B. O. Bekn azarov
Download 4,41 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Hujayradagi suv formalari.
- IV.2. SUVNING HUJAYRADAGI TAQSIMOTI Hujayra devori.
|
81 gidratlangan katta ionlar (Li+, Na+, Mg2+, F-) tufayli yuzaga kelgan yopishqoqlik darajasi, so f suvnikiga nisbatan kam boMadi. Boshqa bir ionlar esa (K+, Rb+, NH4+, Ca2+, СГ, OH', NO
') nisbatan yuqori yopishqoqlikni yuzaga keltiradi. Ichki ion bilan kuchli bog‘langan suv molekulasi qatlamini birlamchi yoki yaqin gidratatsiyalanish deyiladi. Suvning eritmalaridagi bu xossasi oqsillarni poliakrilamid gelda, elektroforez usulida ajratishda qoM keladi. Chunki oqsillar o‘zlarining zaryadlariga qarab anod va katodga ionlar bilan birgalikda yo‘llanadi. Ammo ion o ‘ziga yaqin suv molekulalari bilan birga, nisbatan, uzoqroqdagi suv molekulalariga ham ta’sir qilishi mumkin. Bu hoi ikkilamchi yoki uzoq gidratasiyalanish deyiladi. Ikkilamchi qatlamdan tashqaridagi suv molekulalarining tuzilishi buzilmaydi. Anion atrofida suv molekulalari unga vodorod atomlari bilan qaraganligi sababli suvning tuzilishi nisbatan kamroq buziladi. A.A. Bloxning (1970) fikricha bir-biriga oMchamlari jihatidan o‘xshash boMgan zaryadlaming suv tuzilishiga ta’sirida anionning ta’siri kationnikiga nisbatan kam boMadi. Chunki kation ta’sirida suv molekulalarida yuz bergan vodorod atomlarining tashqariga o ‘girilishi natijasida bu suv molekulalarining tabiiy holatdagi kabi tetraedr hosil qilish imkoniyati yo‘qoladi. Ionlar ta’sirida o ‘z tuzilishini o ‘zgartirgan suv gidrat suvi deyiladi. R.A. Xorining (1970) fikricha har xil ionlaming gidratatsiyalanishi xususiyatlari quyidagicha boMishi mumkin: 1.
Kationlarning gidratatsiyalanishi xususiyati anionlamikiga nisbatan yuqori boMadi. Agar metall kationlarining gidratatsiyalanishi ko‘rsatkichi 4 ga teng boMsa, galloid anionlar uchun 1-4 boMadi. 2. Ionning zaryadi qanchalik katta boMsa, u shunchalik ko‘p gidratlanadi. Masalan, ikki zaryadli ion Mg2+ uchun gidratlanish ko'rsatkichi 6—12, boMsa xuddi shunday oMchamli sof (kristall) radiusli Li+ ioni uchun ~4 ga teng. 3. Bir xil zaryadli ionlaming gidratlanishida ularning qaysi birining sof radiusi kichik boMsa, shunisi ko‘proq gidratatsiyalanadi. Ammo gidratatsiyalanish deganda doimo ham suv molekulalarining ionlarga bogManishini tushunish kerak emas. Chunki, ayrim ionlar o‘zlari atrofidagi suv molekulalarining harakatchanligini oshiradi. Masalan, toza suvning faollanishi energiyasi berilgan haroratlarda E boMsa, ion ta’sirida, E ko‘rsatkichga o‘zgarishi va E + AE boMishi mumkin. Bunda ikki xil holat boMishi mumkin. 82 1). ДЕ>0. Bunda suvning faollanishi energiyasi oshadi, lekin begona zaryad atrofida suv molekulasining almashinuvi qiyinlashadi va buning natijasida suvning tuzilishi turg‘unlashadi. 2). AE<0 ya’ni [(E + (-ДЕ)] Bunda faollanish energiyasi kamayadi va ion atrofida suv molekullarining almashinuvi oshib, buning natijasida suvning tartibsizlanishi ro‘y beradi. Bu salbiy gidratatsiyalanish deyiladi. G.A. Krestov ham eritmalar entropiyasini o‘rganish natijasida Li+ va Na+ kationlari entropiyani kamaytiradi, K+ , Rb+ va Si+ ionlari esa entropiya’ni oshiradi degan xulosaga kelgan. Entropiya, sistemalar tuzuluvchanligiga teskari
