o‘zaro aloqasini tashkil qiladigan grafik muhit. Grafik interfeys g‘oyasi, axborotni amaliy tizim haqida axborot taqdim
etishning tabiiyligidan foydalanishdan iborat.
Foydalanuvchi interfeysining asosiy tushunchalari bo‘lib, oyna va piktogramma hisoblanadi. Grafik interfeysni ishlatadigan tizimda amallarni bajarish, oynalar bilan va ular ichida ishlashdan iborat. GPRS
107
grafik ma’lumotlar bazasi ingl.: graphical database rus.: графическая база данных Grafik ma’lumotlar saqlanayotgan ma’lumotlar bazasi.
Tasvirlarni tahrirlashni ta’minlaydigan amaliy dastur. Grafik muharrir odatda vektorli tasvirlar dasturlari, ishchan grafika, rastrli tasvirlar, rastrli tasvirlarni vektorli shaklga aylantirish, uch o‘lchamli tasvirlar va fayllarni boshqarish dasturlarini o‘z ichiga oladi. Grafik tahrirlash jarayoni tasvirning bo‘laklari ustidan (ixtiyoriy yo‘nalishda o‘lchamlarni o‘zgartirish, ekran bo‘ylab
surish va
burish, ravshanligini, yaqqolligini, rangini
va boshqalarni o‘zgartirish) kabi amallar bajarishdan iborat.
“Tund basharalar ”, “iljayishlar”, “tirjayishlar” kabi hissiy holatlarni ifodalovchi, o‘ziga xos “hissiyot belgilari”ni umumlashtiruvchi nom. Grafik muharrirlarni ishlatmay klaviaturada mavjud
ramzlardan foydalanib tuziladi. Elektron pochta vositasida shaxsiy yozishma yoki yangiliklar guruhiga xabar uzatishda kuzatiladi. Ularni tushunish uchun hayolda, soat yo‘nalishi bo‘yicha 90 gradusga burish kifoya. Namunaviy misol tariqasida quyidagilarni ko‘ramiz :-) tabassum, ;-) ko‘z qisish, :-( xafalik yoki g‘azab. grafika ingl.: graphics rus.: графика Predmetlarni rang ishlatmasdan, kontur chiziqlar va shtrixlar vositasida aks ettirish san’ati. Shu sababli, dastlab oq - qora chizmalarni va sxemalarni tayyorlash jarayoni kompyuter grafikasi deb nomlangan edi. Biroq, tezda turli tusdagi ranglar ishlatilgan rasmlar paydo bo‘ldi. Harakatsiz rangli tasvirlardan keyin videofilmlar yuzaga keldi. Hozirga kelib, uch o‘lchamli tasvirlar tobora
keng ishlatilmoqda. Shu kunlarda, kompyuter grafikasi uni yangicha anglashda, hatto virtual haqiqiylikni yarata
olishi mumkin.
Vizuallashtirish tobora katta ahamiyat kasb etmoqda. Kompyuter grafikasi yordamida vektorli tasvirlar va rastrli
tasvirlar yaratilmokda. Kompyuter grafikasining muhim vositasi bo‘lib grafik muharrir hisoblanadi, u zarur tasvirlarni sintezlash imkonini beradi. qarang: kompyuter grafikasi. grafikani maqbullash ingl.: graphics optimization rus.: оптимизация графики Tasvir fayllari o‘lchamlarini, ularni maqbul sifatini saqlagan holda, mumkin
qadar kichraytirish. Veb-sahifa yaratishda, uning sahifalarini yuklanish tezligini oshirish maqsadida ishlatiladi.
