Berdaq nomidagi qoraqalpoq davlat universiteti ″YaRİmwtkazgiChlar fiZİkasi” kafedrasi
Download 1.12 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Sirpanish va foydali ish koeffitsientining egri chiziqlari
- 11-maruza Tasmali uzatmalarda joiz kuchlanishlar. Ponasimon tasmali uzatmalar. Maruza rejasi.
- Yassi tasmali uzatmalar uchun joiz kuchlanishlar
- Yassi tasmali uzatmalarni h’iaoblash tartibi
- Ponasimon tasmalar
|
Tasmadagi kuchlanishlar Tasmaning tarmoqlaridagi eng katta kuchlanish etaklovchi tarmoqda bwladi. Bu σ 1 ,σ
, σ eg
kuchlanishlar yig’indisidan iborat bwlib quyidagicha aniqlanadi. t t v t A F A F V A Fv A F σ σ σ ρ σ σ 5 , 0 5 , 0 ; ; 0 0 1 2 1 + = + = = = =
Bunda: σ t = F t / A foydali kuchlanish, σ eg – qiymati quyidagicha aniqlanadi. Guk qonaniga asosan σ eg
= εE bu erda: ε- tasma sirtqi tolalarining nisbiy chwzilishi: Ă – elastiklik moduli. ε ni qiymatini aniqlash uchun qamrov burchagining d ϕ burchak Bilan chegaralangan bwlagini kwramiz (7-rasm).
Shu bwlakning neytral qavati bwyicha uzunligi (d/2) d ϕ , tasmaning sirti bwyicha uzunligi (d/2+δ/2)d ϕ . Demak, tasmaning sirtida joylashgan tolaning chwzilishini quyidagicha aniqlaymiz. ϕ δ ϕ ϕ δ
d d d d = − + 2 2 2 2
Nisbiy chwzilishi esa d d d d δ ϕ ϕ δ ε = = 2 / 2
bundan σ eg =Eδ/d 1 . demak, eguvchi kuchlanishga asosan δ/d 1 - nisbat qiymatlari tasir qilar ekan. Shunday qilib, tasmaning etaklovchi tarmog’idagi kuchlanishlarning yig’indisi quyidagicha bwladi.
σ max
= σ 1 + σ v +σ
eg =σ 0 + 0,5 σ t +σ v +σ eg Bu kuchlanishlarning tasmani uzunligi bwyicha taqsimlanish epyurasi 8-rasmda kwrsatilgan. Demak, tasmadagi eng katta kuchlanish etaklovchi tarmoqda bwlib, tasmaning etaklovchi shkiv bilan ilashgan joyida bwlar ekan. Tarmoqlarda h’osil bwlgan kuchlanishlar, tasmaning tortish qobiliyatiga va uning ishlash muddatiga turlicha tasir kwrsatadi.
69
Masalan, foydali kuchlanish qiymati boshlang’ich taranglikdan h’osil bwlgan kuchlanish ortishi bilan ortib boradi, yani: . 1 1 2 0 + − = α α σ σ f f F e e Lekin σ
0 ning qiymati ortishi bilan, tasmaning ishlash muddati kamayadi. Shuning uchun σ 0 ning qiymatini quyidagicha tanlash tavsiya etiladi. Ponasimon tasmalar uchun σ 0 ≤ 1,5 MPa Yassi tasmalar uchun σ 0 ≤ 1,8 MPa Markazdan qochma kuchlar tasirida h’osil bwlgan kuchlanishlar qiymatini tasmaning tezligiga nisbatan quyidagicha tanlash mumkin. V=10 m/s bwlganda σ v = 0,1 MPa V=20 m/s , bwlganda σ v = 0,4 MPa V=40 m/s bwlganda σ v = 1,6 MPa Demak, tasmaning tezligi 20 m/s bwlganda h’am, bu kuchlanishning tasiri kam. Bunda tasmaning zichligi 1000 kg/m 3 olingan. Eguvchi kuchlanish tasirida tasma materiali toliqish natijasida ishdan chiqishi mumkin. Eguvchi kuchlanish qiymatini elastiklik moduli E =200 MPa bwlgan tasmalar uchun d 1 /δ nisbatga nisbatan quyidagicha olish tavsiya etiladi: d 1 = 200 bwlganda σ eg = 1MPa
d 1 /δ = 100 bwlganda σ eg = 2 MPa
d 1 /δ = 50 bwlganda σ eg = 4 MPa
