Axborot kommunikatsiya texnologiyalari izohli lug‘ati
Download 9.86 Mb. Pdf ko'rish
|
|
O ODBC
216
Ma’lumotlar manbai bilan ODBC orqali ishlash uchun APIga maxsus dastur - ODBC-drayver talab qilinadi. ODBC-drayver o‘z ichida muayyan
MBBT bilan
ishlashning xususiyatlarini «yashiradi»: ma’lumotlar formatlari, kommunikatsiya kutubxona va bayonnomalari bilan. Amalda
barcha zamonaviy MBBT uchun ODBC-drayverlar ishlab chiqilgan, ular mijoz qismi bilan taqdim qilinadi. Xuddi shunday norelyatsion MBBT ga va boshqa ma’lumotlar manbalariga ham drayverlar mavjud. ODBC APIni yaratishda SAG (SQL Access Group) tomonidan ishlab chiqilgan CLI (Call
Level Interface) spetsifikatsiyasi muhim ahamiyat kasb etgan.
OODBMS qaralsin. ODMA qisq.: Open Document Management API Hujjatlarni boshqarish uchun ochiq API. Hujjatlarni boshqarish tizimlari va tashqi dasturlar orasida o‘zaro aloqada ishlashni tashkil qilish uchun API standarti.
bazalarini boshqarish guruhi OEM qisq.: Original Equipment Manufacturer Aslida «apparatli ta’minot ishlab chiqaruvchi» so‘zlari qisqartmasi. Atama apparatli ta’minot ishlab
chiqaruvchilari bilan
maxsus munosabatlarni ta’minlovchi kompaniyani bildiradi. Odatda OEM ishlab chiqaruvchidan apparatli ta’minot partiyasini sotib olib, uni ma’lum qo‘llanmaga moslashtiradi, keyin esa ushbu kompyuterlarni o‘z nomi ostida sotadi. Atama noto‘g‘ri ishlatiladi, chunki aslida OEM dastlabki ishlab chiqaruvchi emas, balki apparatli ta’minot sozlovchisidir.
Chastotani ortogonal bo‘lish
bilan multiplekslash. offlayn ingl.: offline rus.: оффлайн 1. Foydalanuvchining kompyuteri bog‘lama kompyuteri bilan ulanmagan holat. 2. Telefon liniyasi bilan ulanmagan, ammo, bu tizim bilan ishlash uchun faollashtirilishi mumkin bo‘lgan ixtiyoriy qurilma. offlayn rejimi ingl.: offline mode rus.: режим оффлайн qarang: offlayn offlayn texnologiyalari ingl.: offline technologies rus.: оффлайновые технологии Ma’lumotlar va xabarlar almashuvida, sezilarli asinxronlikka yo‘l
qo‘yadigan, axborot
makonidagi xabarlar kommunikatsiyasi vositalari: tarqatish ro‘yxatlari, yangiliklar guruhi, veb-forumlar va h.q.
Noqonuniy ravishda dastur
yoki faylni
nusxalashga urinayotgan shaxs uchun qat’iy jarima yoki jarima ehtimolini ko‘zlovchi nusxalashdan muhofaza qilishning tashkiliy choralari. ohang chastotasini uzatish kanali ingl.: tonal frequency transmission channel rus.: канал передачи тональной частоты 300-3400 Gs chastota kengligiga ega bo‘lgan namunaviy analogli uzatish kanali.
Boshqaruvchi axborot tizimi. Okidata korporatsiyasi ingl.: Okidata corporation rus.: корпорация Okidata Printer
ishlab chiqaruvchilari orasida yetakchilardan biri. Okidata
Nyu-Jersi (AQSH)da joylashgan. OLAP qisq.: On-Line Analytical Processing Haqiqiy vaqtda (ma’lumotlarga) analitik ishlov berish, OLAP
texnologiyasi. Yig‘ilgan ma’lumotlarni turli nuqtai nazarlardan tez tahlil qilish imkonini beruvchi dasturiy tizimlar sinfining umumiy nomi. OLTP- tizimlarda ODBMS
217
yig‘ilgan ma’lumotlarni bevosita tahlil qilish mumkin. Relyatsion (ko‘pmillionli yozuvlari bor) ma’lumotlar bazasiga so‘rov bir necha soat davomida bajarilishi mumkin. Tahlilni tezlatish uchun ma’lumotlar nusxalari maxsus OLAP-tizimga ko‘chiriladi, u yerda ma’lumotlar ko‘po‘lchamli kub sifatida aks etiladi. Kubning tomonlari analitik kesmalarga mos keladi. Ma’lumotlarni OLAP-tizimga joylashtirishda odatda dastlabki yaxlitlash ham amalga oshiriladi. Shu bilan
birga saqlanayotgan axborot hajmi bir necha marta ortadi, lekin keyingi so‘rovlarga javob ham tezroq beriladi. OLCP qisq.: On-Line Complex Processing Murakkab tezkor ishlov berish. Ma’lumotlarga haqiqiy vaqtda murakkab ishlov berish.