Egri va to‘g‘ri chiziqlar o‘tkazish yo‘li bilan tasvir chizadigan qurilma. Ikki turdagi, ya’ni barabanli va planshetli grafchizuvchilar ishlab chiqariladi. Barabanli (rulonli) graf chizuvchida tasvir chiqariladigan qog‘oz yoki plenka barabanga mahkamlanadi. Barabanli graf
chizuvchilar ixcham, ishlatishda qulay, katta uzunlikdagi chizmalar bilan ishlash imkonini beradi. Planshetli (yassi) grafchizuvchilarda qog‘oz yoki plyonka tekislikda joylashadi va u qo‘zg‘almas. Tekislik ustidan metall
konstruksiya o‘rnatiladi, u yozuv blokini bir vaqtning o‘zida ikki koordinata bo‘yicha tekislik bo‘ylab siljitish imkonini beradi. Bular ancha qimmatbaho apparatlar bo‘lsa-da, aks ettirilayotgan tasvirning yuqori aniqligini ta’minlab beradilar. Yozuv blokining turiga qarab grafchizuvchilar peroli, sharrachali va elektrostatik xillarga bo‘linadi. Graf
chizuvchilarning ikki
sinfini farqlashadi. Vektorli turda yozuvchi blok vektorli tasvirlarni ikki
yo‘nalishda siljib
chizadi. Rastrli
grafchizuvchilarda rastrli
tasvirlar rastr
nuqtalari yordamida yaratiladi. GRASP qisq.: General Responsibility Assignment Software Patterns [Sinflarga] majburiyat yuklashning umumiy qoliplari.
Gray Research korporat... 108
rus.: корпорация Gray Research Kompaniya – superkompyuterlarni ishlab chiqarishni boshlagan birinchi kompaniya. Gray Research kompaniyasi o‘z faoliyatini AQSHda 1972 yilda boshlab, birinchi bo‘lib o‘ta tez ishlaydigan kompyuterlarning yangi sinfini taklif qilgan. Gray-1 me’moriy tuzilmasi darsliklarga kirgan. Dastlab Gray Research kompaniyasi har biri bitta protsessorga ega bo‘lgan kompyuterlarni ishlab chiqargan. Keyin u ko‘pprotsessorli tizimlarni ishlab chiqara boshladi. Bundan tashqari, tijorat maqsadlarida va bank tizimlari uchun Gray Research ixcham superkompyuterlarni ham ishlab chiqardi. Texnologiya sohasidagi yuksalish korporatsiyaga maxsus sovutishni talab qilmaydigan superkompyuterlarni ishlab
chiqarishni boshlash imkonini berdi. grif ingl.: signature stamp rus.: гриф 1.
Hujjat yoki
nashrdagi, hujjatdan foydalanishning alohida tartibini o‘rnatuvchi yozuv (tamg‘a). 2. Axborot tashuvchi vositadagi maxsus belgi bo‘lib, u shu tashuvchida saqlanayotgan axborotni pinhoniylik darajasi haqida dalolat beradi.
GSI qisq.: Giant Scale Integration O‘ta yuqori birlashish. GSM qisq.: Global System for Mobile communications Global mobil aloqa tizimi, GSM standarti. Yevropada raqamli uyali aloqa standarti. Yetakchi (abonentlar soni bo‘yicha) ikkinchi avlod standarti. 200 kGs yo‘l-yo‘lida 8ta TDMA kanali (taymslotlar) joylashgan bo‘lib, bu 25 MGs kenglikdagi oraliqda 992 aloqa kanalini tashkil qilish imkonini beradi. GSM 900 Telefon GSM 900 aloqa standartini qo‘llab- quvvatlashi. GSM 900 – 890-960 MGs chastotalar oralig‘idan foydalanuvchi mobil aloqaning raqamli standarti. GSM 900 standarti Yevropa, Osiyo, Rossiya, O‘zbekistonda tarqalgan bo‘lib, deyarli barcha zamonaviy Yevropa provayderlari tomonidan foydalaniladi. Biroq apparat GSM 900 standartidan tashqari GSM 1800 standartini ham qo‘llab-quvvatlashi maqsadga muvofiq, chunki bunda 900 MGs chastotasida shovqinlar paydo bo‘lganda telefon 1800 MGs chastotasiga o‘tishi mumkin. GSM 1800 Telefonning GSM 1800 aloqa standartini qo‘llab-quvvatlashi. GSM 1800 – 1710-1880 MGs chastotalar oralig‘idan foydalanuvchi mobil aloqa uchun raqamli standart. Ushbu standart Yevropa, Rossiya, O‘zbekiston, Avstraliya, Osiyoning Tinch
okeani mamlakatlarida tarqalgan. Mobil telefonini sotib olayotganda mahalliy uyali
