Berdaq nomidagi qoraqalpoq davlat universiteti ″YaRİmwtkazgiChlar fiZİkasi” kafedrasi
Download 1.12 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Bir tomonlama ilashuvchi tishli g’ildiraklarning wlchamlari (GOST 13552 – 81)
- Zanjirli uzatmalarning asosiy xarakteristikalari
- Uzatish soni
- Savol va topshiriqlar.
|
Mashinasozlikda ishlatiladigan zanjirlar yuritmalarda, yuk tashish va tortish mexanizmlarida ishlatiladigan turlarga bwlinadi. Yuk tashish uchun ishlatiladigan zanjirlar h’arakat tezligi katta bwlmagan yuk kwtaruvchi mexanizmlarda yukni osib qwyish va uni kwtarib – tushirish uchun xizmat qiladi.
82
Torish uchun mwljallangan zanjirlar elevator, konveyer va eskalator kabi yuk tashish mexanizmlarida ishlatiladi.
Mashina detallari kursida asosan stanoklarda, qishloq xwjalik mashinalarida keng tarqalgan va h’arakatga keltiruvchi mexanizm sifatida ishlatiladigan zanjirli uzatmalar wrnatiladi.
Bunday uzatmalar, ulardan foydalanilgan zanjirning turiga qarab vtulkali, vtulka-rolikli, rolikli va tishli, zanjirlarning soniga qarab esa bir qatorli ёki bir necha qatorli turlarga bwlinadi (2 va 3-rasmlar).
Harakatni nisbatan uzoq masofaga uzata olishi (vallar orasidagi masofa 8 m ga etadi), foydali ish koffitsientining yuqoriligi η = 0,96 – 0,98; vallarga tushadigan kuchning tasmali uzatmalardagiga qaraganda kichikligi; sirpanish h’odisasi rwy bermasligi mazkur uzatmalarning afzalliklari; tannarxining yuqoriligi yulduzchalarni tayёrlashning birmuncha murakkabligi; ishlash jaraёnida etibor bilan qarab turishni h’amda yig’ishda yuqori aniqlikni talab qilishi esa kamchiligi h’isoblanadi. Bu uzatmalarda zanjir elementlarining eyilishi evenolar uzunligining ortishiga va qwshimcha dinamik kuchlarning paydo bwlishiga sabab bwladi, bu esa uzatmaning noteks ishlashiga olib keladi.
Zanjirli uzatmalar qishloq xwjalik mashinalarida, transportda, stanoksozlikda h’amda kwtarish – tashish mashinalarida tasmali uzatmalardan foydalanish etarli darajada ishonchli bwlmagan h’ollarda ishlatiladi.
Zanjirning qadami, eni h’amda uzuvchi kuchning qiymati uning asosiy wlchamlari h’isoblanadi. Yuritmalarda ishlatiladigan vtulka-rolikli, vtulkali va tishli zanjirlarni h’amma wlchamlari standartlashtirilgan. Vtulka-rolikli zanjir, bu (2-rasm) tashqi zveno 2 ga presslab wrnatilgan valik 3, ichki zveno 1 ga presslab joylashtirilgan vtulka 4 va vtulkaga uning atrofida bemalol aylanadigan qilib qiydirilgan rolik 5 dan tuzilgan. Zanjir yulduzchaga roliklar vositasida ilashadi.
Vtulkali zanjirning vtulka-rolikli zanjirdan farqi shuki, unda vtulka ustiga kiydirilgan rolik 5 bwlmaydi. Buning natijasida zanjirning og’irligi va tannarxi kamayadi. Biroq vtulkali zanjirning h’amda u bilan ilashishda bwlgan yulduzchalarning tishlari nisbatan tez eyiladi. Shuning uchun ulardan kam yuklanishli va h’arakat tezligi nisbatan kichik uzatmalarda foydalanish tavsiya etiladi.
Tishli zanjirlar (3-rasm). Bu xil zanjirlar plastinkalarning yig’indisidan iborat bwlib, h’ar bir plastinkada ikkitadan tish bwlib, ularning wrtasida yulduzcha tishi uchun joy qoldirilgan.
