Berdaq nomidagi qoraqalpoq davlat universiteti ″YaRİmwtkazgiChlar fiZİkasi” kafedrasi
Download 1.12 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Savol va topshiriqlar.
- Tsilindrsimon g’ildirak tishlarini mustah’kamlik h’isoblari.
- Tishli g’ildiraklarning emirilish turlari
- Tishlar sirtining eyilishi.
- Tish sirtining yulinishi.
- Tishli g’ildiraklarning aniqlik darajasi
- Kontakt kuchlanish va mustah’kamlik
- İlashishda tasir etuvchi kuchlar
|
ilashish moduli deb ataluvchi asosiy parametr kiritiladi. Boshqacha qilib aytganda, modul nisbiy qadamdir: m = P i
Bundan
d = m z ёki m = z d
Modul millimetr h’isobida wlchanadi. Uning qiymatlari 0,05 dan 100 mm gacha standartlashgan bwlib ST. SEV 10-76 da keltirilgan (1-jadval). Yuqorida kwrsatilgandek, qwshimcha tuzatishsiz tayёrlangan g’ildirak uchun uning boshlang’ich
d ω1 = d 1 = m z 1 ,
d ω2 = d 2 = m z
2 ,
Bunday h’ollarda wqlararo masofa
. 5 , 0 2 2 2 2 2 1 2 1
mz mz mz d d а = + = + = bu erda z 1 z
– etaklovchi va etaklanuvchi tishli g’ildiraklarning tishlar soni. z 2 / z 1 = u nisbat uzatish soni deb ataladi, uzatish soni qiymat jih’atidan uzatish nisbati n 1 / n 2 ga teng bwladi.
1- j a d v a l 1- qator – 1;1,25;1,5; 2,0; 3,0; 4;5;6;8;10;12;16;20;25. 2- qator – 1,125;1,375;1,75;2,25;2,75;35;4,5;5,5;7;9;11;14;18;22 Eslatma: bu qiymatlar yilindrsimon va konussimon tishli g’ildiraklar uchun tavsiya etiladi.
Tish va uning qism balandliklari quyidagicha ifodalanadi:
h a = m; h f =h a + c = 1,25m; h = h a + h f = 2,25m bu erda s=0,25m radial oraliq koeffitsienti (6-rasm). Tishlarning uchidan va tubidan wtgan aylanalarning diametrlari quyidagicha bwladi (5-rasm)
d
= mz + 2h a =mz + 2m=m (z+2) d f = mz - 2h f =mz – 2,5m=m (z-2,5)
İlashish chizig’i q α ning asosiy qadam R b ga nisbati ёn qoplanish koeffitsienti ε α deb ataladi:
α = | 1,88 – 3,2 ( ) 1
( 2 2 z z + | Sos β bu erda: z 1 ,
z 2 – etaklovchi va etaklanuvchi g’ildirak tishlari soni; β – g’ildirak tishlarining qiyalik burchagi.
Tishli uzatma uzluksiz ishlashi uchun q a > P
b shart bajarilishi kerak, yani
α =q
a / (R
i Sos α) >I Ёn qoplanish bir vaqtda ilashishda bwlgan tishlar sonini kwrsatadi. Masalan, ε α =1,2 bwlganda ilashishning 20 %i davomida ikki juft tish ilashishda bwlib, 80% i davomida esa bir juft tish (h’ar ikala g’ildirakdan bittadan) ilashishda bwladi. Qoplanish koeffitsientining qiymati qanchalik katta bwlsa, bir vaqtning wzida bir necha juft tishlar ilashadi, uzatmalarda qoplanish koeffitsienti 1< ε α
tishli uzatmalarga nisbatan kata bwladi.
1. Mexanik uzatma turlari va asosiy xarakteristikalari. 2. Tishli uzatmalarning afzalliklari va kamchiliklari. 3. Tishli g’ildiraklarning geometrik wlchamlari. 4. G’ildirak tishlarining qadami, moduli va boshqa wlchamlari wrtasidagi bog’lanish. 5. Tishli g’ildiraklarning boshlang’ich va bwluvchi aylanalari tushunchalari. 6. Ёn qoplash koeffitsienti nimani bildiradi?
4-maruza
Tsilindrsimon g’ildirak tishlarini mustah’kamlik h’isoblari.