aloqa operatorlari qaysi standartda ishlashini aniqlash lozim, chunki GSM 1800 standartidagi telefon GSM 900 tarmog‘ida ishlamaydi, GSM 900 standartidagi apparat esa GSM 1800 tarmog‘ida ishlamaydi. Yevropadagi deyarli
barcha zamonaviy provayderlar GSM 1800 va GSM 900 standartlaridan foydalanadi (qarang: «GSM 900»), shuning uchun eng keng tarqalgan telefon apparatlaridan ikki oraliqli GSM 900/1800 apparatlaridir. Ular yoqilganda bunday telefon o‘zi soniya ulushlari ichida signal qaysi chastotada yaxshi ekanligini aniqlab ushbu chastotaga sozlanadi. GSM 1900 Telefon GSM 1900 aloqa standartini qo‘llab- quvvatlashi. GSM 1900 – 1900 MGs chastotalar oralig‘idan foydalanuvchi mobil aloqaning raqamli standarti. Ushbu standart AQSH va Kanadada keng tarqalgan, shuning uchun siz ushbu mamlakatlarda telefonni ishlatmoqchi bo‘lsangiz (uyali aloqa operatoringiz u yerda rouming xizmatlarini ko‘rsatishi shartida) apparatingiz GSM 1900 standartini qo‘llab- quvvatlashi lozim. GUI qisq.: Graphical User Interface Foydalanuvchining grafik interfeysi. GUID qisq.: Globally Unique IDentifier Global noyob identifikator. O‘n olti baytli (128 bitli) identifikator, noyobligi kafolatlangan. Ikkita bir xil GUIDni yaratish ehtimoli shunchali kam-ki, uni hisobga olmasa ham bo‘ladi. GUID COM-obyektlarining noyob grif
109
interfeys nomlarini yaratish uchun ishlatiladi (CLSID). guruh ingl.: group rus.: группа Umumiy masalani hal qilayotgan obyektlar, masalan kompyuterlar majmui.
Chom va Van Xeyst tomonidan 1991 yilda taklif qilingan raqamli imzo sxemasi. U guruhning ixtiyoriy a’zosiga xabarni shunday imzolash imkonini beradiki, imzo
tekshirilganda habar guruhning biror bir a’zosi imzolaganda shaxsi aniqlanmaydi. guruh manzili ingl.: group address rus.: групповой адрес Obyektlar to‘plamini aniqlaydigan manzil. Ma’lumotlar bloki shu manzilga atalgan.
Muayyan guruh tomonidan ishlatiladigan, umumiy masalalarni bajaradigan dasturiy ta’minot. Guruhiy ta’minot alohida dasturlar majmuidan tuzilib, u bir vaqtning o‘zida bir necha o‘zaro bog‘langan xodimlar tomonidan foydalaniladi. Bu ta’minotga birinchi navbatda, xodimlar jamoasi uchun fayllar bilan baravar ishlash vositalari, xodimlar guruhi tomonidan o‘tkazilayotgan telekonferensiyalar va videokonferensiyalar, ishlar rejasini tuzish, murakkab standart hujjatlarni ishlatish va uzatish, masalan, EDI
tarmoq xizmati
yordamida, ta’lim va boshqalar kiradi. guruhiy kodlash ingl.: group encoding rus.: групповое кодирование (кодирование группами отрезков) Rastrli ma’lumotlarni zichlashtirish usullaridan biri. U sodda va ommalashgan bo‘lib, ketma- ketlikda takrorlanadigan ramzlar guruhini takrorlanishlar soni bilan ko‘rsatishga (masalan, 00000111107777 ketma-ketligini 50411047 guruh kodi shaklida) asoslanadi, o‘zgacha aytganda, rastrning nomdosh elementlaridan tashkil topgan kesmani, kesma uzunligi bilan almashtiradi.
guruhiy kodlash 110
Hh HA qisq.: High Availability Yuqori darajada erkin foydalanish osonligi (tayyorligi). Kompyuter tizimining eng kam to‘xtab qolish hususiyati. HACMP qisq.: High Availability Cluster MultiProcessing Yuqori darajada ergin foydalanishni ta’min etuvchi ko‘p protsessorli klaster tizimi. IBM firmasining klasterlashtirish DT, RS/6000 seriyali kompyuterlarda AIX muhitida ishlatiladi. hajmiy grafika ingl.: three-dimensional graphics rus.: объемная графика qarang: ucho‘lchamli grafika HAL qisq.: Hardware Abstraction Layer Apparat mavhumoti pog‘onasi. Windows NT OTda – apparatli maslak xususiyatlarini yashiruvchi modul. Download 9.86 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|