texnologiyasi OLED qisq.: Organic Light Emitting Diode Organik elektro-lyuminessent displeylar uyali telefonlarda qo‘llaniladi. Ular ingichkaroq, ravshanroq, qo‘shimcha yoritishga muhtoj emas va tejamliroq. LCD-texnologiyalarga nisbatan OLED juda yuqori aniqlik va ravshanlik (ya’ni, displey amalda ixtiyoriy sharoitda o‘qiladi) kabi afzalliklarga ega. Hozirda OLED ekranlaridan ayrim telfon modellarida qo‘shimcha tashqi displey sifatida foydalanilmoqda. olovrang kitob ingl.: Orange Book rus.: оранжевая книга 1983 yildan 1988 yilgacha, AQSH Mudofaa vazirligi va Kompyuter xavfsizligi bo‘yicha milliy
qo‘mita (xrozirda TruSecure korporatsiyasi) birgalikda kompyuter xavfsizligi sohasida, o‘ndan ortiq hujjatlardan iborat, standartlar tizimini ishlab
chiqdilar. Bu
ro‘yhatni «Kompyuter tizimlarini xavfsizligini baholashni ko‘rsatgichlari» boshlab beradi, muqovasini rangiga ko‘ra, ko‘proq « To‘qsariq kitob
« deb
ataladi. Hujjatda, ishlov berilayotgan axborotni xavfsizligini ta’minlash bo‘yicha umumiy talablar ajratilgan, bu talablarni amalga oshirishni xarkterlaydigan, muhofazalanganlik ko‘rsatkichlari ro‘yhati aniqlangan. Ko‘rsatkichlar majmuasi, ko‘rilayotgan tizimni
xavfsizlik sinfini
belgilaydi. Axborot xavfsizligini ta’minlashni turli
mexanizmlari bilan,
yettita sinfini
ajratadilar. oltin ingl.: gold rus.: золото Sariq
rangli, cho‘kichlanuvchan, zanglamaydigan asl metall. Oltin apparat ta’minotini ishlab chiqarishda keng ishlatiladi. Korroziyadan saqlanish uchun, bosma platalarni elektr kontaktlarini oltin bilan, platina va kumush qotishmasi bilan qoplanadi.
Dasturiy mahsulot nusxalari ko‘paytiriladigan dasturiy ta’minotning to‘la va so‘nggi rusumi.
Oson eslab qolinadigan telefon tartib raqami. OLTP qisq.: On-Line Transaction Processing Tranzaksiyalarga tezkor ishlov
berish. Ma’lumotlarni (amallarni, hujjatlarni) haqiqiy vaqtda kiritish. Mumtoz misol – aviachiptalarni bronlash tizimi. OMG qisq.: Object Management Group qarang: obyektlarni boshqarish guruhi ommaviy axborot ingl.: mass information rus.: массовая информация 1. Cheklanmagan shaxslar doirasi uchun mo‘ljallangan hujjatlashtirilgan axborot, bosma, audio, audiovizual va boshqa xabar va materiallar. 2. Ommaviy axborot vositalari orqali ommaviy tarqatiladigan bosma, audio, audiovizual va boshqa xabar va materiallar. 3. Bir paytning o‘zida maxsus vositalar – mass- media yordamida shaxslar guruhiga axborotni uzatish jarayoni.
ommaviy axborot
218
ommaviy komunikatsiya ingl.: mass communication rus.: массовая коммуникация Bir paytning o‘zida maxsus vositalar – mass- media yordamida shaxslar guruhiga axborot uzatish jarayoni. ommaviy parallel ishlov ingl.: Massively Parallel Processing (MPP) rus.: массовая параллельная обработка Ma’lumotlarga ko‘p sonli protsessorlar bilan parallel ishlov
berish uslubi.
MPP «buyruqlarning ko‘p oqimi, ma’lumotlarning ko‘p oqimi» yoki MIMD prinsipini ishlatib, parallelizmga asoslanadi. Ma’lumotlarga ishlov berishda ishtirok etayotgan protsessorlar soni bir necha yuzni tashkil qilishi mumkin. ommaviy tarqatish ingl.: multicast rus.: мультивещание 1. Xabarlar (ma’lumotlar)ni mahalliy tarmoq, global tarmoq yoki Internet tarmog‘ining muayyan ajratilgan foydalanuvchilar guruhiga jo‘natish texnologiyasi. 2. Televideniyeda – tomoshabinlar ko‘rishi uchun ko‘p sonli kanallarning mavjudligi.
