Berdaq nomidagi qoraqalpoq davlat universiteti ″YaRİmwtkazgiChlar fiZİkasi” kafedrasi

Twg’ri tishli tsilindrsimon g’ildiraklarni egilishdagi 

 kuchlanish bwyicha h’isoblash 

 

Uzatmalarni loyih’alashda g’ildirak tishlarini egilishdagi kuchlanishga chidamliligini aniqlash 

asosiy h’isoblashlardan biridir. Bunda quyidagi soddalashtirish qabul qilinadi: 

1. Tishga tasir etuvchi kuch uning uchiga qwyilgan bwlib, faqat bitta tish vositasida uzatiladi deb, 

h’isoblanadi. 

2. İshqalanish kuchi kata bwlmaganligi sababli h’isobga olinmaydi. 

3. Tish konsoli balka deb qaraladi. 

Malumki, g’ildirakning ilashishda bwlgan tishlariga tasir etuvchi asosiy kuch, ularning sirtiga tik 

bwlib, ilashish chizig’i bwyicha ywnalgan F

n 

 kuchdir (4-rasm). Hisobni osonlashtirish uchun bu kuch 

ilashish qutbiga kwchirilib, tashkil etuvchi aylana kuch F

i

1

 bilan radial kuch F

r

1

 ga ajraladi. Bu kuchlardan 

tish asosida h’osil bwlgan kuchlanish quyidagicha h’isoblanadi. 

 

σ

F 

= σ

eg

 – σ

c 

= F

i

1 

L / W – F

r

1 

/ A 

bu erda: σ

eg

= F

i

1 

L / W – eguvchi momentdan tish asosida h’osil bwlgan kuchlanish; σ

c 

= F

i

1 

/A – 

markazdan qochma kuch tasirida h’osil bwlgan kuchlanish; W = b s

2 

 / 6 -  tish asosining qarshilik 

momenti; A=bs – tish asosining yuzasi b,s, L ning wlchamlari rasmda kwrsatilgan. 

Tajribalar shuni kwrsatadiki, kuchlanishning absolyut qiymati tolalar siqilgan tomonda katta 

bwlsa h’am, tishlar aksariyat tolalar chwzilgan tomondan sinadi. Shuning uchun yuqoridagi tenglikda σ

c 

oldida (-) ishorasi qwyilgan. 

Formulalarda L va s ning absolyut qiymatlarini aniqlash qiyin bwlganligi tufayli h’isoblashda 

ulardan foydalanish noqulay. Shuning uchun h’ar xil moduli tishlarning wxshashligidan foydalanib, ular 

wlchamsiz koeffitsientlar yani L

1 

s

1 

bilan almashtiriladi:  

 

L

1 

= L/m, s

1 

= s/m 

Bu koeffitsient qiymatlarini yuqoridagi formulaga qwyib quyidagi ifoda olinadi: 

H

L

L

F

i

F

k

s

tg

s

L

m

b

k

F

]

)

(

6

[

2

1

α

σ

−

⋅

⋅

=

 

                                  

 

 

bu erda: k

F 

=k

Fα

·

 

k

Fβ

· k

Fv

 – yuklanish koeffitsienti;  k

n 

– kuchlanishning twplanishini h’isobga 

oluvchi nazariy koeffitsient. 

 

Bu ifodada [ 

F

н

L

L

У

k

s

tg

s

bL

=

⋅

−

]

)

(

2

1

α

 -  tish shakli koeffitsienti. 

Demak, egilishdagi kuchlanishning h’isobiy qiymati:  

 

]

[

F

Fv

Fb

Fa

F

i

F

bm

k

k

k

У

F

σ

σ

≤

=

 

bu erda [σ

F

] -  eguvchi kuchlanishning joiz qiymati. U

F 

–tish shaklining qiymati siljish 

koeffitsienti x bilan tishlar soni z ga bog’liq bwlib, 5-jadvaldan olinadi. 