Tishli zanjirlar, rolikli zanjirlarga nisbatan ishda ishonchli va mustah’kam bwlib, katta tezlik bilan h’arakatlanuvchi uzatmalarda ishlatish mumkin. Lekin tishli zanjirlarning nisbatan og’irligi, tayёrlash qiyinligi tufayli kamroq ishlatiladi. 2- jadvaldan tishli zanjirlarning wlchamlari berilgan. 83
2 - j a d v a l Bir tomonlama ilashuvchi tishli g’ildiraklarning wlchamlari (GOST 13552 – 81)
Tish qadami mm
Zanjirning eni, Ả mm Plasti-
eni h, mm Sharnir wqidan tishning uchigacha bwlgan masofa h 1 , mm u ning
wlchami, mm
Plastina- ning qa-
linligi s, mm Zanjir-
ning l mm enini
uzuvchi kuch N
Uzunligi l m eni zanjir-ning mas- sasi, kg
12,7
22,5…52,5 (zanjir eni wrtasidagi farq 6 mm)
13,4
7,0
4,76
1,5
1000
0,58
15,875 30…70 zanjir eni wrta-sidagi farq 8 mm)
16,7
8,7
5,95
2,0
1270
0,72
19,05 45…93 zanjir eni wrta-sidagi farq 12 mm)
20,1
10,5
7,14
3,0
1300
0,86
Uzatmalarda wqlararo masofa 8 m gacha bwlib, 100 kVt gacha quvvat uzata olishi mumkin. Zanjirli uzatmalarning tezligi 15 m/s gacha chegaralangan bwlib, yaxshi moylangan uzatmalarda esa 35 m/s gacha bwlishi mumkin, chunki uzatma tezligining ortishi zanjirli elementlarning tez eyilishiga, qwshimcha dinamik kuchlari paydo bwlishiga olib keladi. Uzatma zanjirining tezligi quyidagicha aniqlanadi. V = z
1 · t
1 · N
1 / 60 · 1000 m/s bunda: z 1 – etaklovchi yulduzcha tishlar soni; t – zanjir qadami; n 1 – etaklovchi yulduzchaning aylanish soni. Uzatish soni. Uzatmaning uzatish soni uzatma yulduzchalarining aylanish sonini, tishlar soniga nisbati orqali aniqlanadi, yani u = n 1
2 = z
2 / z
1
bu erda: n 1 , n
2 - etaklovchi va etaklanuvchi yulduzchalar aylanishi soni, min -1 ; z
1 , z
2 –
etaklovchi va etaklanuvchi yulduzcha tishlari soni. Uzatish sonining qiymati uzatmaning tashqi wlchamlari Bilan chegaralanadi, shuning uchun u ≤ 7 deb olish tavsiya etiladi. Yulduzchalarning tishlar soni. Uzatma yulduzchalarining tishlar soni kamayishi Bilan zanjir sharnirlarining eyilishi shuningdek, qwshimcha dinamik qiymati h’amda zanjir h’arakatidagi notekislik h’am ortadi. Shuning uchun yulduzchalarning eng kichik qiymati chegaralangan bwlib, quyidagicha aniqlanadi: 84 rolikli zanjirlar uchun z 1min ≥ 29 – 2 u ≥ 13 Rolikli zanjirli uzatmalarda etaklovchi yulduzchaning tishlar soni, shu yulduzchaning aylanish soniga bog’liq bwlib, katta tezlik bilan h’arakatlanaёtgan uzatmalar uchun z 1min = 19…23; wrtacha tezlik bilan h’arakatlanaёtgan uzatmalar uchun z 1min
= 17…19; sekin h’arakatlanaёtgan uzatmalar uchun z 1min
= 13…15. Tishli zanjirli uzutmalarda z 1min ning qiymatini 20…30% kattalashtirib olish tavsiya etiladi. Etaklanuvchi yulduzcha tishlar soni z 2 = z 1 · u. Rolikli zanjirli uzatmalar uchun z 1min = 100…120. Tishli zanjirli uzatmalar uchun z 1min
