Berdaq nomidagi qoraqalpoq davlat universiteti ″YaRİmwtkazgiChlar fiZİkasi” kafedrasi
Download 1.12 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Eguvchi kuchlanishning joiz qiymati
- Novikov uzatmasi h’aqida umumiy malumot
- Planetar uzatmalar h’aqida umumiy malumot
- 8.1 – Umumiy malumot Chervyakli uzatma
- Chervyakli uzatmalarning geometrik wlchamlari
- Arximed chervyak
- Chervyak wramining qadami
|
bu erda: [σ H ] min - kontakt kuchlanishlarning kichik qiymati. N no - bazaviy tsikllarga twg’ri kelgan σ no
kontakt kuchlanishning chidamlilik chegarasi, uning qiymati 2-jadvaldan tish yuzasining
7-14jadval G’ildirak tishlarning Termik qayta ishlov berish
yuzasi wzagi Pwlat
materiallarning markasi
σ no , Na S N
σ fo , Na S f [σ n ] max , Na [σ f ] max
, Na Normallash, xossalarini yaxshilash 180…350 NV 40; 45; 40x; 40XH; 40XTs; 35XM va boshqalar 2NV+70 1,8HB Toblash
45…35 HRC 40X; 40XN 45XTs; 36XM va boshqalar. 18NRS+150
1,1
550
2,8 2,74HB
1400 Yu.ch.t. ёrdamida tish yuzasining toblash (m n q 3 mm)
56…63 HRC
45…55HRC 25…55HRC
25…55HRC 551196, 35X1
40X, 40Xnva. bosh. 900 650
1260 yu.ch.t. ёrdamida butun h’ajmini toblash (m < 3 mm) 45…55HRC
45…55HRC 35XM40X,40X1 va boshqalar.
550
40 1430
55…67HRC
24…40HRC 35XYuA 12HRC+300
Azot bilan twyin- tirish h’amda tob- lash
50…59HRC
30…45HRC 35XYuA, 40X,
40XFA, 40XNM va bosh
1050
1,75
1000 Uglerod ilan twyintirish h’amda toblash 55…63HRC 30…45HRC Uglerod bilan twyintirish muh’ im bwlgan materiallar
23HRC 750 Azot
h’amda ugle-rod bilan twyin-tirish. 57 …63HRC
30 …45HRC
25XG M25XGN
23H RC
1,2
1000 1,5
1520
qattiqligiga muvaofiq tanlanadi. N no - bazaviy tsikllar qiymati tish yuzasining qattiqligiga kwra 3- jadvaldan olinadi. 3- jadval
NV d 200 250 600 350 400 400 500 500 600 Tish yuza- sining wr- tacha qattiqligi NRC d 25
32 38 43 47 52 56 60 N no mln tsikl ·10 6 10 26,5 25 36,4 50 68 87 114 143
S
- h’avfsizlik koeffitsientining qiymati, g’ildirak tishlariga termik qayta ishlov berishga bog’liq bwlib, uni quyidagicha olish tavsiya etiladi: a) normallash, xossalarini yaxshilash h’amda butun h’ajmi bwyicha toblab termik ishlov berilgan tishli g’ildiraklar uchun – 1,1 b) uglerod ёki azot bilan twyintirib ёki tish yuzasini toblash ywli bilan termik ishlov berilganda – 1,2 deb olinadi. k nL
- uzatmaning ishlash muddatini h’amda ishlash rejimini h’isobga oluvchi koeffitsient, uning qiymati toliqish egri chizig’iga muvofiq aniqlanadi (1-rasm). Bunda N n < N
no bwlganda σ ni
N ni
= σ no m N no
= Const bwladi. Kontakt kuchlanishlar uchun m=6.