d 1 /δ = 25 bwlganda σ eg = 8 MPa
Malumki, uzatmalarni loyih’alashda uzatma wlchamlarining iloji boricha kichik bwlishiga h’arakat qilinadi. Buning uchun d 1 /δ kichik bwlishi kerak. d 1 /δ ning kichraytirilishi σ eg ning ortishiga, bu esa, wz navbatida, tasma chidamliligini kamayishiga olib keladi. Shuning uchun amalda σ eg
ning qiymati
d 1 /δ ning eng kichik joiz qiymati bilan chegaralanadi. Tasmaning ishlash muddati faqat σ eg ning
qiymatigagina bog’liq bwlmay, uning tasir etish xarakteriga va tsiklning qanchalik tez takrorlanib turishiga (chastotasiga) h’am bog’liqdir. Tsiklning takrorlanish tezligi tasmaning shkivni vaqt birligida aylanib wtish soni bilan wlchanadi. Tasmaning bir sekunda shkivni necha marta aylanib wtishini quyidagicha aniqlash mumkin: I = L c -1 / bunda: V – aylana tezligi, m/s;L – tasmaning uzunligi, m; i ning qiymati qancha katta bwlsa, tasmaning chidamliligi shuncha kichik bwladi. Shuning uchun i ning qiymatini malum kattalikda olish tavsiya etiladi. Masalan, yassi tasmalar uchun i ≤ 3…5; ponasimon tasmalar uchun i ≤ 10…20. Shu yuqorida kwrsatilgan tavsiyalarga amal qilinganda, tasmaning ishlash muddati 2000…3000 soatdan kam bwlmaydi.
Tasmali uzatmalarning yuklanish darajasi foydali ish koeffitsient iva sirpanish egri chiziqlari asosida bah’olanadi (9-rasm). Grafikda ordinata wqiga sirpanish koeffitsient iva foydali ish koeffitsienti η, abstsissalar wqiga esa uzatmaning tortish koeffitsienti ϕ orqali ifodalangan yuklanish qwyiladi. 70
Tortish koeffisienti ϕ =
0 0 2 1 2 2 σ σ
t t F F F F F = = + tasmalarning yuklanish darajasini bildiradi. Yuklanish natijasida h’osil bwlgan kuchlanishning qiymati quyidagicha aniqlanadi. ϕ σ σ 0 2 = Ft
Sirpanish miqdori sirpanish koeffitsienti bilan ifodalanadi ε = 1 2 1 V V V − bunda V 1 , V
2 - etaklovchi va etaklanuvchi shkivlarning aylanma tezliklari, m/s. Sirpanish egri chiziqlari tajriba ywli bilan olinadi, bunda taranglik kuchi F 0 = const bwlib, F t ning
qiymatini oshirib ε ni qiymati wlchanadi. Bu qiymat ϕ ning malum qiymatigacha ortib boradi, yani wzaro twg’ri proportsional bwladi. Yuklanish qiymatini yanada oshirsak sirpanish h’am asta-sekin ortib boradi,
ϕ max
qiymatda esa twliq sirpanish h’odisasi rwy beradi. Uzatmaning FİK qiymati yuklanishning ortishi bilan asta-sekin ortib boradi, uning eng katta qiymati tortish koeffitsientining ϕ k (kritik) qiymatiga twg’ri keladi (9-rasm). Tajribalar shuni kwrsatadiki, tortish koeffitsientining kritik qiymatlari rezinalangan tasmalar uchun ϕ k
tasmalar uchun ϕ k ≈ 0,5; sintetika tasmalar uchun ϕ k ≈ 0,45 – 0,5.
1. Tasmali uzatmalarni turlari va ishlatish soh’alari. 2. Tasmali uzatmalarda taranglovchi rolikning vazifasi. 3. Yassi tasmalar turlari va materiallari. 4. Tasmali uzatmalarning kinematikasi. 5. Tasmali uzatmalarning geometrik wlchamlari. 6. Tasma tarmoqlaridagi kuchlar va ular wrtasidagi bog’lanishlar. 7. Tasmadagi kuchlanishlar.