Loyih’alanaёtgan uzatma g’ildiraklarining modulini aniqlashda (7.8) formulada  

F

i 

 = 2T

2 

/d

2 

 deb qabul qilsak, m = 2T

2 

 · k

m 

/ b

2 

· d

2 

· [σ

F

 ] mm bwladi.  

bu erda: k

m 

= U

F

 · k

Fβ 

· k

Fv 

– qwshimcha koeffitsient bwlib uning wrtacha qiymati twg’ri tishli 

tsilindrsimon g’ildiraklar uchun k

m  

= 6,8 qiya tishli tsilindrsimon g’ildiraklar uchun 

 k

m  

= 5,8.  

Formuladagi [σ

F

] qiymati wrniga [σ

F

]

1 

, [σ

F

]

2  

qiymatlarning kichigi qwyiladi. 

 

 

Savol va topshiriqlar. 

 

1. Uzatmalarda tishlar nima sababdan emiriladi? 

2. Emirilish turlarini sanab chiqing. 

3. Tishlar qanday sababga kwra sinadi? 

4. Ochiq h’olda ishlaydigan uzatmalar tishlarida emirilishning qaysi turlari kwproq sodir bwladi? 

5. Ёpiq uzatmalar tishlarida emirilishning qaysi turlari kwproq sodir bwladi? 

6. Tishli g’ildiraklarning aniqlik darajasi parametrlarini sanab chiqing. 

7. Chizmalarda tishli g’ildiraklarning aniqlik darajasi qanday belgilanadi? 

8. G’ildirak tishlari mustah’kamligiga kontakt kuchlanishlarni tasirini aytib Bering. 

9. Tsilindrsimon uzatma ilashmasida tasir etuvchi kuchlarning ywnalishi va miqdori qanday 

aniqlanadi? 

10. Tsilindrsimon uzatmada g’ildiraklar tishlarining kontakt kuchlanishlarga mustah’kamlik 

h’isoblari qanday bajariladi?  

11. Tsilindrsimon uzatmada g’ildiraklar tishlarining egilish kuchlanishlarga mustah’kamlik 

h’isoblari qanday bajariladi? 

 

 

 

 

 

 

 

 

5-maruza 

Tishli uzatmalarda yuklanish va siljish koeffitsientlari. 

Qiya va shevron tishli uzatmalar xususiyatlari.

 

Maruza rejasi. 

1.  Yuklanish koeffitsienti. 

2.  G’ildirak tishlari sonini uning mustah’kamligiga tasiri h’amda siljish koeffitsienti. 

3.  Qiya va shevron tishli tsilindrik uzatmalarni h’isoblashning wziga xos xususiyatlari. 

4.  Qiya tishli tsilindrsimon g’ildirakli uzatmalarni kontakt va egilish kuchlanishlar bwyicha 

h’isoblash. 

   

Adabiёtlar: 

1.  İvanov M.N. Detali mashin. M.. «Vısshaya shkola», 1991g. 127. . .150 betlar. 

2.  Guzenkov P.G. Detali  mashin. M.. «Vısshaya shkola», 1986 g., 161. . .196 betlar. 

3.  Sulaymonov İ. Mashina detallari. T.. «Wqituvchi», 1981 y., 129. . .132; 144. . .151 betlar. 

4.  Erdedi A.A. va b., Texnik mexanika. T.. «Wqituvchi», 1987 y., 342. . .345; 349. . .351 betlar. 

5.  Frolov M.İ. Texnicheskaya mexanika. Detali mashin. M.. «Vısshaya shkola», 1990 g., 163. . 

.166; 172. . .177 betlar. 