Demak, σ σ = нi no
HL но нi но k N N ⋅ = σ / 6 bu erda: `` ≥
6 /
но HL N N k lekin ≤ 2,4 İshlash rejimi doimiy bwlganda tsikllar sonining h’isobiy qiymati N n = 573 ω L h
bu erda: ω – burchak tezlik s -1 ; L h – uzatmaning ishlash muddati, soat h’isobida. Eguvchi kuchlanishning joiz qiymati [σ F ] quyidagicha aniqlanadi: [σ F ] = (σ FO
/S F )· k FL MPa
bu erda: σ FO
- tishli g’ildiraklarning egilishdagi kuchlanish bwyicha chidamlilik chegarasi, uning qiymati 2-jadvaldan olinadi. S F
k FL
– uzatmaning uzoq muddat ishlashini h’amda ish rejimini h’isobga oluvchi koeffitsient bwlib, uning qiymati k FL kabi aniqlanadi. G’ildirak tish yuzasining qattiqligi: ≤350 NV bwlganda k FL =
/ ≥
FO N N lekin ≤ 2 >350 NV bwlganda k FL
= 9 / FE FO N N ≥ lekin ≤ 1,6 Barcha turdagi pwlat materiallar uchun N FO
= 4 ·10 6 tsikl Yuklanish doimiy bwlganda N FO
ning qiymatini aniqlash yuqorida kwrsatilgan. Wta yuklanishli uzatma g’ildiraklarining mustah’kamligini h’isoblashda joiz kuchlanishning eng katta qiymati quyidagicha aniqlanadi:
max
max / T T nuk н F σ σ = ≤ [σ
H ] max 50 bu erda: σ n , T
max - h’isobiy kontakt kuchlanish h’amda burovchi momentlar; T nuk - , burovchi momentning eng katta qiymati. Bu qiymat berilmagan bwlsa, uni quyidagicha aniqlash mumkin: T nuk = k·T max
bunda k = 1,5 ÷4 qwshimcha dinamik kuchlarni h’isobga oluvchi koeffitsient. [σ n ] max
- joiz kontakt kuchlanishning eng katta qiymati. Xossalarini yaxshilash, ёki butun h’ajmi bwyicha toblash ywli bilan termik ishlov berilganda [σ n ]
=
2,8σ oq ; Uglerod ёki azot bilan twyintirish ywli bilan yuqori chastotali tok ёrdamida termik ishlov berilganda [σ
n ] max = 40HRC. Egilishdagi kuchlanishning eng katta qiymati:
σ
= σ F max max ] [ F nuk T Т σ ≤ bu erda: σ F ,T
max – h’isobiy eguvchi kuchlanish h’amda burovchi momentlar; [σ F ]
- eguvchi kuchlanishning joiz eng katta qiymati. G’ildirak tish yuzasining qattiqligi ≤ 350 HRC bwlganda [σ F
max ≈ 0,8 σ
oq ; ≥ 350 HB bwlganda [σ F ]
≈ 0,6 σ m ·τ oq , σ
m – g’ildirak materiallarining oquvchanlik h’amda mustah’kamlik chegarasi.
Hozirgi vaqtda tishli g’ildiraklar uchun asosan evolventa ilashish sistemasi qwllaniladi. Ammo bunda qator afzalliklarga ega bwlishi bilan birga ayrim kamchiliklardan h’am xoli emas. Shu kamchiliklarni burtaraf qilish maqsadida wtkazilgan izlanishlar asosida nuqtali ilashish bilan ishlaydigan uzatma yaratildi (2-rasm). Bu uzatma L.M. Novikov tomonidan ixtiro qilinganligi uchun Novikov uzatmasi deb ataladi. Nuqtali ilashma evolventali ilashmadan tubdan farq qiladi. Evolventali ilashmada barcha ilashish nuqtalari birlashtirilsa, ilashish tekisligi h’osil bwladi. Nuqtali ilashishda esa ilashish tekisligi bwlmay, faqat ilashish chizig’i bwladi. U h’am val wqiga parallel joylashgan bwlib, ёn tekislik bilan kesilganda nuqta h’osil qiladi. İlashishda bwlgan ikki tish sirtlari shu nuqtadan wtaёtganda bir-biriga tegadi, bunday uzatmalar faqat qiya tishli tsilindrsimon g’ildiraklarda bwlishi mumkin.
Bir ilashish chiziqli uzatmalardagi g’ildiraklaridan birining tishi qavariq (asosan etaklovchi g’ildirak), ikkinchisiniki esa ana shu qavariq tish wrnatiladigan botiqlikdan iborat bwladi. İkki ilashish chiziqli uzatmada etaklovchi va etaklanuvchi g’ildirak tishlarining kallagi bwrtiq, oёg’i esa botiqlikdan iborat. Mazkur uzatma g’ildirak tishlarining evolventali qiya tishli g’ildiraklarga nisbatan kontakt kuchlanishga chidamliligining 1,5 – 1,7 marta ortiqligi uning afzalligi h’isoblanadi. G’ildirak tishlarining kesishda katta aniqlik talab qilinishi h’amda tish shaklining nisbatan murakkabligi, uning kamchiligi h’isoblanadi. Twlqinsimon tishli uzatmalar h’aqida umumiy malumot Bu uzatmalar tishli uzatmalarning bir turi bwlib, ishlash printsipi ilashishda bwlgan g’ildiraklarning birini twlqinsimon deformatsiyalanishiga asoslangan. Bunda uzatma ichki tishli bikr tashqi g’ildirak Ι, generatorΊ ёrdamida twlqinsimon h’arakatlanuvchi tashqi tishli egiluvchan g’ildirak 2 dan iborat (3-rasm).