proporsional boMganligi sababli Li+ va Na+ionlari suv molekulasining tartibliligini oshirsa, K+ , Rb+ ionlari esa suvning bu xususiyatini kamaytiradi. Suvning tuzilma harorati sistemadagi suvning tuziluvchanlik tartibliligi harorati bilan xarakterlanuvshi ko‘rsatkichdir. Masalan, sistemada 20°C haroratda suv molekulalarida yuz bergan tartiblilik, toza suv haroratini 10°C atrofida pasaytirganda yuz beradigan tartiblilikga teng boMadigan boMsa, bu suvning tuzilma harorati ~10°C boMadi. X.S.Frek va V Van (1970) gipotezasiga ko‘ra har bir ion uch qatlamli suv bilan o ‘ralgandir (IV.I-rasm). Ionga eng yaqin sferadagi suv ion elektr maydoniga qat'iy bogMangan boMib, kam harakatchandir va gidrat suvi deb ataladi. Undan keyingi sferadagi suv ham elektr maydoni ta’sirida boMadi, ammo bu maydonda ionning kuchi suv molekulalari tuzilishini o‘zgartira olmaydi. Uchinchi tashqi qavatdagi suv molekulalarining tuzilishi toza suvnikiga o ‘xshaydi, ammo suv molekulalari qisman boMsada ionning elektr maydoni ta’sirida boMadi. Suvning tuzilishiga ionlar ta’sirini har xil haroratlarda o‘rgangan A.M. Bloxning (1970) fikricha eritmaning harorati qanchalik katta boMsa, uning tuzilishi shunchalik ko‘proq-suv va unda erigan moddaning o‘zaro ta’siriga bogMiq boMadi. Termodinamik nuqtai nazardan biror moddaga boMayotgan tashqi ta’sirni to‘xtatsak, shu moddaning ta’siri natijasida hosil boMgan xossalar ham yo‘qolishi lozim. Lekin suvning o‘z tuzilishini tiklashi uchun, tashqi ta’sir to‘xtaganidan so‘ng ham birmuncha muddat zarur. Mana shu vaqtda suvda tashqi ta’sir natijasida yuzaga kelgan va normal holatda uchramaydigan xossalar namoyon boMadi. Masalan, suvga magnit maydonini ta’sir ettirganimizda bu ta’sir tufayli yuzaga kelgan o‘zgarish asta-sekin pasayib bir qancha vaqt saqlanib qoladi.
Shuningdek, ma’lum bir haroratgacha isitilgan suvning fizik xossalari. shu darajadagi haroratgacha sovitilgan suvning fizik xossalaridan farq qiladi. V.M. Danilovning (1956) ko‘rsatishicha 0°C dan ko‘proq isitilgan suv 0°C dan sal pastroq haroratda muzlaydi. Shuningdek, 40-50°C haroratga qadar isitilgan suv esa - 1 1,6°C da muzlaydi. A.K. Gumanning (1966) fikricha hech bir o‘zgarishga uchramagan suvning sigirlaming sut berishini, tovuqlaming tuxum berishini va qishloq xo‘jalik o ‘simliklarining hosildorligini oshirishining asosiy sabablari, bu suvning o‘zida «muz tuzilishi» haqidagi xususiyatini saqlab qolganligi va shu tufayli organizmlar tomonidan yengil o‘zlashtirilishidir. Binobarin nisbatan sovuq va buloq va daryo suvlarining inson organizmi tomonidan yengil o ‘zlashtirilishi barchamizga ma’lum. Shu sababli ham qishloq xo‘jalik ekinlarini ko‘proq kechki salqin paytida sug4orish tavsiya qilinadi. Immobillashgan suv. Immobillashish bu makromolekulalaming konformatsion o‘zgarishi vaqtida suvni mexanik ushlab olinishidir. Buning natijasida suv makromolekula ichida yoki ular orasidagi yopiq muhitga tushib qoladi. Immobiliashgan suvning bir qismi gitratatrya jarayonlarida qatnashsa, qolgan qismi oddiy suv xossalariga ega bo‘ladi. Ammo
immobillashgan suv
o ‘zining yuqori
harakatchanligiga qaramasdan yopiq sistemada bo‘lganligi sababli makromolekulalardan faqatgina katta
kuch tufayli
uzilishi mumkin.
