Birinchi yordam bu shikastlanlarning hayoti va sog’lig’ini tiklash hamda

23-rasm. Shikastlanganni ish joyida 
o’tirgan holatida sun’iy nafas oldirish. 
 
 
Shikastlangan 
sekin 
nafas 
olshni boshlasa, puflashning uning nafas 
olishga moslab qilish kerak.
Shikastlangan 
mustaqil 
ravishda yetarli darajada chuqur va bir 
tekis nafas ola boshlanganda sun’iy nafas 
oldirishni to’xtatish mumkin. 
Yurakni tashqaridan uqalash. 
Agar nafas olishgina emas, balki uyqu 
arteriyasida tomir urishi ham yo’q bo’lsa, 
sun’iy nafas oldirishning o’zi yetarli 
emas, chunki qon orqali kislorod 
o’pkadan boshqa a’zo va to’qimalarga 
o’tkazilmaydi. Bu holatda qon yurishini 
sun’iy yo’l bilan tiklash lozim bo’lib, uni 
yurakni tashqaridan uqalash bilan amalga 
oshiriladi. 
Inson yuragi ko’krak qafasi ichida 
umurtqa bilan ko’krak suyaklari orasida 
joylashgan. Ko’krak bu harakat qiluvchi 
yassi suyak. Odam chalqancha yotganda 
(qattiq 
tekislikda) 
umurtqa 
harakat 
qilmaydigan qattiq asos hisoblanadi. Agar 
ko’krak bosilsa yurak umurtqa va ko’krak 
orasida siqiladi va uning bo’shliqlaridagi qon 
tomirlarga siqilib chiqariladi. Agar ko’krak 
qafasini tutrkisimon harakat bilan bosilsa, 
unda qon yurak ichidan qon tomirlariga 
tabiiy qisqarishdagidek siqib chiqariladi. 
25-rasm. Yosh bolani sun’iy nafas 
oldirish. 
24-rasm. Shikastlanganni ish 
joyida tik turgan holatida sun’iy 
nafas oldirish. 
Shu yo’l bilan qon almashishni sun’iy ravishda tiklash, yurakni tashqaridan uqalash deb 
ataladi. Shunday qilib, sun’iy nafas oldirishni yurakni tashqaridan uqalash bilan birga 
olib borilsa, nafas olish va qon almashish vazifalarini sun’iy amalga oshirilgan bo’ladi. 
Yurak faoliyatini to’xtashi tiriltirish tadbirlarini o’tkazish uchun ko’rsatgich 
hisoblanib, bunga quyidagi mavjud belgilar xosdir, chunonchi: 

---

19 
-teri qoplamlari oqarib yoki ko’karib qolishi, 
hushni yo’qotishi, uyqu arteriyalarda tomir 
urishining yo’qolishi, nafas olishni to’xtashi 
yoki talvaslanib notekis nafas olishlardir. Yurak 
urishi to’xtab qolgan vaqtda bir daqiqani ham 
yo’qotmasdan shikastlanganni yon tomoniga 
joylashib engashgan holda ikki marta tez keskin 
nafas puflab (“og’izdan-og’izga” yoki “og’izdan 
burunga” usulida), so’ng rostlanib, shikastlan-
ganning o’sha tomonidan turib, bir qo’li kaftini 
ko’krak qafasining pastki tomoniga (chetidan 
ikki barmoq yuqoriga) qo’yib (26 va 27 rasm), 
barmoqlarini esa ko’taradi (17-rasm).