 

Yuklanish koeffitsienti 

 

Tishli uzatmalarni mustah’kamlikka h’isoblash h’isobiy yuklanish qiymatini aniqlashdan 

boshlanadi. Uzatmalar ishlash jaraёnida, yani uzatma detallarini tayёrlashda (qayta ishlashda), 

yig’ishda ywl qwyilgan noaniqliklar. Shuningdek vallarning, tishli g’ildiraklarning elastik 

deformatsiyasi natijasida yuklanishlar notekis taqsimlanadi. Tishli g’ildiraklarni ilashishdagi 

noaniqlar natijasida qwshimcha kuchlanishlar h’osil bwladi. Hisobiy kuchlanish qiymati shu 

qwshimcha kuchlanishlar qiymatini h’isobga olgan h’olda aniqlanadi. Bu qwshimcha 

kuchlanishlarning qiymati aloh’ida olingan qwshimcha kuchlanishlar qiymatining kwpaytmasi 

sifatida h’isobga olinadi, yani 

k=k

α

⋅

k

β

⋅

k

ν 

 

bu erda: k- yuklanish koeffitsienti; k

α

- kuchlanishni tishlararo notekis 

taqsimlanishini h’isobga oluvchi koeffitsient; k

β

- yuklanishni g’ildirak eni bwyicha notekis 

taqsimlanishini h’isobga oluvchi koeffitsient; k

ν

- qwshimcha dinamik kuchlarni h’isobga 

oluvchi koeffitsient. 

 

Koeffitsientlardagi “β” indeks uzatma g’ildirak tishlarining ishlash jaraёnida β burchakka 

og’ishi tufayli yuklanishning notekis taqsimlanishini belgilovchi shartli belgi; “ν” –indeks 

uzatma katta tezlik bilan h’arakatlanganda aniqroq darajasi kichik bwlgan uzatmalarda bwlgan 

qwshimcha dinamik kuchlanishlarni belgilovchi shartli belgi; “α” – esa tishli g’ildiraklar wzaro 

ilashganda ilashish burchagining wzgarishi natijasida h’osil bwlgan qwshimcha kuchlanishlarni 

belgilovchi shartli belgi. 

Tishli g’ildiraklarni kontakt kuchlanishga chidamliligi h’isoblanganda yuklanish 

koeffitsientining indeksi “n” h’arf (kontakt kuchlanishlarga h’isoblashning asoschisi H.Herz) 

bilan belgilanadi. Egilishdagi kuchlanishga chidamlilikni aniqlashda indeks “F” h’arfi (inglizcha 

“oёqcha” swzidan olingan) bilan belgilanadi, yani k

nν

, k

Fν

. 

Yuklanish koeffitsientining taxminiy qiymatlari k=1,3÷1,5 ga teng. aniq tayёrlangan 

uzatmalar uchun bu koeffitsientni 1,3 deb olish tavsiya etiladi. 

k

β

-yuklanishni tish eni bwyicha notekis taqsimlanishini h’isobga oluvchi koeffitsient. 

Uzatma g’ildiraklari ilashganda shu ilashish chizig’ida h’osil bwlgan kuchlar tamirida vallar 

deformatsiyalanadi, natidaja yuklanish tish eni bwyicha notekis taqsimlanadi. 1-rasmda 

g’ildiraklar tayanchga nisbatan h’ar xil joylashganda vallarning deformatsiyalanish sxemasi 

berilgan. Bunda 1-rasm, a da tishli g’ildiraklar tayanchlarga nisbatan simmetrik; 1-rasm, b da 

nosimmetrik; 1-rasm, v da konsol h’olda joylashgan. 

                          

 

 

 

Ayniqsa tishli g’ildiraklar tayanchlarga nisbatan nosimmetrik h’amda konsol h’olida 

joylashganda tayanchlarning γ burchakka burilishi natijasida yuklanish kwroq bwlib, notekis 

taqsimlanadi. Bu notekis taqsimlanish, g’ildirak enining ortishi bilan ortib boradi.   

Shuning uchun g’ildirak enining wlchami chegaralangan. 