Bu jihatdan immobillashgan suvni bog‘langan suv deb qarash mumkin. Shuni aytib o ‘tish kerakki, moddalar tarkibidagi immobillashgan suvning miqdori haqida aniq-tiniq ma’lumotlar yo‘q. Ammo o‘simliklar ontogenezida immobillashgan suvning fiziologik ahamiyati juda katta. Masalan, o‘simlik urug‘lari tabiiy sharoitda yoki sun'iy ravishda qisman suvsizla,' ganda, uning endospermi kraxmal qismida suv butunlay qolmagan taqdirda ham uning murtagida oqsillarga immobillashgan suv qolib, urug‘lar unuvchanligini ta’minlashga xizmat qiladi. 0 ‘simlik hujayrasi tarkibidagi ionlar bilan bog‘langan suvni osmotik bog'langan suv deyiladi va u hujayra osmotik bosimining asosiy xususiyatini belgilaydi. Oqsillar eritmasi. Oqsillarning gidratatsiyalanishi suv
molekulalarining gidrofil (ionlangan va elektroneytral) va gidrofob (qutbsiz) guruhlar bilan o‘zaro ta’siri hamda uning yopiq muhitda makromolekulalaming konformatsiyasi natijasida immobilizatsiya- 84 Janishi (suv makromolekulalaming ichida qolib ketadi) natijasida kelib chiqadi.
Suvning tuzilishiga oqsillar molekulasidagi gidrofob guruhlardan tashqari membrananing lipid fazalari ham ta’sir qilishi mumkin. Oqsillaming suvda erishi ko‘rsatkichi juda keng. Masalan, quruq kollagen, suvli albuminga nisbatan ko‘proq suv bogMash xususiyatiga ega, holbuki, kollagen suvda erimaydi, albumin esa yaxshi eriydi. Oqsillaming gidratatsiyalanishi ulaming tarkibidagi peptid bog‘lariga asosan yuz beradi. Shunday qilib, makromolekulalar uni o‘rab turgan suvga turlicha ta’sir qilishi mumkin. Ulaming fizik-kimyoviy xossalariga (qutblangan, qutblanmagan, ionlashgan guruhlaming mavjudligi) asosan hamda konformatsion holati va tashqi muhitga (pH, ionlar tarkibi) qarab suvning ko‘p yoki kam bogManishi yuz berib turgMin muzsimon tuzilish yuzaga kelishi mumkin.
to‘qimalarida suvning asosan ikki formasi mavjud. Bular erkin va bog‘langan suv molekulalari. Hujayradagi erkin suvning miqdori undagi fiziologik-biokimyoviy jarayonlaming jadalligini belgilasa, bog‘langan suv ularning chidamliligi asoslarini belgilaydi. BogMangan suv o‘z navbatida bir necha xil boMishi mumkin. a) osmotik bogMangan suv (ionlar, molekulalar kabi moddalami gidratlaydi); ) kolloid bogMangan suv, ya’ni o‘z ichiga kolloid sistemaning ichidagi, tashqarisidagi va orasidagi suvni oluvchi suv formasi; d) kapillar bogMangan suv (o‘tqazuvchi sistemalar va hujayra devori tarkibidagi suv). Umuman o‘simlik hujayralaridagi bogMangan suvning miqdori uning turiga, o‘sayotgan joyiga, to‘qimalardagi suvning miqdoriga va o‘simlik qismlariga bogMiqdir. Ammo umumiy suv miqdori ko‘proq o‘simlikning turiga bogMiqdir. Masalan, arpaning ildiz uchlarida umumiy suvning miqdori 93% boMsa, sabzi ildiz uchlarida ushbu ko‘rsatkich 88,2% ni tashkil qiladi. Shuningdek, karam barglarida 86 % boMsa, makkajo‘xori barglarida 77%. Xuddi shunday mevalardagi suv miqdori ham har xil— pomidorida 94.1%, olmada 84,0% dan iboratdir 0 ‘simliklar urugMari tarkibidagi umumiy suv miqdori ularning turiga qat'iyan bogMiq boMib, urugMaming unuvchanligi va o‘sish energiyasini belgilovchi bosh
mezondir. Masalan, yeiyong‘oqda -
5,1%, makkajo‘xorida - 11,0% boMsa, arpa donlarida - 10,2% dir. Umuman 85 urug‘lardagi suvning miqdori o ‘simliklaming turiga qarab 5-20% atrofida boMishi mumkin. 