Maruza rejasi. 1. Tishli g’ildiraklarning emirilish turlari va ularning ishlash laёqati. 2. Tishli g’ildiraklarning aniqlik darajasi. 3. İlashmada tasir etuvchi kuchlar. 4. Twg’ri tishli tsilindrsimon g’ildiraklarni kontakt va egilish kuchlanish bwyicha h’isoblash.
1. İvanov M.N. Detali mashin. M., «Vısshaya shkola», 1991g. 111…127 betlar. 2. Guzenkov P.G. Detali mashin. M., «Vısshaya shkola», 1986g. 181…196 betlar 3.Sulaymonov İ. Mashina detallari. T., «Wqituvchi», 1981y 134…149; 152…157 betlar. 4. Erdedi A.A. va b., Texnik mezanika T., «Wqituvchi», 1987y 351…358; betlar. 6. Frolov M.İ. Texnicheskaya mexanika. Detali Mashin. M., «Vısshaya shkola», 1990g., 127…134 betlar.
Tishli g’ildiraklarning emirilish turlari
Tish sirtida h’osil bwladigan kontakt σ n kuchlanish va tishning tubida paydo bwladigan eguvchi σ f kuchlanish ilashishda bwlgan tishlarning ishlash qobiliyatini belgilovchi asosiy kuchlanishlardir. Har bir tish uchun σ n ,
σ f muayyan qiymatga ega bwlmay, vaqt oralig’ida wzgarib turadi va pulsatsiyalanuvchi uzluksiz tsikl Bilan tasir etadi, (1-rasm). Kuchlanishlarning wzgaruvchan tsikl Bilan tasir etishi tishlarning toliqishiga h’amda ularning emirilishiga olib keladi. σ f kuchlanish, tishlarning toliqishi tufayli sinishiga, σ n kuchlanish esa tish sirtining uvalanishiga sabab bwladi. Tishlar sirtining emirilishi deganda quyidagilar tushuniladi:
a) toliqishish oqibatida uvalanib emirilish; b) abraziv zarrachali muh’itda va oddiy ishqalanish sharoitida emirilishi;
v) katta yuklanish bilan ishlaёtgan uzatmalardan bir g’ildirak sirtining yulinib, ikkinchi g’ildirak tish sirtiga ёpishib qolish h’ollari;
g) plastik deformatsiyalanish oqibatida siljishi; d) termik ishlov berilgan tishlarning sirtqi qattiq qatlamining kwchib ketishi h’ollari.
Tishlarning sinishi ikki xil sabab tufayli sodir bwlishi mumkin. a) Wta yuklanish tufayli. Bunda tishda h’osil bwlgan kuchlanish material uchun joiz kuchlanish chegarasidan oshib ketadi. Natijada mwrt materiallardan tayёrlangan g’ildirak tishlari sinadi, plastik materiallardan tayёrlangan g’ildirak tishlari diformatsiyalanib, wz shaklini wzgartiradi ёki sinib ketadi.
b) Wzgaruvchan kuchlanishning uzoq vaqt davomida tasir etishi natijasida Tish tubiga yaqin joyda materialning toliqishidan darz paydo bwladi, bu darz borgan sayin kattalasha borib tishning sinishiga olib keladi. Asosan darz kuchlanishlar twplangan (kontsentratsiya) joyda paydo bwladi. Bu xil sinishlarning oldini olish uchun tishli g’ildiraklarni mustah’kamlikka h’isoblash bilan birga, kuchlanishlarning twplanishini kamaytirish choralarini h’am kwrish kerak.
Barcha h’ollarda h’am g’ildirak tishlarini sinishdan saqlash uchun modulni kattalashtirish, tishlarni twg’rilash va ularga termik ishlov berish, tish qirralariga tushadigan yuklanishni kamaytirish tavsiya etiladi.