Tasmali uzatmalarda joiz kuchlanishlar. Ponasimon tasmali uzatmalar. Maruza rejasi. 1. Tasmali uzatmalarni turlari va ishlatish soh’alari. 2. Yassi tasmali uzatmalar. Tasmali uzatmalarni h’isoblashning nazariy asoslari. 3. Tasma tarmoqlaridagi kuchlar va ular wrtasidagi bog’lanishlar. 4. Tasmadagi kuchlanishlar. 5. Sirpanish va foydali ish koeffitsientining egri chiziqlari.
Adabiёtlar. 1. İvanov M.N. Detali mashin. M., «Vısshaya shkola», 1991g. 267…276 betlar. 71 2. Guzenkov P.G. Detali mashin. M., «Vısshaya shkola», 1986g. 124…152 betlar 3. Sulaymonov İ. Mashina detallari. T., «Wqituvchi», 1981y 105…124 betlar. 4. Erdedi A.A. va b., Texnik mezanika T., «Wqituvchi», 1987y 414…422; betlar. 9. Frolov M.İ. Texnicheskaya mexanika. Detali Mashin. M., «Vısshaya shkola», 1990g., 139…149 betlar.
Uzatma tasmalarning yuklanish darajasi tasmadagi kuchlanish σ F = F
t / b δ bwyicha aniqlanadi. Bu kuchlanishning joiz qiymati foydali boshlang’ich kuchlanish [σ F ] 0 ga nisbatan quyidagicha aniqlanadi: [σ F
F ] 0 · C 0 · C r · S
α ·S v MPa bunda: 2- jadvalda h’ar xil materiallardan tayёrlangan tasmalar uchun [σ F ]
foydali boshlang’ich kuchlanishning qiymatlari boshlang’ich kuchlanish σ 0 = 1,8 MPa bwlganda berilgan. Ń 0 – uzatmaning gorizontal tekislikka nisbatan joylashishi h’amda tasmani taranglash usulini h’isobga oluvchi koeffitsient. Tasmani taranglash avtomatik ravishda bajarilsa S 0 = 1,0; uzatma vaqti- vaqti bilan taranglanib gorizontal tekislikka nisbatan joylashuv burchagi 0…60 0 , S 0 = 1,0; 60…80 bwlsa, S 0
0 bwlganda S 0 =0,8 bwladi. S r - ish rejimini h’isobga oluvchi koeffitsient, bunda: ish bir smenali bwlsa S r =1,0; ikki smenali bwlsa S r
r = 0,72. C α - qamrov burchagi qiymatining (wz-wzidan taranglanadigan uzatmalar bundan mustasno) tasirini h’isobga oluvchi koeffitsient S α = 1-S α (180 – α 1 )
Yassi tasmalar uchun S α = 0,003. 2-j a d v a l d 1
Tasmaning turi
20 25 30 35 40 45 50 60 75 100 Rezinalangan
-
Charmli 1,4 1,7 1,9 2,04 2,15 2,23 2,3 2,4 2,5 2,6 İp gazlama 1,35 1,5 1,6 1,67 1,72 1,77 1,8 1,85 1,9 1,95 Junli
1,05 1,2 1,3 1,37 1,47 1,47 1,6 1,6 1,6 1,65 di, s 0 = 1,6 MPa bwlganda 10% kamaytiriladi. 2. Agar shkiv plastmassadan tayёrlansa bu qiymat 20% orttirib olinadi. 3. Nam va chang sharoitda ishlaydigan uzatmalar uchun bu qiymat 10…30% kamaytirib olinadi.
v - uzatma tasmalarining tezligini (markazdan qochma kuch tasirida) h’isobga oluvchi koeffitsient. S v = 1 – S v (0,01 V 2 – 1). S
v – tezlik koeffitsientining qiymati 3- jadvalda berilgan. Wrtacha tezlik bilan h’arakatlanuvchi uzatmalar uchun S v = 0,04; yuqori tezlik bilan h’arakatlanuvchi yassi tasmali uzatmalarda tasma rezinalangan bwlsa S
v = 0,03; ip tolali bwlsa S v = 0,02; sintetik bwlganda S v = 0,01; ponasimon tasmalar uchun S v =
0,05.