0 ‘simlik hujayralaridagi suvning asosiy qismi, ya’ni 98% ga yaqini uning vakuolalarida boMadi. Ammo meristema hujayralari bundan mustasno. Masalan, ildiz uchlari meristema to‘qimalarida oz sondagi mayda-mayda vakuolalar boMadi va ulaming hujayra devorlari juda yupqa boMib suvning asosiy qismi sitoplazmadadir. V.Larxeming (1976) fikricha hujayradagi suv formalari har xil, Masalan, kimyoviy bogMangan suv holatida, zaxira suv holatida, ya’ni hujayra kompartmentlari suv yig‘uvchi bo‘shliqlarida, vakuolda hamda interstitsial suv-hujayra oraliqlaridagi va o ‘tkazuvchi naylar hamda to‘rsimon naylardagi tashuvchilik vazifasini bajaruvchi suv holatlarida boMadi. Erkin suv yetarli darajada harakatchandir. Masalan, ildizlari yuvilayotgan muhitga nishonlangan ogMr suv formasi (H 218 0 ) kiritilsa, 1-10 daqiqadan so‘ng ogMr suvning ildiz to‘qimalari ichkarisidagi va tashqi muhitdagi miqdorlari bir xil boMadi. Bu o‘z navbatida ildiz hujayralari plazmalemmasining suvni o ‘tkazish xususiyatining anchagina yuqori ekanligidan dalolat beradi. Bug‘doyning yosh ildizlari hujayrasidagi suvning 3/4 qismi vakuolalarda joylashgan, 1/4 qismi esa hujayra devori tarkibida va faqatgina 1/20 qismigina sitoplazmada joylashgan. Ammo tarkibida birqancha vakuolalar boMgan meristema hujayralarida suvning asosiy qismi sitoplazmada joylashgan. Hujayralarda suvning
ushlab turilishi asosan osmos
va biokalloidlarning bo‘kishi natijasida boMadi. Umuman olganda erkin suv miqdori fiziologik jarayonlaming intensivligini belgilasa, bogMangan suv miqdori o‘simliklaming noqulay omillarga chidamliligini belgilaydi.
‘simliklarga suv va unda erigan turli xil moddalaming kirishi hamda o ‘simlik tanasi bo‘ylab harakatlanishi muhim fiziologik jarayonlardan biridir. Ushbu jarayonning amalga oshishida o ‘simlik hujayrasining osmotik potensiali alohida ahamiyatga ega va o‘z navbatida diffuziya va osmos qonunlaridan kelib chiqadi. Diffuziya-bu erituvchi va erigan modda molekulalarining vaqt birligi ichida bir tekis taqsimlanish jarayonidir. Diffuziyaning yo‘nalishi yuqori konsentratsiyadan past konsentratsiyaga qarab, ya’ni kam erkin energiyaga ega boMgan tomonga qaralgandir. Erkin energiya-bu sistemaning ishga aylanishi mumkin boMgan ichki energiyasining bir qismidir. Bir molekula moddaga nisbatan olingan 86 erkin energiya kimyoviy potensial deyiladi va u jarayon hamda harakatlanish uchun sarf boMadi. Suv boshqa barcha birikmalarga iiisbatan yuqori kimyoviy potensialga ega. Suvda moddalarning erishi o‘z navbatida suvning kimyoviy potensialini, faolligini, erkin
energiyasini, kamayishiga olib keladi. Osmos. Suv va boshqa erituvchilaming yarim o ‘tkazgish parda orqali diffuziyasi osmos hodisasi deb ataladi. Osmos suvda erigan moddalarning konsetratsiyalarining farqi natijasida paydo boMadi. Osmos ikki xil boMadi, ya’ni endoosmos va ekzoosmos. Endoosmos-eritmaning ichkariga kirishi. Ekzoosmos-eritmaning tashqariga chiqishi. O sm otik bosim. Eritmalaming osmotik bosimi shu sistemaga suvni kirishini to‘xtatish uchun zarur bosimga miqdori bilan oMchanadi. Eritmalaming osmotik bosimi ulaming konsentratsiyalariga bogMiq boMib, gazlar uchun qabul qilingan Boyl Mariotning gazlar uchun yaratgan qonuniga bo‘ysinadi. Osmotik bosim, eritmaning molar konsentratsiyasiga va haroratga to‘g‘ri proporsionaldir. Chunki harorat oshgan sari, osmotik bosim ham osha boshlaydi. Vant-Goff eritmalaming osmotik bosimi qonuni ham Boyl-Mariot yaratgan gazlar qonuniga bo‘ysunishini ko‘rsatdi. 0 ‘simliklar hujayra shirasi eritmalarining osmotik bosimi Vant-Goff formulasi bo‘yicha atmosferalarda (atm) yoki Paskallarda (Pa) oMchanadi. P = RTCi; P-osmotik bosim; R-gaz doimiysi (0,0821); T-abso- lut harorat (273+t°); C-moddalarning miqdori; i-izotonik koeffitsiyent (i=a+l(n-l). Umuman moddaning diffuziyalanish tezligi uning molekulasining energetik darajasini belgilaydi va kimyoviy potensial deyiladi hamda ^(psi) bilan belgilanadi. Toza suvning kimyoviy potensiali suv potensiali deyiladi va ¥ Н
bilan belgilanadi.. Suv potensialining eng yuqori ko‘rsatkichi kimyoviy toza suvda boMib, miqdor 0 deb qabul qilingan. Shuning uchun boshqa har qanaqa biologik va kimyoviy suyuqliklar suv potensiallari manfiy ko‘rsatkichga ega.