Ёpiq uzatmalarda tishli g’ildiraklarning tish sirtlari toliqish natijasida uvalanib ketadi. Uvalanish ikki xil sharoitda sodir bwladi. Birinchi xil uvalanish tish sirtining qattiqligi HB ≤ 350 bwlgan materiallardan yasalgan g’ildirak tishlarida ularni tayёrlashda ywl qwyilgan noteksliklar tufayli bwladi. İsh jaraёnida bu notekisliklar eyilishi va ezilishi tufayli tekislanib ketadi. Natijada kuchlanishlar twplanishiga sabab bwlgan nuqtalar ywqoladi, shu sababli uvalanish jaraёni twxtaydi. Uvalanishning ikkinchi xili tishli g’ildiraklarning tish sirtining qattiqligi HB > 350 bwlgan materiallardan yasalgan va sermoy sharoitda ishlaydigan g’ildiraklar tishlarida ularni tayёrlashda ywl qwyilgan noaniqliklar tufayli tishlar sirtining malum nuqtalarida paydo bwladigan kuchlanishlar twplanishi tasirida sodir bwladi. Bunda tish sirtining ayrim nuqtalarida bilinar-bilinmas darzlar paydo bwladi. Uzatma sermoy sharoitda ishlaganligi tufayli bu darzlarning ichiga kata bosim ostida moy kira boshlaydi, natijada darzlar kattalashib, tish sirtidan kichik bwlakchalarning ajralishiga olib keladi. Oqibatda tish sirtida h’ar xil wlchamli chuqurchalar paydo bwla boshlaydi. Provardida uvalanish jaraёni tezlashadi. (2-rasm, a,b,v).
Tishlar sirtining uvalanishini kamaytirish, yani tishli g’ildiraklar nisbatan uzoq muddat ishlashini taminlash uchun tishlarning sirtqi qatlami termik qayta ishlash ywli bilan
mustah’kamlanishi, kontakt kuchlanish bwyicha loyih’alanishi, burchak korrektsiyasidan foydalanib, tishlarni yuqori darajada aniqlik bilan tayёrlash lozim.
tishlarning bir-biriga moslashuv davrida h’amda yukli uzatmani yurgizish va twxtatish vaqtida eyilishi mumkin. Tish sirtining abraziv muh’itda eyilishi etarli darajada moylanmaydigan ochiq uzatmalarda kwproq uchraydi, lekin ayrim h’ollarda ёpiq uzatmalarda moyning vaqt wtishi Bilan malum darajada ifloslanishi natijasida h’am sodir bwlishi mumkin.
Tishlar bir-biriga moslashgunga qadar sodir bwladigan eyilish, asosan, tishlar sirtida noteksliklar tugaguncha (siyqalanguncha) davom etadi. Bu jaraёn tugugach eyilish h’am twxtaydi. Tishlar sirtining eyilishini yana bir turi bu yukli uzatmalarni h’arakatga keltirish va twxtatish vaqtida sodir bwladigan eyilishdir. Bu xil eyilish og’ir yukli uzatmalar uchun xavfli, chunki yuklanishning qiymati malum chegaradan ortib ketsa, eyilish tishning sinishiga olib keladi. Bu h’ol eyilish natijasida wzaro ilashmagan tishlar orasida h’osil bwladigan bwshliqni kattalashuviga, bu esa qwshimcha dinamik kuchlarni h’amda shovqinni paydo bwlishiga sabab bwladi. Bundan tashqari, eyilib ketgan tishning mustah’kamligini kamaytiradi. Eyilishning oldini olish uchun tish sirtlarining qattiqligini oshirish h’amda tozaligiga etibor berish, abraziv zarrachalar tushishidan saqlash kerak bwladi.
tishlarini bevosita tutashishi natijasida tish yuzalari nih’oyatda qizib ketganda tish sirtlarida yulinish h’odisasi sodir bwladi. Hosil bwlgan metall g’uddalar ish davomida, shu tish bilan ilashishda bwlgan tish sirtini sidirib chiqa boshlaydi. Oqibatda tish sirti noteslashib, uzatma ishida qwshimcha shovqin va dinamik kuchlar h’osil bwladi. Bunday emirilishning oldini olish choralari eyilishning oldini olish uchun tavsiya etilgan choralarga wxshashdir.
katta yuklanish bilan ishlaydigan uzatmalarda uchraydi. Bunday h’ollarda tish sirtiga tushadigan kuch meёridan katta ishqalanish kuchi bilan h’osil qiladi va yumshoq pwlatni deformatsiyalab, oquvchanlik darajasigacha olib boradi, oqibatda metall ishqalanish kuchi ywnalgan tomonga qarab sidiriladi. Hosil bwlgan g’udda ilashishning buzilishiga va tishlarning ishdan chiqishiga olib keladi.
Tishli g’ildirak materialining qattiqligini oshirish bunday emirilishning oldini olish choralarining asosidir.