3-j a d v a l Tasmaning tezligi, m/s Tasma turlari 1 5 10 15 20 25 30 Sintetik yassi tasmalar 1,03 1,01
1,0 0,99
0,97 0,95
0,92 Boshqa xil mate- riallardan tayёr-langan yassi tasmalar 1,04 1,03 1,0 0,95 0,89 0,79 0,68 Ponasimon tasmalar 1,05 1,04
1,0 0,94
0,85 0,74
0,60
Qalinligi 0,4 – 1,2 mm bwlgan sintetik tolalar uchun [σ F ] 0 ning qiymatlariσ 0 ga muvofiq 4- jadvalda berilgan. Natijada aylanma kuchning h’isobiy qiymati joiz kuchlanishni h’isobga olgan h’olda quyidagicha aniqlanadi: F t = Ă · σ F H.
Uzatmani loyih’alashda aylanma kuch F t = 2T 1 /d
1 ni h’isobga olgan h’olda tasmaning kwndalang kesim yuzasi quyidagicha aniqlanadi: A = F
t / [σ
F ] mm
2
72
4-j a d v a l Uzatmaning ishlash sharoiti d 0
[σ F ] 0 , MPa
d 1 /δ≤ 80 – uzatma vaqti-vaqti bilan taranglanib turadi 4 5
6 d 1 /δ> 80 – uzatmaning taranglash avtomatik ravishda bajariladi 7,5
8,5 d 1 /δ> 80 – wzgaruvchan taranglovchi kuchlar avtomatik ravishda taranglanib turadi 10 10,5
Yassi tasmali uzatmalarni h’iaoblash tartibi 1. Tasma uchun material tanlanadi. 2. Etaklovchi shkivning diametri aniqlanadi
d 1 = (1100 ÷1300) мм T d мм n Р 3 1 1 3 1 1 64 ... 52 ; / =
bunda: R 1 - etaklovchi valdagi uzatilaёtgan quvvat, kVt; n 1 – etaklovchi valning aylanish chastotasi, min -1
. Aniqlangan qiymat GOST 17383 – 73 asosida yaxlitlanadi. 3. Etaklanuvchi shkivning diametri h’isoblanadi. d 2 = d 1 · (1-ε) · u; ε = 0,01 – 0,03 – cirpanish koeffitsienti. Aniqlangan qiymat GOST 17383 – 73 asosida yaxlitlanib uzatish sonining h’isobiy qiymati aniqlanadi. u 1
2 / d
1 Uzatish sonining h’isobiy qiymatidan foydalanib etaklanuvchi shkivning h’isobiy qiymati aniqlanadi, bu qiymat talab qilangan miqdordagidan 5% gacha farq qilishi mumkin. Uzatmaning aylanma tezligi V= π d 1
1 /60 m/s
5. Wqlararo masofa (d 1 +d 2 ) ≤ a ≤ 2,0 (d 1 +d
) 6. Etaklovchi shkivning qamrov burchagi. 0 1
1 2 1 150 ] [ 60 = ≥ ⋅ − = α α
d d
7. Tasmaning uzinligi L = 2a + a d d d d 4 ) ( ) ( 2 2 1 2 2 1 − + + π
8. Wqlararo masofaning h’isobiy qiymati. 8 ) ( 8 2 1 2
d a − − + = γ γ
9. Tasmaning 1 sekunddagi aylanish soni . 5 ] [ ≤ > = v L V v Shu shart bajarilmasa wqlararo masofa qiymatini kattalashtirib, h’isoblash qaytariladi. 10. d
1 /δ
uchun tavsiya etilgan qiymatdan foydalanib, tasmaning qalinligi aniqlanadi va standartdan qalinligi topilgan qiymatga yaqin keladigan tasma tanlab olinadi. 11. Joiz kuchlanishning qiymati aniqlanadi. [σ F ] = [σ F ] 0 · C
0 · Cα · C p · C
v MPa
12. Tasmaning kesim yuzasi h’isoblanadi. 1 1 2 2 . ] [
T F мм F b А t F t = = ⋅ = σ δ aylanma kuch. 13. Valga tasir qiluvchi kuch aniqlanadi. Q ≈ 2,5 F t · H.