Amaliy matematikaning xizmatlarga bo‘lgan katta talablarni qondirish bilan
bog‘liq jarayonlarni o‘rganadigan bo‘limi. Ommaviy xizmat nazariyasi, shuningdek, navbatlar nazariyasi deb
ham ataladi, telefoniya masalalari asosida 20 asr boshida paydo bo‘lgan. U davrda obyektlarga xizmat ko‘rsata oladigan kanallar sonini topish talab qilingan edi. Xuddi shunday muammolar aerodrom, yo‘l, ombor va do‘konlarni yaratishda ham yuzaga keladi. Ommaviy xizmatning o‘ziga xos xususiyati shundaki, obyektlar, abonentlar yoki mijozlar xizmat talab qiladigan vaqt tasodifiydir. Shu sababli, nazariyaning asosiy
masalasi, xizmatlarga talabni yuzaga kelish jarayonini o‘rganishdir. Bu jarayonni tahlil qilish optimal qarorlarni qabul qilishga imkon beradi.
Umuman bunda, aniq bo‘lmagan ya’ni,
statistika qonunlari bilan topiladigan ehtimoliy natijalar olinadi. Nazariyada ko‘riladigan informatikaning eng muhim masaalardan biri, ma’lumotlar oqimini boshqarish masalasidir.
Katta
hajmdagi tashqi
xotira qurilmasi. Ommaviy xotira qurilmalarining uchta guruhi ajratiladi. Ularning birinchisi eng ko‘p
ishlatiladigan dastur va ma’lumotlarni saqlash uchun xizmat qiladi. Odatda bu matritsaning mustaqil disklarni va alohida qattiq disklarni zahiralash majmualarida amalga oshiriladi. Ikkinchi guruh muntazam, biroq unchalik tez ravishda qo‘llanilmaydigan dastur
va ma’lumotlarni saqlash uchun mo‘ljallangan. Uchinchi guruhga ahyon-ahyonda ishlatiladigan dastur va ma’lumotlar kiradi. Masalan, tasvirlar, ayniqsa, videofimllar. Ushbu guruhlarda magnit tasmalar va optik disklar keng qo‘llaniladi. Ommaviy xotira
ma’lumotlarni zahiraga ko‘chirishda va arxivlashda keng qo‘llaniladi.
1. Katta hajmdagi tashqi hotira qurilmasi. 2. Katta hajmdagi ma’lumotlar yozuvlarini saqlay oladigan magnit tasmali kartridjlar kutubxonasi turidagi zahiraviy saqlash tizimi.
Shaxsiy kompyuterlar tizim blokining asosiy platasi. Shaxsiy kompyuterlarning ona platasida markaziy protsessor, tezkor xotira, tizim va mahalliy shinalar hamda alohida platalar shaklida bo‘lgan displey adapteri, qattiq va egiluvchan disklarning nazoratchilari va portlar solinadigan uyalar joylashgan. Hozirgi paytda kompyuter ishlab chiqaruvchilari kompyuter qurilmalarining asosiy qismini ona platasida joylashtirishga harakat
qiladi, chunki
zamonaviy mikrosxemalar bunday imkoniyatlarga ega va bunday texnik yechim eng arzon va ishonchlidir. ONC ommaviy komunikatsiya
219
qisq.: Open Network Computing qarang: ma’lumotlarga ochiq tarmoqda ishlov berish
onlayn ingl.: online rus.: онлайн 1. On-line (ot). Sizning kompyuteringiz xost- tizim bilan
ulangan marom,
hamda kompyuteringiz FTP-server, WWW-server, BBS va boshqa umumiy foydalanish mumkin bo‘lgan tizim bilan ulanganda bevosita xizmatni taqdim qilish.
O‘zgacha qilib aytganda, foydalanuvchi bilan bevosita o‘zaro aloqada ishlash maromi (foydalanuvchi talabnomalarini paket ishlash tizimlaridan farqli). 2. On-line (sifat). - elektron, tarmoqli nashrlarga, ma’lumotlar bazalariga nisbatan. Masalan, online magazine - tarmoq jurnali; - online documentation – tarmoq dasturining ichiga o‘rnatilgan elektron shakldagi hujjatlar; online help – ichiga o‘rnatilgan aytib turish. onlayn marketing ingl.: on-line marketing rus.: онлайновый маркетинг Kompyuter tarmoqlarini - tijorat onlayn kanallarini va Internet tarmoqlarini ishlatishga asoslangan marketing. Kanallardan foydalanib, xaridorlar marketing axborotini oladilar va savdo bitimi tuzadilar. onlayn rejimi ingl.: online mode rus.: режим онлайн qarang: onlayn onlayn resursi ingl.: online resource rus.: ресурс онлайновый Ma’lumotlardan uzatish tarmog‘iga ulangan kompyuter orqali, haqiqiy vaqt maromida erkin foydalanish amalga oshiriladigan resurs. Onlayn resursi shaklida, tezkor axborot yoki dastur yo boshqa foydalanuvchi bilan muloqat maromida ishlash imkoniyati taqdim qilinishi mumkin.