Tishli uzatmalarning asosiy kamchiliklaridan biri bu ish jaraёnida shovqin Bilan ishlashidir. Tishli g’ildirak qadami qiymatidagi va tish shaklidagi ywl qwyilgan xatoliklarning tasiri g’ildirak h’ar bir aylanganida takrorlanib turishi, tishlarga tushadigan yuklanishning noteks taqsimlanishiga, aylanuvchi detallarning yaxshi muvozanatlanmaganligi esa uzatma ishlash jaraёnida shovqin chiqishiga sabab bwladi.
Yuklanishning bir tekis taqsimlanmaganligi natijasida g’ildirak tishlariga kuchlarning turlicha tasiri h’amda ilashish jaraёnida wzgarib turadigan deformatsiya tishli g’ildiraklarda tebranish h’osil qiladi. Bu tebranish val va tayanchlar orqali qutiga (korpusga) wtib, shovqinning yanada kuchayishiga sabab bwladi. Bundan tashqari g’ildirak tishlarini kesishda ywl qwyilgan xatoliklar ilashish sifatiga salbiy tasir kwrsatadi, bu esa tishli g’ildiraklarni muddatidan ilgari ishdan chiqishiga sabab bwladi. Shuning uchun tishli g’ildiraklarni tayёrlashda aniqlik darajasiga katta etibor berish kerak. GOST 1643-81 asosida tishli g’ildiraklar va uzatmalar uchun qwyidagi wlchamlar bwyicha chekli chegaralar belgilangan: kinematik aniqlik, ravon ishlash, tishlar kontakt yuzasining h’ajmi h’amda tishlararo ёn bwshliq darajasi. Modul qiymatlari 2 – 50 mm gacha bwlgan tishli g’ildiraklar va uzatmalar uchun shu yuqorida kwrsatilgan kinematik aniqlik va 12 ta aniqlik klassiga bwlinadi, 1,2,…12 sonlar Bilan belgilanadi, bu sonlarning qiymati oshishi bilan aniqlik darajasi kamayadi (chekli chegara qiymatlari oshadi) x . Uzatma g’ildiraklarining tutashishiga chekli chegara 6 xil bwlib, shartli belgisi A,V,S,D,E,N, bunda ёn bwshliqning eng kichik sonli qiymati j min taminlanadi, ёn bwshliqning chekli chegarasi 8 xil bwladi. Ёn bwshliqning eng katta chekli chegaralari a,b,c,d,h h’arflari bilan belgilanadi. Masalan 6-s GOST 1643-81, bunda ilashishdagi kontakt yuza 6-aniqlik daraja bilan tayёrlanadi, s – ёn bwshliqning chekli chegarasi. Agar aniqlik darajasi h’ar xil bwlsa, masalan 8-7-6 Va GOST 1643-82 bunda, 8- kinematik aniqlik darajasi, 7 – ravon ishlash darajasi, 6 – ilashishdagi kontakt yuzaning h’ajmiy darajasi, V-tutashish turi, a – ёn bwshliqning chekli chkgarasi. Tishli g’ildiraklarning aniqlik darajasi uning tezligiga bog’liq bwlib 2-jadvaldan olinadi.
2-jadval Uzatma tezligi, m/s
GOST 1643-81 bwyicha aniqlik darajasi Twg’ri tishli Qiya
tishli
İshlatilishi 6 20
30 Tez h’arakatlanuvchi uzatmalarda 7 12 20
Yuklanish meёrda bwlib, tez h’arakatlanuvchi ёki yuklanish katta bwlib, sekin h’arakatlanuvchi uzatmalarda 8 6
Umumiy mashinasozlikda ishlatiladigan uzatmalar 9 3 5 Sekin h’arakatlanuvchi aniqlik darajasi kam ah’amiyatga ega bwlgan uzatmalar
Wzaro ilashgan ikki detalning ilashgan yuzasi shu detalning nisbatan kichik bwlsa, bunday yuzada kontakt kuchlanish h’osil bwladi. Masalan, ikki shar, shar bilan tekslik, ikki tsilindr va h’okazo. Bunda h’osil bwlgan kontakt kuchlanish qiymati joiz qiymatdan katta bwlganda, shu kontakt yuzada chuqurliklar h’osil bwladi, ular ёriladi ёki deformatsiyalanadi. İlashish yuzasining bunday deformatsiyalanishi tishli, chervyakli, friktsion, zanjirli uzatmalarda h’amda podshipniklarda kuzatiladi.