51 İshqalanish h’isobiga h’arakatlanuvchi twlqinsimon uzatma 1944 yilda A.İ. Maskvitin, ilashish h’isobiga h’arakatlanuvchi twlqinsimon uzatma esa 1959 yili amerikalik injener V. Masser tomonidan ixtiro etilgan.
Twlqinsimon tishli uzatmalar quyidagi afzalliklarga ega: bir pog’onada uzatish sonining qiymati u – 80…400; yuqori darajada kinematik aniqlikka ega; bir vaqtning wzida uzatma g’ildirak tishlarining bir nechtasi wzaro ilashgani uchun katta yuklanishga chidamli; ish jaraёnida unchalik shovqin chiqarmaydi. Twlqinsimon uzatmalar ёrdamida 30…30000 N.m. gacha moment, 0,095…48 kVt gacha quvvat uzatish mumkin. Uzatmaning FİK – η = 0,7-0,9. Twlqinsimon h’arakat h’osil qiluvchi generatorlarni eng katta aylanish soni, generator sifatida podshipinik ishlatilganda 3500 min -1 gacha, egiluvchan tishli g’ildirakning diametri 50,8 – 208 mm etadi. Tishli g’ildiraklarning ishlash muddatining kamligi h’amda bu xil uzatmalarni ishlatilishining chegaralangani ularning kamchiligi h’isoblanadi. Uzatmaning uzatish sonining qiymati planetar uzatmalardek Villis formulasi ёrdamida aniqlanadi. Uzatmani loyih’alash, g’ildirak tishlarini mustah’kamlikka h’isoblash M.N. İvanovning «Volnovıe zubchatıe peredachi» nomli kitobida berilgan.
Tarkibida eng kamida bita qwzg’aluvchan wqqa wrnatilgan tishli g’ildiraklari bwlgan uzatma planetar uzatma deyiladi. Odatda, bunday uzatma markaziy g’ildirak Ι, uning atrofida vodila vositasida wz wqi bilan h’arakatlanadigan g’ildirak-satellit 2 h’amda asosiy g’ildirak 3 dan tuzilgan bwladi (4- rasm).
Planetar uzatmalarning tuzilishi ixcham, bir pog’onada uzatish sonining qiymati katta bwlganligi tufayli turli soh’alarda ishlatilishi mumkin. Masalan, stanoklarda, avtomobillarda aylanma h’arakatni qwshish, ayirish kerak bwlgan h’ollarda avtomatik ravishda bu h’arakatlarni boshqarish uchun shuningdek, nisbatan katta bwlmagan quvvatlarni uzatish uchun h’amda kinematik mexanizm sifatida ishlatilishi mumkin. Uzatmalar tarkibida detallarning kwp bwlishi va ularni tayёrlash h’amda yig’ishda yuqori aniqlik darajasi talab etilishi planetar uzatmalarning kamchiligi h’isoblanadi. Biroq, bu uzatmalarning mavjud afzalliklari tufayli, ulardan mashinasozlik va boshqa soh’alarda keng kwlamda foydalaniladi. Planetar uzatmaning kinematikasini aniqlash uchun Villis usulidan foydalaniladi.
52
Savol va topshiriqlar
1. Tishli uzatmalarda FİK qanday aniqlanadi? 2. FİK aniqlashda quvvat nimalarga sarf bwladi deb h’isoblanadi? 3. Tishli g’ildiraklarni tayёrlash uchun qwllaniladigan materiallarni sanab kwrsating. 4. Joiz kuchlanishlar qanday h’isoblanadi? 5. Joiz kuchlanishlarning qiymati materialning qanday xarakteristikalariga bog’liq? 6. Novikov uzatmasi h’aqida nima deya olasiz? 7. Twlqinsimon tishli uzatma qanday tuzilgan? 8. Planetar tishli uzatmaning tuzilishi va ishlash printsipini aytib bering.