Agar wzaro ilashgan g’ildirak tishlarining bikrligi absolyut bwlsa, g’ildirak tishlarining 

ilashishi 2-rasm, a da kwrsatilgandek bwlar edi. Lekin tishlarning deformatsiyalanishi natijasida 

bu ilashish 2-rasm, b dagidek bwladi. Bunda tish eni bwyicha kuchlanishning taqsimlanishini 

uning deformatsiyalanishga nisbatan 2-rasm, v da kwrsatilgan; q

max

/q

wr

 nisbat yuklanishi Tish eni 

bwyicha notekis taqsimlanishini kwrsatadi (shartli belgisi k

β

). 

Yuklanishlarni notekis taqsimlanishi kontakt va eguvchi kuchlanishning qiymatini 

oshiradi. Bu notekis taqsimlanish natijasida g’ildirak tishlarining ёn uchlari sinmasligi uchun 2-

rasm g da kwrsatilgandek qirqib qwyish mumkin.  Yuklanish wzgarmas bwlib, tish yuzasining 

qattiqligi < 350NV bwlganda, kuchlanishlar twplanishi, tishli g’ildiraklarning wzaro moslashuvi 

natijasida asta-sekin ywqolib ketadi. 

                             

 

 

Uzatmaning tezligi V>15 m/s g’ildirak tishlarining ishchi yuzasining qattiqligi  > 350 NV 

bwlganda, kuchlanish twplanishini kamaytirish uchun g’ildirakning tish shaklini bochkasimon 

qilib, enini nisbatan kamaytirish tavsiya etiladi.  

Demak, uzatmalarni loyih’alash jaraёnida kuchlanishlarni twplanishini kamaytirish uchun 

vallarni, tayanchlarni, korpuslarni bikrligi juda katta bwlmasligiga etibor berish kerak. 

k

β

- ning qiymatlari uzatma tishlarining ish yuzasining qattiqligi, tayanchlarda 

ishlatiladigan podshipniklar turi, tish eni koeffitsientiga qarab maxsus grafiklardan ёki 

jadvallardan tanlanadi. 

Grafik, ish rejimi wzgaruvchan, tezligi V>15 m/s bwlgan tsilindrsimon g’ildirakli 

uzatmalar uchun tavsiya etiladi. 

Yuklanish wzgarmas bwlib, tezligi V>15 m/s, Tish yuzasining qattiqligi >350NV bwlgan 

uzatmalar uchun k

β

=1,0. 

5-jadval 

 

Kesuvchi asbobning siljish koeffitsienti 

Z ёki z

k

 

-0,4 -0,25

-0,16

0

-0,16 -0,25

-0,4

16 

20 

25 

40 

60 

80 

100 

180 

- 

- 

- 

4,02 

3,78 

3,70 

3,66 

3,62 

-

-

4,30

3,88

3,71

3,66

3,62

3,62

-

4,10

4,13

3,81

3,63

3,63

3,61

3,62

4,28

4,07

3,90

3,70

3,62

3,60

3,60

3,62

4,02 

3,83 

3,72 

3,61 

3,57 

3,55 

3,56 

3,59 

3,78

3,64

3,62

3,57

3,54

3,55

3,56

3,58

3,54

3,50

3,47

3,48

3,50

3,51

3,55

3,56

 

 

 

 

 

5a – jadval 

K

Hβ 

 va K

Fβ

 koeffitsientlarining qiymatlari 

 

K

Hβ

 

Ψ

d 

 

