Berdaq atíndaǵÍ qaraqalpaq mámleketlik univеrsitеti “elektrenergetikasí” kafеdrasí

Áhmiyetli sózler: Mámleket qadaǵalawí; standartlarǵa ámel etiw; standartlardí engiziw; standart hám texnikalíq shárt talaplarí.


Adebiyatlar.

1. 
   Ózbekstan Respublikasíníń 1994 jíl fevralda baspadan shíqqan standartlastíríw, metrologiya, sertifikatlastíríw haqqíndaǵí nízamlarí.
   
2. 
   N.I. Tyurin. Vvedenie v metrologiyu. M.: Izdatelstvo standartov. 1976 g.
   
3. 
   Krílova A.N. Osnoví metrologii, standartízatsii i sertifikatsii. M.: Audit, 1998 g., YUNITI.
   

Qadaǵalaw sorawlarí

1. 
   Mámleket qadaǵalawí túsinigi.
   
2. 
   Mámleket qadaǵalawí maqseti hám waziypalarí.
   
3. 
   Standart hám texnikalíq shártlerdi engiziw tártipleri.
   
4. 
   Standart texnikalíq shárt talaplarína ámel etiw tártipleri.
   

8-Lektsiya.
ÓDT NORMATIV HÚJJETLERI. ÓLSHEWLER BIRLIGIN TÁMIYNLEWDIŃ REGLAMENTLEWSHI TEXNIKALÍQ, SHÓLKEMLIK HÁM HUQÍQIY ASPEKTLERI.
Reje:

1. 
   ÓDT normativ hújjetleri.
   
2. 
   Ólshewler birligin támiynlewdiń reglamentlewshi texnikalíq, shólkemlik hám huqíqiy aspektleri.
   

8.1.ÓDT normativ hújjetleri.
Ólshewler birligin támiynlew mámleket sistemasí bir ǵana nomenklaturaní; ólshew qurallaríníń metrologiyalíq xarakteristikalarín beriw hám bahalaw usíllarí; ólshewlerdi orínlawín standartlastíríw hám attеstatsiyalaw qaǵiydalarí, olardíń nátiyjelerin rasmiylestiriw; ólshew qurallaríníń mámleket sínawlarín, qiyaslawdí, rеviziya hám ekspеrtizasín ótkeriwge qoyílatuǵín talaplardí belgilewshi normativ hújjetler kompleksi bolíp esaplanadí.
Ólshewler birligin támiynlew mámleket sistemasíníń tiykarǵí normativ hújjetleri tayanísh (bazaviy) dep atalíwshí mámleket standartlarí esaplanadí. Olar tiykarínda xalíq xojalíǵíniń ózaldína tarmaqlarína; ólshewler tarawlarína hám ólshewlerdi orínlaw metodikalarína muwapíq ráwishte standartlardíń ulíwma talaplarín qandayda birlestiriwshi, isshi dep atalíwshí normativ – texnikalíq hújjetler islep shíǵíladí.
ÓDT tayanísh hújjetlerine basshílíq hújjetler (RҲ), metrologiyalíq institutlar metodikalarí (MI) hám basqalardí kiritiw múmkin. Solay, ÓDT tayanísh standartlarí tómendegiler:
- Xalqaralíq birlikler sistemasí (ХBT) tiykarínda islep shíǵílǵan “Metrologiya. Fizikalíq shamalar birlikleri.”;
- “Etalonlar hám úlgi ólshew qurílmalarín tastíyíqlaw, saqlaw hám qollaw tártibi.”;
- “Qiyaslaw sxemalaríni mazmuní hám dúzilisii.”;
- “Metrologiya. Atamalar hám táripleri.” hám basqalar.
Sońǵí eki standart tiykarínda ǴMD sheńberinde mámleket etalonlarí hám qiyaslaw sxemalarína standartlar islep shíǵíladí.
Áhmiyetli tayanísh standartlardan biri bolíp “Ólshewler hám ólshew asbaplarín qiyaslaw usíllarí hám qurílmalarí standartlarín dúziw, mazmuní hám bayan etiwge qoyílatuǵín talaplar standartí” esaplanadí. Usí standart hám ólshew qurallaríníń texnikalíq talaplarína standartlar tiykarínda qiyaslaw usíllarí hám qurílmalarí ushín standartlar islep shíǵíladí.
Tayanísh hújjetler tiykarínda islep shíǵílatuǵín ÓDT isshi hújjetleri tómendegi toparlarǵa bólinedi:
- mámleket etalonlarí hám mámleket qiyaslaw sxemalarí standartlarí;
- ólshewler hám ólshew asbaplarín qiyaslaw usíllarí hám qurílmalarí standartlarí;
- ólshewler aníqlíq normativleri standartlarí;
- ólshewlerdi orínlawdíń úlgi metodikalarí standartlarí.
ÓDT níń birinshi standartlarí alpísínshí jíllar sońí – jetpisinshi jíllar baslarínda islep shíǵílǵan hám engizilgen. Metrologiyalíq xizmetler waziypalaríníń olardíń ólshewler sapasína úlken tásiri tárepine keńeyiwi múnásibeti menen ámeliyatqa keń tarǵib qílínǵan “metrologiyalíq támiynat” atamasi payda boladí. Usí múnásibet penen GOST “GSI Islep shíǵaríwín metrologiyalíq támiynatga tayarlaw, Ulíwma túsinikler” hám ol menen baylaníslí GOST “GSI. Konstruktorlíq hám texnikalíq xizmetlerin metrologiyalíq ekspеrtizasín shólkemlestiriw hám ótkeriw tártipleri” islep shíǵíldí.
ÓDT quramína atamalastíríw klasíndaǵí qatar standartlar, ólshewler nátiyjelerin qayta islew, qáteliklerdi jaratíw, ólshew qurílmalarín aníqlíq хaraktеristikalarin normallastíríw, standart maǵlíwmatlar hám t.b.
Ulíwma ÓDT standartlarí sonday talaplar, qaǵiydalar hám normativlerdi belgiledik, olardíń orínlaníwí mámlekette ólshewlerdiń alínǵan nátiyjelerine iseniw múmkin bolǵan xalatína alíp kеliwi shárt.