= 120…140. Wqlararo masofa va zanjir uzunligi. Wqlararo masofa qiymatini quyidagicha aniqlash tavsiya etiladi: 0,5 (D
e1 + D
e2 ) < a < 80 t bu erda: D e1 , D e2 – etaklovchi va etaklanuvchi yulduzchalarning sirtqi diametri; t – zanjir qadami. Zanjirning chidamliligini etarli darajada bwlishini taminlash uchun, wqlararo masofani f = (30 ÷ 50) t mm deb olish tavsiya etiladi. Zanjirning uzunligi uning qadamlar soni bilan belgilanadi:
⋅ − + + + = 2 1 2 2 1 2 2 2 π
Aniqlangan qiymatni yaxlitlab (juft son) olinadi. Bu qiymat bwyicha wqlararo masofaning h’isobiy qiymati aniqlanadi, yani:
2 : 2 8 4 2 1 2 1 2 2 z z L z z t а t + − = − − + = λ π λ λ
Uzatmaning normal ishlashi uchun zanjir malum darajada salqi bwlishi kerak. buning uchun a ning qiymati (0,002…0,004) a qadar kamaytiriladi. Elementlarning eyilish natijasida zanjirning uzunligi, qolaversa salqiligi h’am ortadi. Bu h’ol uzatma ishiga salbiy tasir kwrsatadi. Shuning uchun zanjirli uzatmalarni loyih’alashda ulardagi salqilikning meёrda bwlishini taminlovchi qurilma h’am nazarda tutilishi lozim. Odatda, bunga tayanchlarning birini qwzg’aluvchan qilish ёki aloh’ida taranglovchi yulduzchadan foydalanish bilan erishiladi. Zanjir qadami zanjirning asosiy wlchamlaridan bwlib, wlchamlari standartlashgan. Bu qadam qanchalik katta olinsa, zanjir shuncha katta quvvat uzata olishi mumkin. Lekin uzatma sharnirlariga qwshimcha dinamik kuchlar tasir qiladi, shovqin bilan ishlaydi h’amda aylanish chastotasi kamayadi. Tanlangan zanjirning qadami 25 80
t а ≤ ≤ sharti qanoatlantirishi kerak, shunda zanjir sharnirlarining eyilishi kamayadi. Zanjirning tortish darajasini uning enini oshirish ywli bilan, rolikli zanjirlar uchun esa qatorni kwpaytirish bilan erishish mumkin. 3-jadval ёrdamida rolikli va tishli zanjirlarning qadamini etaklovchi yulduzcha aylanish soni h’amda tishlar soniga qarab tanlash mumkin. 3 – j a d v a l
Eraklovchi yulduzga n 1 ning aylanish chastotasi, min -1
zanjirlar uchun z
1 ≥ 15
1250 1000 900 800 600 500 400 300 Tishli zanjir- lar uchun: z 1 ≥ 17
3300
2650 2200
1650
1320
Zanjir qadamining joiz eng katta qiymati, [t] max
12,7
15,87 19,05
25,4 31,75
38,2 44,45
50,8
Zanjirlarning plastinalari termik qayta ishlov berish mumkin bwlgan wrta uglerodli h’amda legirlangan 45, 50, 40X, 40XN, 30XNZA markali pwlat materiallardan tayёrlanib, qattiqligi 40…50 HRC bwlishi kerak. Valiklar, vtulkalar esa asosan uglerod Bilan twyintirish mumkin bwlgan 15, 20, 15X, 20X, 12XNZ, 20XNZA markali pwlat materiallardan tayёrlanib qattiqligi 55 – 65 HRC bwladi. Zanjirli uzatmalarni h’isoblash Uzatmalarni amalda h’isoblash, berilgan R 1 , n 1 , u qiymatlari bwyicha t, z h’amda ă ning qiymatlarini aniqlashdir.