İlashgan yuzada kontakt ikki xil: nuqtali (ikki shar wrtasida) ёki chiziqli (ikki tsilindr wrtasida) kwrinishida bwlishi mumkin. İkki tsilindr wzaro siqilganda tashqi kuchning tasiri bwlmaganda ilashish chiziq bwyicha, tasiri bwlganda esa bu chiziq lentali kwrinishda bwladi. Bu ikki tsilindr orasidagi kontakt kuchlanishning qiymatini aniqlash masalasini birinchi bwlib G.Gerts h’al qilgan, yani: )] 1 ( ) ( [ 2 1 2 2 2 1 2 1 µ µ π σ − + − =
E P E qE k н
Puasson koeffitsienti µ=0,3 deb qabul qilsak: k k н P qE / 418
, 0 = σ
bu erda: E k =2E
1 E 2 /(E 1 +E 2 ); 1/ ρ
k =1/ ρ
1 +1/ ρ
2 bunda E
k , ρ
k – tsilindr materiali uchun elastiklik moduli va tsilindr radiusining keltirilgan qiymati; E 1 ,E 2 , ρ
1 , ρ
2 – tsilindr materiallarining elastiklik moduli va radiuslari. Ushbu formula ёrdamida aylanasimon h’amda h’ar qanday tsilindrsimon detallar ilashganda h’osil bwlgan kontakt kuchlanishlarni aniqlash mumkin.
Tsilindr aylanganda yuklanish tasirida kontakt kuchlanish faqat shu ilashgan yuzada h’osil bwladi, yani kontakt kuchlanish pulsatsiyalanuvchi tsikllar bwyicha wzgaradi (1-rasm). Har bir yuza faqat ilashganda yuklanganligi uchun, kontakt kuchlanish qiymati wzgaruvchan bwladi. Wzgaruvchan kuchlanishlar tasirida ilashgan yuzalar toliqadi, natijada bu yuzalarda bilinar-bilinmas darzlar paydo bwladi. İlashish sermoy sharoitda bwlsa, bunday darzlarning ichiga kata bosim ostida moy kira boshlaydi, natijada darzlar kattalasha borib, tsilindr sirtlarida kichik bwlakchalarning ajralishiga olib keladi (2- rasm).
Oqibatda tsilindr sirtida h’ar xil wlchamli chuqurliklar paydo bwla boshlaydi. Bunday chuqurliklarning paydo bwlishi va ish davomida ular sonining ortishi tufayli tsilindr sirtining shakli
buziladi, sirti notekslashadi, zarb bilan tasir etuvchi kuchlar ortadi. Buning oqibatidi uvalanish jaraёni tezlashadi.
Kontakt kuchlanishning qiymati joiz qiymatdan katta bwlmasa, uvalanish h’odisasi rwy bermaydi.
Har bir materialning qattiqligiga nisbatan bazaviy tsikllari N no ga asoslanib, bazaviy σ no kuchlanishlar aniqlanadi va bu kuchlanishlar asosida kontakt kuchlanishning joiz qiymati aniqlanadi. İlashishda tasir etuvchi kuchlar
G’ildiraklarning ilashishda h’osil bwlgan F n uning sirtiga tik bwlib, ilashish chizig’i bwyicha ywnalgan bwladi (9-rasm). Odatda, g’ildirak vali va uning tayanchlarini h’isoblashni osonlashtirish maqsadida bu kuch ilashish qutbiga kwchirilib, tashkil etuvchi kuch F i bilan radial kuchF r ga ajratiladi (9-rasm, a,b).