R. Sleysherning (1970) fikricha suv potensiali bu bogMangan suv potensialini kimyoviy toza suv potensialiga yetkazishda bajarilgan ishga tengdir. Suv potensiali o‘z ichiga erigan modda tufayli boMadigan osmotik potensial (¥„) va gidrostatik bosim tufayli boMadigan ('Fp) potensiallami oladi.
0 ‘simlik hujayrasi osmotik sistema sifatida. Vakuol tarkibi;k ko‘pgina osmotik faol moddalar, ya'ni qandlar, organik kislotalar,- tuzlar va boshqalar boMganligi tufayli o ‘ziga suvni tortish xususiyatiga ega. Bunda plazmolemma va tonoplast yarim o‘tkazuvchan membrana sifatida xizmat
qiladi. Ushbu
sistema tanlab
oMkazuvchanlik xususiyatiga ega boMganligi sababli, suv undan boshqa moddalarga nisbatan tez o ‘tadi. Suvning hujayraga kirish kuchi uning so‘rish kuchi deb ataladi. So‘rish kuchining kattaligi hujayra shirasining osmotik bosimi (P) va uning turgor yoki gidrostatik bosimi (л) ga bogMiq. Turgor bosim bu hujayra devorining unga boMgan bosimga qarshiligidir (IV.2-rasm). IV.2 -rasm . Ideal osmotik hujayra uchun gidrostatik bosimi (P), osmotik bosim (к) va so‘rish kuchi (S) o ‘rtasidagi o ‘zaro bir-biriga bogMiqlik sxemasi (V.V.Polevoy, 1989). 0 ‘simlik hujayralarida modda almashinuvi jarayonlari doimiy ravishda sodir boMib turadi. Hujayra po‘sti suvda erigan moddalami yaxshi oMkazadi. Protoplazmadagi plazmolemma hamda tonoplast membranalari moddalami tanlab o ‘tkazish xususiyatiga ega, shuning uchun suv va unda erigan moddalar hujayra shirasiga har xil tezlikda o‘tadi. Rasmdan ko‘rinib turibdiki, agar hujayra turgessent ya’ni suvga to‘yingan holatda boMsa S = О, P =л, chunki S= я- P yoki Tsuv ^ л -NPp Uzoq davom etgan suvsizlikdan so‘ng esa hujayra turgomi yo‘qotadi. Bunda, P = 0 va S = P boMadi. Agar biz o ‘simlik hujayrasini gipertonik eritmaga tushirsak, bu eritmaning vakuoladagi suvni tortib olishi natijasida protoplast kichrayib
hujayra devoridan ajraladi. Protoplast bilan hujayra devori oralig‘idagi bo‘shliqni esa tashqaridan kirgan eritma egallaydi. Ayrim hollarda yosh to‘qimalarda tez yuz bergan suv taqchilligi turgor bosimning manfiy ko‘rsatkichga ega bo‘lishiga olib keladi. Bunda protoplast hujayra devoridan ajralmasdan, balki uni o‘zi bilan torta boshlaydi va hujayralar kichrayadi. Ushbu holat sittoriz deyiladi. Agar biz o‘simlik hujayrasini osmotik sistema sifatida qaraydigan boisak , unda yuqori molekular moddalar, ya’ni kraxmal, oqsillar va yogiarning katta miqdorda sintezlanishi va yig‘ilishi natijasida osmotik bosimni deyarli o‘zgarmasligini oson tushunish mumkin. 0 ‘simlik hujayralarining osmotik bosimi ulami tuproqdan suvni yutishi va o‘zlarida tutib turish qobiliyati bilan belgilanadi.