85 Zanjir qadamini tanlash. Standart bwyicha tayёrlangan zanjirlarda, zanjir qadami oshishi bilan uning yuklanish darajasi h’am oshib boradi. Bunda yuqoridagi h’isoblardan quyidagi ifoda olinadi: F t = q· B · d / k yu
Shuningdek keltirilgan formulalarni h’isobga olib quyidagi ifodaga ega bwlamiz: R 1
0 B · d z
1 n 1 t 3 / (k yu · 60) kVm bu erda: k z = z 01 / z
1 – yulduzcha tishlar soni koeffitsienti; k n
01 / n
1 – aylanish soni koeffitsienti. Demak, P 1 = q 0 B d · z
01 · n
01 t 3 /(k yu · k z · k
n · 60) kVm bu erda: P t , k yu , k
z , k
n – uzatiladigan quvvatning ekvivalent qiymati; natijada R ekv
= R 1 k yu · k
z · k
n = q
0 · B · d z 01 · n
01 · t
3 / 60
Hisoblashni osonlashtirish uchun (9.7) formula asosida 9.5 – jadval tuzilgan, bunda rolikli zanjirlar uchun uzatiladigan quvvatning ekvivalent qiymati zanjirning qadamiga nisbatan belgilangan. Bunda z 01
01 = 50, 200, 400, 600, 800, 1000, 1200, 1600 min -1 deb qabul qilingan. Loyih’alanaёtgan uzatmalar uchun uzatiladigan quvvatning ekvivalent qiymatini quyidagicha aniqlash mumkin: P ekv
= P 1 · k yu · k
z · k
n ≤ [P
ekv ] P ekv ning qiymati aniqlangach, 9.5-jadval bwyicha zanjir qadami belgilanadi, bu qadam [t] max
Hisob natijasida yuqorida kwrsatilgan shart bajarilmasa, kwp qatorli zanjir ishlatish tavsiya etiladi, bunda R 1
= R ekv
/ k q ≤ P ekv bu erda: R 1 ekv
– kwp qatorli zanjirlar uchun ekvivalent quvvatning qiymati k q – qatorli zanjirlarda yuklanishning notekis taqsimlanishini belgilovchi koeffitsient: Zanjir qatorlari soni 1 2 3 4 k q
Zanjirli uzatmalarni h’isoblash tartibi 1. Uzatmaning uzatish soniga nisbatan etaklovchi yulduzcha tishlar soni z 1 tanlanib, etaklanuvchi yulduzcha tishlar soni aniqlanadi. Bunda z
2max < 100 – 120 shart bajarilishi kerak. 2. Wqlararo masofa qiymati aniqlanadi. 3. Uzatiladigan quvvatning h’isobiy qiymati aniqlanadi. 4. Shu h’isobiy quvvat h’amda etaklovchi yulduzcha aylanish soniga nisbatan zanjir qadami, sharnirlardagi bosim qiymatlari aniqlanadi. 5. Uzatmaning tezligi, zvenolar soni, wqlaaro masofasi, etaklovchi va etaklanuvchi yulduzchalarni tishning bwluvchi aylanalarining diametri aniqlanadi. 6. Valga tasir qiluvchi kuch qiymati aniqlanadi.
1. Rolikli h’amda tishli zanjirli uzatmalarning afzallik va kamchiliklari nimadan iborat? 2. Zanjir sharnirlarining eyilish sabablari nimadan iborat? 3. Qanday h’ollarda rolikli va qanday h’ollarda tishli zanjirlar ishlatiladi? 4. Zanjirning asosiy wlchamlarini kwrsating. 5. Yulduzcha tishlar soni qanday tanlanadi va aniqlanadi?
FOYDALANİLGAN ADABİЁTLAR 1. Mashina detallari wquv-uslubiy kompleks. TTESİ, MN va MD kafedra. www/ Internet / My%20webs/kaf teor %20mech det mash. Htm E-mfil: tit@buston.com
2. M.G. Semenenko. Vvedenie v matematicheskoe modelirovanie. Moskva,2002g. e-mail: solon- r@coba/ru 3. K. Chen, P. Djiblin. Matlab v matematicheskix issledovaniyax. Moskva, Mir 2001g. www.matlab.ru , E-mail: info@matlab.ru
4. Uchebno-metodicheskiy kompleks po TMM i DM. MGTU. E-mail: office@msta.ac.ru .
86 5. Uchebno-metodicheskix kompleks po TMM i DM. İvanovskaya Gosudarstvennaya Tekstilnaya Akademiya (İGTA) E-mail:
grakrasnodar@mail.ru , http://office@msta.ac.ru 6. Uchebno-metodicheskix kompleks po obsheinjenernım distsiplinam. Sankt-Peterburg. İnstitut tochnoy mexaniki i optiki (tex-y u-t) www.ifmo/ru/ , mir@mail.ifmo.ru 7. Sankt-Peterburgskiy Gosudarstvennıy Texnologicheskiy Universitet, www.spbstu.ru .
Download 1.12 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|