Ponasimon tasmalar 73 Bu xil uzatmalarda kwndalang kesimi ponasimon shakldagi tasmalar wziga mos shaklli shkiv ariqchalariga wrnashgan bwladi. Bunda shkiv ariqchalarining chuqurligi tasma kwndalang kesimining balandligidan kattaroq bwlishi kerak, chunki tasma shkiv ariqchalariga joylashganda uning pastki sirti bilan shkiv orasida ochiq joy ∆ qolishi lozim (1-rasm). Tasmaning ёn ёqlari shkivdagi ariqchaning ёn ёqlariga butun yuzasi bilan ёpishgan bwladi. Bunda tasmaning sirtqi tomoni shkivning tashqi diametridan chiqib turmasligi kerak, agar bu shart bajarilmasa, shkiv ariqchalarining qirralari tasmani tezda ishga yaroqsiz h’olatga keltirib qwyishi mumkin.
Ponasimon tasmali uzatmalarda, ishqalanish qiymatini oshirish h’isobiga tasmaning tortish qobiliyati oshirilgan. Masalan, tasmaning dL uzunlikdagi elementiga dR kuch tasir etmoqda (2-rasm). Bunda aylanma kuch tasir qilaёtgan tomondagi elementlarning ishqalanish kuchi quyidagiga teng: dF = dF n
ϕ /2)
Yassi tasmali uzatmalar uchun xudi shunday sharoitlarda: dF ≈ dRf bwladi. Yuqoridagi formuladan malumki ponasimon tasmali uzatmalarda ϕ burchak qiymatini kamaytirib ishqalanishni oshirish mumkin ekan, bunda f / Sin ( ϕ /2) = f 1
Bu ishqalanish koeffitsientining keltirilgan qiymati deb ataladi. Standart wlchamdagi ponasimon tasmalar uchun ϕ = 40 0 f 1 = f / Sin 20 0 ≈ 3f
Demak, ponasimon tasmaning ishlatilishi bog’lanishni 3 marta oshirar ekan. Bu esa ponasimon tasmalarning, yassi tasmalarga nisbatan afzalliklarini kwrsatadi. Tasma kord 1, elastiklik xususiyatini oshiradigan rezina 2 h’amda tasmani eyilishdan saqlaydigan, mustah’kamligini oshiradigan qobig’ 3 dan iborat (3-rasm). Ponasimon tasmalarning wlchami GOST 12841-80 asosida standartlashtirilgan bwlib, uning O,A,B,V,G,D,E turlari ishlab chiqariladi (5-jadval). Bunda O turining kesimi eng kichik bwlib, E turining kesimi eng katta bwladi (4-rasm). Ponasimon tasmalar uzataёtgan quvvat valning aylanish soniga kwra 5- rasmdan tanlanadi.
74
5-j a d v a l Ponasimon tasmalarning turi va wlchamlari (GOST 12841-80, GOST 12843-80). Tasma- ning tu-ri b x ,ỉỉ
b 0 ,ỉỉ h,ỉỉ
Y 0 ,ỉỉ
A,ỉŕ Ỏảńỉảỉĕỉả ŏcŏỉĕĕảĕ, ỉỉ
1 , min
ỉỉ
T 1 ,Hm
O 8,5 10 6 2,1 47 40-2500 63 25
A 11 13 8 2,2 81 500-5000 80 11…70
14 17 10,5
4,0 138
800-1300 125
40…190 Ă 19 22 13,5 4,8 230 1800-10600 200 110…550
Ằ 27 32 19 6,9 476 3150-1500 315 420…2000
Ắ 32 38 23,5 8,3 692
4500-18000 500
1100…450 Ă 42 50 30 11 1170 5300-18000 800 2200
Ỏảńỉảỉĕỉả ńŏảỉảảŏŏ ŏcŏỉĕĕảĕ, 1 = 400,430,500,560,630,710,800,900,1000,1120,1250,1400 1600,1800,2000,2240,2500,2800 ,3150,3550,4000,4500,5000,5600,6300,7100,8000,9000,10000,11200,12500,14000,16000,18000
Download 1.12 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|