Etaklovchi tishli  

g’ildirakning 

tayanchlarga nisbatan 

joylashishi 

Tish 

yuzasining 

qattiqligi 

K

Fβ

 0,2  0,4 

0,6 

0,8  1,2 

K

Hβ

 1,01  1,02  1,03 

1,04  1,07 

≤350 

K

Fβ

 1,01  1,03  1,05 

1,07  1,14 

K

Hβ

 1,01  1,02  1,04 

1,07  1,16 

Simmetrik  

>350 

K

Fβ

 1,02  1,04  1,08 

1,14  1,30 

K

Hβ

 1,03  1,05  1,07 

1,12  1,19 

≤350 

K

Fβ

 1,05  1,10  1,17 

1,25  1,42 

K

Hβ

 1,06  1,12  1,20 

1,29  1,48 

Nosimmetrik  

>350 

K

Fβ

 1,09  1,18  1,30 

1,43  1,73 

K

Hβ

 1,08  1,17  1,28 

- 

- 

≤350 

K

Fβ

 1,16  1,37  1,64 

- 

- 

K

Hβ

 1,22  1,44 

- 

- 

- 

Konsol-tayanchlari 

sharikli 

podshipniklarda 

>350 

K

Fβ

 1,33  1,70 

- 

- 

- 

K

Hβ

 1,06  1,12  1,19 

1,27 

- 

≤350 

K

Fβ

 1,10  1,22  1,38 

1,57 

- 

K

Hβ

 1,11  1,25  1,45 

- 

- 

Konsol-tayanchlari 

rolikli 

podshipniklarda 

>350 

K

Fβ

 1,20  1,44  1,71 

- 

- 

 

Konussimon tishli g’ildirakli uzatmalar uchun koeffitsient qiymati k

Hβ

=1+(k

Hβ

-1)

⋅1,5 

formula ёrdamida aniqlanadi. 

k

Hβ

-koeffitsient qiymatlari esa 26-rasmdagi grafiklardan uzatma g’ildiraklarining 

tayanchga nisbatan joylashuvi h’amda tish eni koeffitsientiga nisbatan tanlanadi. 

k

ν

- qwshimcha dinamik kuchlarni h’isobga oluvchi koeffitsient. 

G’ildirak tishlarini kesishda qwyilgan noaniqliklar natijasida uzatmalarni ishlash jaraёnida 

qwshimcha dinamik kuchlar h’osil bwladi. Masalan, 3-rasmda tishli g’ildiraklarni wzaro 

ilashishi kwrsatilgan, bunda g’ildirak tish qadamlarida P

b2

=P

b1

 emas, balki P

b2

>P

b1

 bwlganligi 

uchun etaklanuvchi tishli g’ildirak ilashish chizig’i A-A da v nuqtaga etguncha v

/

 nuqtada zarb 

bilan urilish sodir bwladi, natijada qwshimcha dinamik kuchlar h’osil bwlib, urilgan yuza 

sidirilishi mumkin. Zarb bilan urilishidan h’osil bwlgan dinamik kuchlanishlarning qiymatini 

kamaytirish uchun g’ildirak tish uchlarida (3-rasm) shtrix bilan kwrsatilgan qismi kesib 

tashlanadi. 

                                         

 

Qwshimcha dinamik kuchlanish k ning qiymatini 6-jadvaldan uzatmaning tezligi, tish 

yuzasining qattiqligi h’amda uzatma g’ildiraklarning aniqlik darajasiga muvofiq tanlash 

mumkin. 

k

α

- yuklanishi tishlararo notekis taqsimlanishini h’isobga oluvchi koeffitsient, uning 

qiymati tishli g’ildirakning aniqlik darajasiga h’amda uzatmaning tezligiga bog’liq bwlib, 

quyidagicha olish tavsiya etiladi. Twg’ri tishli uzatmalar uchun k

α

=1,0. Qiya tishli uzatmalar 

uchun: 

Aniqlik darajasi    6  7 

8 

9 

k

Fα 

 

 

0,72 0,81 0,91 1,0 

Uzatmaning aniqlik darajasini uning tezligi (V=0,5ω

2

d

2

) ga nisbatan quyidagicha 

belgilash mumkin. 

k

Hα

- koeffitsient qiymati twg’ri tishli tsilindrsimon g’ildiraklar uchun-1,0; qiya tishli 

tsilindrsimon g’ildiraklar uchun-1,1. 