‘simliklar hujayralarining osmotik potensiali o‘simliklaming turiga bogiiqdir.
‘simlik hujayralarining osmotik bosimi ko‘pchilik hollarda 0 ,
-
MPa
oralig‘ida boiadi.
Ammo o‘simlik yer ustki
qismlari hujayralarining osmotik bosimlari yer ostki qismlarinikiga nisbatan yuqori boiadi. Masalan, ko‘p hollarda ildiz hujayralarining osmotik bosim 0,3-1,2 MPa b o isa, yer ustki qismlarida 1,0-2 ,6 MPa boiadi. Bu holat evolutsiya jarayonida shakllangan b o iib , osmotik konsentratsiya va surish kuchining vertikal gradiyenti hosil boiishiga olib keladi. Galofit o‘simliklar hujayralarining osmotik potensiali 15 MPa gacha b oiish i mumkin va ayrim galofit o‘simliklaming hujayra shirasidagi tuzlaming miqdori 67 mg/ml boiishligi ham mumkin. Binobarin bu holat sho‘rlangan muhitlarda o‘suvchi o‘simliklaming suv o‘zlashti- rishiga yordam beradi.
farqlanadi. Birlamchi hujayra devori ko‘proq yosh hujayralarda boiib, asosan, tarkibida pektin moddasini tutgan selluloza fibrillari ko‘p boiadi.
Pektin bu geterogen guruh bo iib , uning tarkibiga bir biri bilan bogianib ketgan gidratlangan polimerlar kiradi. Gidratlangan polimerlar manfiy zaryadlari ko‘proq boigan galakturonat kislotasi qoldiqlaridan tuzilgandir. Mana shu manfiylik xossasi tufayli pektin komponentlami yaxshi biriktiradi. Agar tarkibida pektin moddasi ko‘p boigan eritmaga Ca2+ ionlarini qo‘shsak, u pektin molekulalarini tikishi natijasida jelatinlanish hodisasi vujudga keladi.
Yetuk hujayralarda birlamchi hujayra devoridan tashqari, ayrim hollarda o ‘z tarkibida selluloza va pektin moddalaridan tashqari lignin va kutin moddalarini tutgan ikkilamchi hujayra devori ham vujudga keladi.
Ikkilamchi hujayra
devori o‘simlik to‘qimalari pishiqligini, mustahkamligini belgilaydi va yog‘ochlik hamda qog‘oz materiallarini asosini tashkil qiladi. Hujayra devorlari oraligMda kaisiy pektatdan tashkil topgan o‘rta plastinka ham mavjuddir. Hujayra devorlari gidrofillik xususiyatiga ega boMganligi sababli o ‘zida anchagina suv ushlaydi. Undagi suv ikki qismdan-harakatchan va kamharakatchan suv formalaridan iboratdir. Hujayra devorining harakatchan suviga selluloza mikrofibrillari orasidagi yirik kapillarlarda harakatlanuvchi suv kiradi. Mikrofibrillar yuqori tartibli kristalllsimon sof agregatlar bo‘lib, 60-70 dona bir-biriga yaqin va parallel joylashgan hamda bir tomonga yo‘nalgan selluloza zanjirlari orasida vodorod bog‘larining vujudga kelishidan hosil boMadi. Mikrofibrillaming o‘zi ham kam tartibli selluloza molekulalari hamda gemiotselluloza bilan o ‘ralgandir. Gemioselluloza bu
polisaxaridlar geterogen guruhining yig‘ma nomi boMib, har xu o‘simliklarda turlicha boMadi. Ular vodorod bogMari orqali bir biri bilan va mikrofibrillar bilan bogManib mikrofibrillaming murakkab turini hosil qiladi. Selluloza mikrofibrillaridagi va mikrokapillar bo‘shliqlaridagi suv kam harakatchan suvdir. Umuman hujayra devoridagi suv miqdori uning tarkibidagi selluloza miqdori va shirasi konsentratsiyasiga bogMiqdir. Agarda hujayra devori tarkibida selluloza boMmagan moddalar ko‘p boMsa, undagi suvning miqdori 50% va undan kam boMishi mumkin. Hujayra devorida ko‘p fibril-oraliq bo‘shliqlari boMsa undagi suv miqdori ham 50% va undan ko‘p boMishi mumkin. Download 4,41 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|