Uzatmalarni h’isoblashda ular vositasida uzatiladigan yuklanish burovchi moment sifatida berilgan bwladi. Shuning uchun kuchlanishlarning qiymatini aniqlashda avvalambor aylanma kuch miqdori topilib, swngra qolgan kuchlar aniqlanadi. Buning uchun twg’ri tishli g’ildiraklardagi kuchlarni aniqlashda quyidagi munosabatlardan foydalaniladi:
; 2 d T F i =
, α
F F i n =
Cosa F F i n =
Twg’ri tishli tsilindrsimon g’ildiraklarni kontakt kuchlanish bwyicha h’isoblash
Twg’ri va qiya tishli tsilindrsimon uzatmalarni mustah’kamlikka h’isoblash GOST 21354-87 bwyicha standartlashtirilgan. Mashina detallari kursida shu h’isoblashning asosiylari wrganiladi. G’ildirak tishlarining mustah’kamligi asosan kontakt kuchlanishga chidamliligi bwyicha tekshiriladi. Bu kuchlanishning h’isobiy qiymatini aniqlashda wqlari wzaro parallel joylashgan radiuslari ρ 1 ,
ρ 2 (9-rasm) bwlgan ikki tsilindrlar wrtasida h’osil bwlgan kontakt kuchlanishni aniqlash uchun ёzilgan Gerts formulasidan foydalaniladi:
k н q Е ρ µ π σ ⋅ − = ) 1 ( 2 2
bunda: E k = 2E
1 · E
2 / (E
1 +E 2 ) – material elastiklik modulining keltirilgan qiymati; E 1 = E 2 = 2,5·10 5 MPa – etaklovchi va etaklanuvchi tishli g’ildirak (pwlat) materiallarining elastiklie moduli; µ = 0,3 – Puasson koeffitsienti; q-ilashish chizig’iga twg’ri kelgan bosim; twg’ri tishli tsilindrsimon g’ildiraklar uchun kontakt chizig’ining uzunligi etaklanuvchi g’ildirak eni b 2 ga teng bwladi. α β α β α α H H H i Hv H H n k k k Cos b F k k k b F q ⋅ ⋅ ⋅ ⋅ = ⋅ ⋅ = 2 2
bu erda: k nα , k nβ , k
nv – yuklanishning tishlararo, tish eni bwyicha
notekis taqsimlanishini h’amda qwshimcha dinamik kuchlanishni h’isobga oluvchi koeffitsientlar; ρ k = ρ 1 ρ 2 / (ρ 1+
ρ 2 ) – egrilik radiusining keltirilgan qiymati. O 1 PA 1, O
2 PA 2 3-rasmdagi uchburchaklardan ρ 1 = 0,5d 1 sinα,
ρ 2 = 0,5 d 2 sinα – etaklovchi va etaklanuvchi g’ildirak tishlarining egrilik radiuslari qiymatlarini yuqoridagi formulaga qwyib quyidagiga ega bwlamiz:
1
2 2 + ⋅ =
Sin d k α ρ ρ k , q – qiymatlarini Gerts formulasiga qwyib quyidagi ifoda olinadi:
] [ ) 1 ( 2 ) 1 ( 2 2 2 2 H Hv H H i k н k k k Sin d u Cos b F E σ α α µ π σ β α ≤ ⋅ ⋅ ⋅ + ⋅ ⋅ ⋅ − =
formulani soddalashtirsak, yani Sinα ·Cosα = , 2
1 α
Z
= α 2 / 2 Sin - ilashishdagi tishlarning shaklini h’isobga oluvchi koeffitsient α = 20 0 bwlganda Z n =1,76 bwladi. 2 / 1 2 275 ) 1 ( МПа Ek Z м µ π − = - uzatma g’ildirak materiallarining mexanik xarakteristikalarni h’isobga oluvchi koeffitsient. Formulaga qwshimcha ravishda ilashish chizig’ining umumiy uzunligini h’isobga oluvchi koeffitsient Zε= 3 /
4 ( α ε − kiritiladi. ε α – ёn
qoplanish koeffitsientining qiymati (1,25 dan 1,9 gacha wzgaradi), bunda Zε ning wrtacha qiymati 0,9. Twg’ri tishli tsilindrsimon g’ildiraklar uchun k Nα =1,0. Natijada twg’ri tishli tsilindrsimon g’ildirak tishlaridagi kontakt kuchlanishning h’isobiy qiymati quyidagicha aniqlanadi:
ν H Hb e M H H k k d d u F Z Z Z S ⋅ ⋅ + ⋅ ⋅ = 2 2 1 ) 1 ( =1,76·275·0,9 ν