8-maruza ChERVYaKLİ UZATMALAR Maruza rejasi. 1. Chervyakli uzatmalarning elementlari, xossalari, afzallik va kamchiliklari, geometrik wlchamlari. 2. Uzatmaning sirpanish tezligi va FİK. 3. Chervyakli uzatma ilashmasida tasir etuvchi kuchlar.
1. İvanov M.N. Detali mashin. M., «Vısshaya shkola», 1991g. 198…215 betlar. 2. Guzenkov P.G. Detali mashin. M., «Vısshaya shkola», 1986g. 224…236 betlar 3. Sulaymonov İ. Mashina detallari. T., «Wqituvchi», 1981y 194…201 betlar. 4. Erdedi A.A. va b., Texnik mezanika T., «Wqituvchi», 1987y 378…385; betlar. 7. Frolov M.İ. Texnicheskaya mexanika. Detali Mashin. M., «Vısshaya shkola», 1990g., 239…252 betlar.
Chervyakli uzatma bu kinematik juft bwlib, chervyak va chervyak g’ildiragidan tuzilgan, wqlari esa wzaro ayqash h’olatda joylashgan (1-rasm). Ayqashlik burchagining qiymati h’ar xil bwlishi mumkin, biroq amalda, u asosan 90 0 ga teng bwladi. Chervyakli uzatmaning ishlash printsipi vintli juftning ishlash printsipi kabi bwlib, afzalliklari: bir pog’onali uzatmada uzatish soni kinematik uzatmalar uchun u = 500 gacha, quvvat uzatadigan uzatmalarda u = 8-80 bwlib, eng katta qiymat 120 gacha bwlishi mumkin; ravon va shovqinsiz ishlaydi; wz-wzini twxtaydigan qilib tayёrlash mumkin (bunday uzatmalarda FİK 50% dan kam). FİK nisbatan kichikligi (η = 0,7-0,92) uzatiladigan quvvatning qiymati chegaralanganligi – 50-100 kVt; uzatma twxtovsiz ishlaganda qizib ketishi; rangli metallarni ishlatilishi bu uzatmalarning kamchiligi h’isoblanadi.
Lekin shu yuqorida kwrsatilgan kamchiliklardan qatiy nazar bu uzatmalar mashinasozlik sanoatida va xalq xwjaligida kwp ishlatiladi.
Chervyakli uzatmalarning uzatish soni qiymatini quyidagicha aniqlash mumkin: 1 2 2 1
Z n n u = = 53
bunda n 1 ,n 2 - chervyak va chervyak g’ildiragining aylanish soni;
Z
– chervyakning kirimlar soni; Z 2 – chervyak g’ildiragi tishlar soni. Xalq xwjaligida asosan tsilindrsimon chervyakli uzatmalar ishlatiladi. Bu uzatmalarda wqlararo masofa ả uzatmaning moduli m h’amda uzatish soni u ning qiymatlari GOST asosida standartlashtirilgan. Wqlararo masofa ả, mm 1 qator: 40; 50; 63; 80; 100; 125; 160; 200; 250; 315; 400; 500 mm. 2 qator: 140; 180; 225; 280; 335; 450mm. Modul m, mm m – 2,25; (3), 3,15; (3,5) 4,5; (6) (6,3) (7), 8; 10; (12); 12,5; (14); 16; 20. Uzatish soni u. 1-qator: 8,10,12,5, 16, 20, 25, 31,5, 40, 50, 63,80. 2-qator: 9, 11,2, 14, 18, 22,4, 28, 35,5, 45, 56, 71.
Chervyakli uzatmalarda h’am tsilindrsimon uzatmalardek boshlang’ich va bwluvchi aylanalar diametrlari bwladi, bunda d ω1
, d ω2
chervyak va chervyak g’ildiragining boshlang’ich diametrlari; d 1 , d 2 chervyak va chervyak g’ildiragining bwluvchi aylanasining diametri. Korrektsiya qilinmaganda d ω1
= d 1 ; d ω2 = d
2 .