Tarmoq axborot fazosida, haqiqiy vaqtda axborotni sinxron
almashuvini ta’minlab beruvchi, xabarlarni kommunikatsiya vositalari: «suhbat
kanallari» (chatlar), audio- va
videokonferensiyalar va boshqalar. onlayn xizmat ingl.: web-service rus.: онлайновая служба Internetda maxsus dasturlar yordamida taqdim qilinadigan xizmatlar. Masalan, keng tarqalgan xizmatlar: qidirish tizimi, veb-xosting, veb- pochta, Internetda turli axborotni saqlash (fayllar, xatcho‘plar), taqvim va boshqalar. Onlayn xizmatlarning muhim xossasi shundaki, ular sizning provaydringiz, kompyuteringizga va brauzeringizga bog‘liq emas, siz o‘zingizga tegishli ma’lumotlar bilan, Internetdan erkin foydalanish imkoniyatingiz bo‘lgan dunyoning ixtiyoriy nuqtasida ishlashingiz mumkin. onlayn-banking ingl.: online banking rus.: онлайн-банкинг Bank hisob raqamlarini telefon (telebanking), shaxsiy kompyuter va Internet (Internet- banking) yoki ixcham qurilmalar (mobil banking) orqali masofadan boshqarish.
Internet orqali o‘z xizmatlarini taqdim qiladigan broker. Texnologiya nuqtai nazaridan Internet telefonga nisbatan, ko‘proq mijozlarga xizmat ko‘rsatish uchun buyurtmalar qabul qilish uchun qo‘shimcha vositadir. onlayn-treyding ingl.: online trading rus.: онлайн-трейдинг Savdo (investitsion) hisob raqamlarni shaxsiy kompyuter va Internet (Internet treyding) yoki ko‘chma qurilmalar (mobil treyding) orqali masofadan boshqarish.
Insonlar Internetda o‘ynaydigan o‘yinlarning ikki turi mavjud: bevosita veb–sahifadagi soddagina o‘yinlar va ko‘pfoydalanuvchilarga mo‘ljallangan o‘yinlar. Birinchi holda, o‘yin bevosita veb–sahifada o‘ynaladi - sahifaga kirishda katta bo‘lmagan dasturcha yoki flesh
onlayn-o‘yinlar
220
yuklanadi va o‘yin «iste’molga tayyor». Odatda bunday o‘yinlar yetarlicha murakkab bo‘lmay, ayrim hollarda juda zavqli va yoqimtoydir. Ko‘pfoydalanuvchilarga mo‘ljallangan o‘yinlar, odatda mijoz-dastur bo‘lishini talab qiladi, ya’ni, siz sotib yoki ko‘chirib oladigan o‘yinlar. Bu mijozni ishga tushirib yuborib, siz Internet orqali o‘yinlar serveri bilan ulanasiz va shu serverga ulangan, boshqa o‘yinchilar bilan birgalikda o‘yinda ishtirok etasiz. OnNow PC texnologiyasi ingl.: OnNow PC technology rus.: технология OnNow PC Axborot
tizimining energiya iste’molini boshqarish usuli. OnNow PCning mohiyati, elektr energiya iste’molini keskin kamaytirib, shu bilan birga tizim ixtiyoriy vaqtda uning operatsion tizimini qayta yuklatmasdan ishga tushishga tayyor bo‘lishidadir. Tizim (masalan, kompyuter) o‘chirilganda, tashqi hodisalarga javob bera oladigan holatda qoladi: tugmacha foydalanuvchi tomonidan bosilishi, tarmoqdan kelgan signal. Buning sababi, tizimning katta bo‘lmagan, alohida qismi hamisha yoqilgan holatda bo‘ladi. OO qisq.: Object-Oriented Obyektga yo‘naltirilgan. OOA qisq.: Object-Oriented Analysis Obyektga yo‘naltirilgan tahlil. OOD qisq.: Object-Oriented Design Obyektga yo‘naltirilgan loyihalash, OODB qisq.: Object-Oriented DataBase qarang: obyektga-yo‘naltirilgan ma’lumotlar bazasi
OODBMS qisq.: Object-Oriented Database Management System qarang: obyektga-yo‘naltirilgan ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimi OOP qisq.: Object-Oriented Programming qarang: obyektga-yo‘naltirilgan dasturlash OOPL qisq.: Object-Oriented Programming Language Obyektga yo‘naltirilgan dasturlash tili. Download 9.86 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|