B. J. Boltayev, A. R. Azamatov, G. A. Azamatova, B. S. Xurramov nazariya, algoritm, dastur toshkent 2013

grallashgan muhiti (ingliz: IDE – Integrated Development Environment) ga ega
bo‘ldilar.

---

7
Integrallashgan (birlashgan) muhit – dasturlashga yordam beruvchi dastur

bo‘lib, u quyidagi asosiy imkoniyatlarni o‘z ichiga olishi lozim:

dastur matnini kiritish imkonini berish;

kiritilayotgan dastur matnini vaqti-vaqti bilan diskda saqlab turish;

dasturni ishga tushirish uchun translyatorga ega bo‘lish;

sintaktik xatoliklarni aniqlash va tahrir etish vositasiga ega bo‘lish.
Biz yoritmoqchi bo‘lgan Turbo Pascal 7.0 integrallashgan muhiti sanab
o‘tilgan imkoniyatlardan tashqari yana bir qancha vazifalarni ham amalga
oshirishga imkonini beradi. Tilning boshqa naqllari ozgina o‘zgarishlar bilan
farqlanishi mumkin.

2-§. TURBO PASCALNI O‘RNATISH VA UNING TARKIBI

Turbo Pascal sistemasini Borland firmasining instalyatsiya diski yordamida
o‘rnatish mumkin. Lekin bunday qilish shart emas, ko‘pincha uni bir kompyuter-
dan ikkinchisiga nusxasini ko‘chirib o‘tkazib ishlatishadi. Dasturning to‘liq tar-
kibi 4 Mbayt atrofidagi hajmga ega bo‘lib, xohishga qarab uni hajmini ka-
maytirish mumkin. Ammo bu holda o‘rnatilishi yoki ko‘chirilishi shart bo‘lgan
fayllarni aniq bilish kerak. Shuning uchun avval Turbo Pascal ni to‘liq tarkibi
qanday fayllardan iborat ekanligini ko‘rib chiqamiz.
Turbo Pascal 7.0 paketi, odatda, diskning “TP7” nomli katalogiga joylashtiri-
ladi (umuman olganda boshqa katalogga joylashtirish ham mumkin, lekin bunda 
ba’zi kataloglarga yo‘lni ko‘rsatish muammolari 
yuzaga keladi). Turbo Pascal 7.0 dasturlash tizimi
yuzdan ortiq fayldan iborat bo‘lib, ular vazi-
falariga qarab bir nechta kataloglarga joy-
lashtirilgan (1-rasm). Turbo Pascalning asosiy
fayllari “BIN” katalogida joylashgan. Qolgan
kataloglarda, asosan, yordamchi fayllar hamda
Turbo Pascalning imkoniyatlarini oshiruvchi yoki
namoyish etuvchi fayllar joylashgan.
Asosiy kataloglardan biri BIN bo‘lib, undagi fayllardan asosiylari quyidagilar:

TURBO.EXE – dastur tuzish uchun integrallashgan muhit (shu ilova aso-
sida dastur ishga tushiriladi);

TURBO.TPL – standart modullar kutubxonasi;

TPC.EXE – integrallashgan muhitdan tashqari ishlaydigan komanda satri
holatidagi dastur kompilyatori;

TURBO.HLP – dasturchiga yordam uchun ma’lumotlar fayli;

TURBO.TP – tizimning konfiguratsiyasi fayli.