Chervyak. Chervyak bu rezbali vint bwlib, tsilindrik (Arximed), konvolyuta, evolventa ёki globoid shaklida bwlishi mumkin (2-rasm). Agar chervyak wz wqiga tik tekislik bilan kesilganda h’osil bwlgan iz trapetsiyaga wxshash bwlsa (ёn tomondan qaralganda wramlar Arximed wramiga wxshaydi (2- rasm) ả, Arximed chervyak deb ataladi. Hosil bwlgan shaklning izi qisqartirilgan ёki chwzilgan evolventaga wxshash bwlsa, bunday chervyak konvolyuta chervyak (2-rasm, ả) deyiladi. Globoid chervyak bu vint kwrinishida bwlib, tora (globoid) yuzaga kesilgan wramdan iborat bwladi.
Globoid chervyakli (2-rasm, ả) uzatmalarning tashqi wramlari tsilindrsimon chervyakli uzatma kabi bwlsa h’am, bu uzatmalar nisbatan katta yuklanishga chiday oladi. Ammo ishlaganda kwproq issiqlik chiqarishi h’amda globoidli chervyak bilan chervyakli g’ilidarakni yig’ish qiyin bwlganligi tufayli bu uzatmalar kam ishlatiladi. Chervyaklarni bir-biridan ajratish uchun quyidagi shartli belgilar qabul qilingan: ZA – Arximed chervyak; ZN – konvolyuta chervyak; ZΙ – evolventa chervyak.
i , bu ёnma-ёn joylashgan wramlardagi bir xil nuqtalar orasidagi masofa. Shu qadamning π ga nisbatan modul deyiladi, yani m = P i / π. Chervyak h’am vint kabi bir kirimli va kwp kirimli qilib tayёrlanishi mumkin. Chervyakda kirimlar soni Z 1 bilan belgilanadi, uning qiymati Z 1 = 1,2,4 bwladi. Chervyak bir aylangandagi wtgan masofa bu wram qadamining chervyak kirim soniga kwpaytmasiga teng, yani L =P i · Z
1 .
54 Chervyak wrami bwlish diametrining modul bilan ifodasi d 1 = m·q (8.3-rasm). q – chervyakning diametr koeffitsienti bwlib, bwlish diametridagi modullar sonini bildiradi, uning qiymati 8.1 – jadvaldan modullar soniga nisbatan tanlanadi. Bunda q = 0,25 Z 2 deb tanlash tavsiya etiladi, chunki q ning qiymati ortishi bilan uzatmaning FİK qiymati pasayadi, aks h’olda esa chervyakning egilishdagi birligi kamayadi. Shuning uchun q min ≥ 0,212 Z 2 shart bajarilishi kerak. Chervyak wramining kwtarilish burchagini bwluvchi diametr bwyicha aniqlash mumkin:
z mq mz q m z L d L tg 1 1 1 1 = = ⋅ ⋅ ⋅ = = π π γ (1)
ёki jadvaldan tanlash mumkin. Demak, chervyak diametri koeffitsientining qiymati ortishi bilan wramning kwtarilish burchagi pasayadi, oqibatda vint-gayka nazariyasiga asosan uzatmaning FİK kamayadi. Chervyak wramining bwluvchi diametri bwyicha tish kallagining balandligi h a1
= h a2
= m; tish oёqchasining balandligi h f1 = h
f2 = 1,2m. Demak, chervyakning tashqi diametri d a1
= d 1 + 2h a1 = d
1 +2m, chervyakning wram osti diametri d f1
= d 1 + 2h f1 = d
1 -2,4m.
1-j a d v a l m, mm
q m, mm q
2 8;10;(12);12,5; 16;20
(7) (12)
2,5 8;10;(12);12,5; 16;20 8 8;10;12,5; 16;20 (3) (10);(12) 10
8;10;12,5; 16;20
3,15 8;10;12,5; 16;20
(12) (10
xx ) 3,5 10; (12 x ); (14 x ) 12,5
8;10;12,5; 16;20
4,0 8;(9);10;(12 x ) ;12,5; 16;20 (14) 8
5,0 8;10;12,5; 16;20 16 8;10;12,5; 16 (6,0) (9);10 20
6,3 8;10;;12,5; 14;16;20
x z 1 = 1 bwlganda. Qavs ichidagi qiymatlar iloji boricha ishlatilmaydi xx z 1 =1,2 bwlganda. xxx z
= 2 bwlganda.
Chervyak wramining uzunligi, chervyakning kirim soniga h’amda siljish koeffitsientiga muvofiq 2-jadvaldan tanlanadi. Download 1.12 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|