⋅ ⋅ ⋅ + 2 2 1 ) 1 ( = = 430 ν
Hb k k d d u F ⋅ ⋅ ⋅ + 2 2 1 ) 1 ( ≤|σ N | (1) Bu erda: u-uzatish soni; F 1 -aylanma kuch, N; d 2 -etaklanuvchi tishli g’ildirak tish bwluvchisining diametri, mm; b-etaklanuvchi tishli g’ildirak eni, mm; σ N -h’isobiy kontakt kuchlanish, MPa. Uning qiymati etaklovchi va etaklanuvchi tishli g’ildiraklar uchun bir xil. Shuning uchun h’isobiy kontakt kuchlanish qiymati aniqlash uchun formulaga qaysi tishli g’ildirak uchun joiz kontakt |σ N | kuchlanishning qiymati kichik bwlsa, shu qiymat (kwpincha etaklanuvchi g’ildirakniki) qwyiladi. 6-formula ёrdamida h’isobiy kontakt kuchlanishning qiymati aniqlanadi. Uzatmani loyih’alash uchun uning asosiy xarakteristikasi T
dan h’amda uzatish soni u dan foydalaniladi. Bunda F 1 =2T 2 /d 2 ; d 2 =2au/(u+1), b 2 =ψ ba ·a deb qabul qilib, bu qiymatlarni 1-formulaga qwysak, uzatmani loyih’alash uchun wqlararo masofani quyidagicha aniqlash mumkin: [ ] 3
2 2 ) 1 ( 5 , 49
ba H u k T u a σ ψ β ω ⋅ ⋅ + = , mm Bu erda: T 2 -burovchi moment, Nmm; u-uzatish soni; [σ N ]- kontakt kuchlanishning joiz qiymati, ψ ba - tish eni koeffitsientining qiymati, uni tanlashda quyidagilarga etibor berish kerak, bu qiymat qanchalik katta bwlsa, uzatma tashqi wlchamlari kichik, og’irligi kam bwladi, lekin bunda tishli g’ildirakning aniqlik darajasi, bikrligi yuqori bwlishi kerak. Chunki bunda tishning eni bwyicha taqsimlanadigan yuklanish notekis bwlishi mumkin. ψ ba ning qiymati g’ildirak tish yuzasining qattiqligiga h’amda etaklanuvchi g’ildirakning tayanchiga joylanishiga nisbatan 3-jadval olinadi. 3-jadval
Ёpiq uzatmalarda etaklanuvchi tishli g’ildirakning tayanchga nisbatan joylashishi Tavsiya etilgan qiymatlar N 2 Q350 NV ёki N 1 , N 2 Q 350 NV N 1 , N 2 >350 NV
Ψ ba
0,3. . .0,5 0,25. . .0,3 Simmetrik Ψ bamax 1,2. . .1,6 0,9. . .1,0 Ψ ba 0,25. . .0,4 0,2. . .0,25 Nosimmetrik Ψ bamax
1,0. . .1,25 0,65. . .0,8 Ψ ba 0,2. . . 0,25 0,15. . .0,2 Konsol
Ψ bamax
0,6. . .0,7 0,45. . .0,55
Standart bwlmagan ёpiq uzatmalar uchun a ω ning qiymati R a 40 qator bwyicha yaxlitlanadi, bunda, R a 40:-80, 85, 90, 95, 100, 105, 110, 120, 130. . .260 gacha 10 dan; 420 gacha 20 dan farq qiladi. Standart ёpiq uzatmalarda ST SEV 229-75 asosida wqlararo masofa a ω , tish eni koeffitsienti ψ ba ,
a ω ning standart qiymatlari: 1-qator: 40, 50, 63, 80, 100, 125, 160, 200, 250, 315, 400,. . . 2-qator: 71, 90, 112, 140, 180, 225, 280, 355, 450. . . ψ ba
ning standart qiymatlari: 0,1; 0,125; 0,16; 0,25; 0,315; 0,4; 0,5; 0,8; 1,0; 1,25. Uzatish soni u ning standart qiymatlari: 1-qator: 1,0; 1,25; 1,6; 2,0; 2,5; 3,15; 4,0; 5,0; 6,3; 8,0; 10,0. 