 

G’ildirak tishlari sonini uning mustah’kamligiga 

tasiri h’amda siljish koeffitsienti 

Tishli uzatmaning geometrik wlchamlarini ixchamlashtirish maqsadida tishlar sonini 

kamaytirishga h’arakat qilinadi. Tishlar sonining kamayishi esa qoplanish koeffitsientining 

kamayishiga, bu esa wz navbatida, tish mustah’kamligining pasayishiga olib keladi. Bundan 

tashqari, tishlar soni malum chegaradan kamaytirilgan etaklovchi g’ildirak tishlarining kesilish 

jaraёnida tubida (asosida) qirqilish sodir bwladi. Bunday kam tishli g’ildiraklar tayёrlash vaqtida 

qirquvchi asbob tishlarning kallagi qirqilaёtgan g’ildirak tishi asosini qwshimcha ravishda qirqib 

botiq h’osil qiladi (4–rasm). Bu esa tish asosi kwndalang kesimining 

           

 

 

 kichrayishiga, yani tish mustah’kamligining kamayishiga sabab bwladi. Shuning uchun 

tishlar sonining eng kichik qiymati chegaralab qwyilgan. Odatda, bu qiymat quyidagicha bwladi: 

 

Z

1

≥Z

min

=17 

Kam tishli etaklovchi tishli g’ildiraklarning mustah’kamligining kamayishini oldini olish 

maqsadida, ulardagi tishlar shakli wzgartiriladi. 

Evolventa shaklli g’ildirak tishlarining shaklini wzgartirish uchun kesish asbobi reykasini 

odatdagi h’olatdan g’ildirak markazi tomon ёki unga teskari tomon siljitish kerak. Bunda ikki 

h’olat: 

1. Etaklovchi g’ildirak tishlarini qirqishda reykani markazidan tashqi tomonga siljitib x > 

0, etaklanuvchi g’ildirak tishlarini qirqishda, aksincha, markazga tomon siljitiladi x < 0 (4-rasm). 

Hosil bwlgan tishning qalinligi, ayniqsa, asosiga yaqin joyda birmuncha katta bwladi. Demak, 

uning egilishga bwlgan mustah’kamligi ortadi.  

 

6-jadval 

 

reykani siljish natijasida Tish uchi ingichkalashib boradi. Bu h’ol siljish qiymatini malum 

miqdordan oshirish mumkin emasligini kwrsatadi. 

 

7-jadval 

Etaklanuvchi tishli g’ildirakning tezligi (m/s h’isobida) 

Twg’ri tishli 

Qiya tishli 

Aniqlik darajasi 

tsilindrsimon konussimon tsilindrsimon konussimon 

6 

15 gacha 

12 gacha 

30 gacha 

20 gacha 

7 

10 gacha 

8 gacha 

15 gacha 

10 gacha 

8 

6 gacha 

4 gacha 

10gacha 

7 gacha 

9 

2 gacha 

1,5 gacha 

4 gacha 

3 gacha 

 

Tishlar bunday usul bilan tuzatilganda reykani etaklovchi g’ildirak tishlarini qirqishda 

markazdan tashqari tomonga musbat x>0 masofaga siljitilsa, etaklanuvchi g’ildirak tishlarini 

qirqishda, aksincha, markazga tomon (manfiy) x<0 xuddi shu masofaga siljitadi. Demak, 

umumiy siljitish koeffitsienti: 

 

0

2

1

=

+

=

∑

х

х

х

 

 

bu erda: 

1

х

, 

2

х

- g’ildirak tishlarini siljitish koeffitsienti. 

Reykani siljitish natijasida tish eni wlchami wzgarishi bilan wyiqchaning wlchami h’am 

wzgaradi. Natijada, bwluvchi aylana bwyicha tish eni bilan wyiqcha enining yig’indisi R

t 

qadamga teng bwladi. 

Etaklovchi va etaklanuvchi g’ildirak tishlarini qirqishda reykani turli ywnalishda bir xil 

masofaga siljitilishi natijasida etaklovchi g’ildirak tishining eni qancha kattalashgan bwlsa, 

g’ildirakdagi wyiqchaning eni h’am shunchalik kattalashadi, ammo markazlararo masofa a

ω

 

wzgarmaydi. 