2-qator: 1,12; 1,4; 1,8; 2,24; 2,8; 3,55; 4,5; 5,6; 7,1; 9,0; 11,2. Eslatma: u ning h’isobiy qiymati 4% gacha wzgarishi mumkin. Demak, formuladan malumki kontakt kuchlanishning qiymati aloh’ida olingan g’ildirak tishlarining moduli ёki tishlar soniga emas, balki ularning kwpaytmasiga, yani diametriga bog’liq ekan. Modulning eng kichik qiymatini g’ildirak tishlarining egilishidagi kuchlanishga chidamliligi bwёicha (9) formula ёrdamida aniqlash mumkin. Ammo bunda kwpincha modulning qiymati kichik chiqadi. Kichik moduli tishli g’ildiraklar kam ishlatiladi. Shuning uchun modulning qiymati tajribalarga asoslanib tanlab olinadi, swngra egilishdagi kuchlanishga tekshiriladi. Modul qiymatini tanlashda quyidagilarga etibor berish kerak. Kichik moduli kwp tishli g’ildiraklar ishda tekis va ravon ishlaydi. G’ildirak tishlarini kesishga kam vaqt sarf qilinadi, material tejaladi, ishqalanishga kam kuch sarf qilinadi. Lekin bunda uzatmaning bikrligi, aniqlik darajasi yuqori bwlishi talab qilinadi. Katta moduli g’ildirak tishlari eyilishga chidamli, nisbatan mustah’kam, uvalanish boshlangandan keyin h’am ancha vaqt ishlashi mumkin. Yuqoridagilarni h’isobga olgan h’olda modullning taxminiy qiymatini 4-jadvaldan olish mumkin. 4-jadval
Uzatmaning turi Ψ m =b/m eng katta qiymati 1. Val va tayanchlarning bikrligi yuqori bwlib, yuqori darajada yuklangan aniq uzatmalar uchun ≤350
>350
45…30 30…20
Val va tayanchlarning bikrligi etarli darajada yuqori bwlgan, oddiy ёpiq uzatmalar uchun ≤350 >350
30…20 20…15 Aniqlik darajasi past bwlgan ochiq uzatmalar, qwyma ravishda olingan tishli g’ildiraklar, konussimon uzatmalar uchun 15…10
İ l o v a: Berilgan qiymatlarning kichigini uzatmada wta yuklanish h’amda tezlik wrtacha bwlgan h’ollarda, kattasini esa uzoq vaqt ishlaydigan, nisbatan katta bwlmagan yuklanishlarda h’amda katta tezlik bilan h’arakatlanuvchi uzatmalar uchun olish tavsiya etiladi.
Jadvaldan Ψ m ning qiymatini tanlab olib modulning qiymati aniqlanadi: m = b ω /Ψ
m bu erda: b ω =Ψ
bd · d
1 = Ψ
ba · a
ω ga teng. Aniqlangan modulning qiymati standart bwyicha 1-jadvaldan yaxlitlab olinadi. Quvvat uzatadigan uzatmalar uchun m ≥1,5 mm shart bajarilishi kerak. Uzatmaning moduli aniqlangach, qolgan wlchamlarini h’am aniqlash mumkin. Siljitish koeffitsienti X ∑ = 0 bwlgan uzatmalar uchun: ; 1 2 1 + = u a d
; 1
m d z = z 2 =z 1 · u; d 2 = mz 2 ;
2 2 1 d d а + =
Bunda z 1 >z min bwlishi kerak. Tez h’arakatlanuvchi uzatmalar uchun ish jaraёnidagi shovqinni kamaytirish uchun z 1 > 25 qilib olish tavsiya etiladi. Uzatma g’ildiraklarining geometrik wlchamlari aniqlangach, g’ildirak tishlari egilishdagi kuchlanishga tekshiriladi. Bunda h’isobiy egilishdagi kuchlanish qiymati joiz qiymatdan kata bwlsa, modul qiymatini qaytadan tanlab z 1 ning yangi qiymatlari aniqlanadi. Hisoblash jaraёnida kwpincha egilishdagi kuchlanishning h’isobiy qiymati egilishdagi joiz kuchlanish qiymatidan kichik bwladi. Tajribalar shuni kwrsatdiki, ёpiq tishli uzatmalarni, ёpiq tishli uzatmalarni yuklanishga chidamliligi egilishdagi kuchlanish bwyicha emas, balki kontakt kuchlanish bwyicha belgilanadi. Faqat Tish yuzasining qattiqligi > 50 … 60 HRC bwlgan tishli uzatmalar uchun tishning mustah’kamligi egilishdagi kuchlanishga chidamliligi bilan belgilanadi. Download 1.12 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|