Biroq tish kallagi bilan oёg’i balandliklarining nisbati wzgaradi, bunday h’ollarda 

h

a

=m+x; h

f

=m+c-x  bwladi. 

Bundan tashqari, h’ar bir g’ildirak uchun 

 

d

a

=d+2(m+x);      d

f

=d+2(m+c-x) 

 

a

ω

=a=(d

1

+d

2

)/2;   α

ω

=α=20

0

 

 

 

Demak, tuzatish natijasida, asosan tish qismlarining balandliklari wzgaradi. 

Shuning uchun bunday tuzatish (korrektsiya) balandlikni tuzatish deyiladi. 

2. Etaklovchi va etaklanuvchi g’ildirak tishlarini qirqishda reyka bir tomonga- markazdan 

tashqi tomonga siljitiladi. Bunda x

1

>0, x

2

>0 bwlib, umumiy siljish koeffitsienti x

∑

>0 bwladi. 

Qanday h’ollarda etaklovchi va etaklanuvchi g’ildirak tishlarining bwluvchi aylanma 

bwyicha wlchangan qalinligi R

t

/2 dan katta, wyiqchalarning eni esa  R

t

/2 dan kichik bwladi. 

Shuning uchun ikala g’ildirakning bwluvchi aylanmalari bir-biriga tega olmaydi. Natijada 

boshlang’ich aylanalar bwluvchi aylanadardan tashqarida joylashi qoladi, yani d

ω1

>d

1

, d

ω2

>d

2 

bwladi. 

Bu esa markazlararo masofaning kattalashuviga olib keladi. 

 

2

2

2

1

2

1

d

d

a

d

d

а

+

>

+

=

ω

ω

ω

 

 

Markazlararo masofaning kattalashuvi tufayli g’ildiraklarning asosiy aylanalari bir-

biridan uzoqlashadi. Natijada, ularga wtkazilgan umumiy urinma (ilashish chizig’i) ilashish 

qutbidan wtgan gorizontal chiziq bilan kesishganda tuzatishdan oldingiga qaraganda kattaroq 

burchak h’osil bwladi va ilashish burchagi kattalashadi, yani α

α

>α=20

0

 bwladi. Shuning uchun 

bunday tuzatish burchakli tuzatish deyiladi. 

G’ildirak Tish shaklini wzgartirish bilan quyidagilarga erishish mumkin. 

1. Tish kesuvchi reykani musbat tomonga siljitib g’ildirak tishini eguvchi kuchlanishga 

chidamliligini oshirish h’amda tishlar sonini kamaytirish mumkin. 

2.  İlashish burchagi a

ω 

ni 25

0

 gacha oshirib, g’ildirak tishlarini kontakt kuchlanishiga 

chidamliligini 20% gacha oshirish mumkin. 

Etaklovchi va etaklanuvchi g’ildirak tishlar soni katta bwlganda tish shaklini wzgartirish 

unchalik ah’amiyatga ega bwlmaydi. 

Uzatmalarda uzatish soni u ning qiymati katta bwlganda, g’ildirak tishlarini eguvchi 

kuchlanishga chidamliligini oshirish uchun tish shaklini birinchi ywl bilan tuzatish tavsiya 

etiladi, bunda x

∑

=0 bwladi. 

GOST 16532-70 asosida twg’ri tishli tsilindrsimon g’ildiraklar uchun siljitish koeffitsienti 

x

1

, x

2

 ning qiymatlarini quyidagicha olish tavsiya etiladi: 

1. Kinematik uzatmalarda: 

z

1

>17 bwlganda x

1

=x

2

=0 

z

1

>12 ammo z

1

<16  bwlganda x

1

=0,3; x

2

=-0,3 

2. Quvvat uzatadigan uzatmalar: 

z

1

>21 bwlganda x

1

=x

2

=0 

z

1

>14 ammo z

1

<20  h’amda  u≥3,5 bwlganda x

1

=0,3; x

2

=-0,3 

z

1

≥ 10 ammo z

1

≤30 bwlganda  x

1

=0,5; x

2

=0,5.