Бури зиёму аммадов


Download 4.09 Mb.
Pdf ko'rish
bet61/79
Sana30.08.2023
Hajmi4.09 Mb.
#1671390
1   ...   57   58   59   60   61   62   63   64   ...   79
Bog'liq
Pedagogika (Bo\'ri Ziyomuhammadov)

«Ук,итиш» ва «укиш» 
тушунчалари. Укиш сузини дидактлар ва 
психологлар илгаритдан, хозир хам турлича шархдайдилар. Укиш 
максад, мазмун ва харакатлар билан боглик булиб, улар ёрдамида 
талабалар маълум билимларни узлаштирадилар, укиш талабанинг 
фаоллиги натижасида ривожланади, характер касб этади, у турли 
шаклларда (мехнат, жамоатчилик фаолияти, китобхонлик, уйин 
ва хоказо тарикасида) амалга ошиши мумкин, билишга таянади 
хамда индивидуал тажрибада шахенинг хулкида узгаришни вужудга 
келтиради.
Ана шу тушунтиришлардан кейин «укиш» деган тушунчанинг 
таърифини келтириш мумкин. Биз j
щиш деганда, талабалар eoffe- 
ликни бевосита ва билвосита билиш давомида м аы ум билимлар, куник- 
малар ва малакалар — режапи узлаштиришнинг максадга мувофик; ж а-
www.ziyouz.com kutubxonasi


раёнини
тушунамиз. Бунда укиш жараёни маълум даражада кучли 
мотивлаштиришдан вужудга келади ва унинг натижаси шахснинг 
карашлари, эътикоди, хатти-\аракатлари, умумий камолотига, кис- 
к,аси, унинг хулкига таъсир курсатадиган мавжуд билимлар ва куник- 
малар захирасининг ортишида намоён булади, деб биламиз.
Укиш ибораси тасодифий жараён маъносида хдм, укиш жара- 
ёнига мунтазам, режали ва бевосита ра^барлик килиш маъносида 
\ам кулланилади. Ана шу иккинчи маънодаги укиш жараёни н и с­
батан узок вакт, баъзан куп йиллар мобайнида укитиш жараёни 
билан чамбарчас боглик булади. Шуни ^исобга олиб мазкур ик- 
кала жараённи купинча умумий ном билан таърифлаймиз ва 
у к и т и ш - у к и ш
жараёнларини таълим-тарбия жараёни, деймиз. Бу 
жараёнда факат укиш билан талабаларнинг маълум микдордаги 
билим ва куникмаларини узлаштиришга ёрдам берадиган шаро- 
итларни яратиш билан боглик ^аракатлар эмас, балки ана шу ша- 
роитлардан тугри фойдаланишни назорат килиш элементлари \а м
намоён б>шиб, улар бир бутунликни ^осил килади.
Педагог талабалар иш ининг боришини кузатиш ва улар эриш - 
ган натижаларни ба^олаш асосида узининг курсатмалари, йунал- 
тирувчи саволлари, тегишли тушунтиришлари ва ^оказолар б и ­
лан уларнинг укув фаолияти жараёнига тузатишлар киритади. 
Шунга кура таълим биринчидан — укишни, иккинчидан — укитиш- 
ни, яъни укишни ва шу билан бирга уни назорат килиш хдмда 
тузатиш тадбирларини уз ичига олади, дейиш мумкин.
Укитиш гоятда мураккаб иш, бунинг далили сифатида шуни 
айтиш жоизки, педагогнинг таълим жараёнидаги ра^барлик ро- 
лини таъминлашга уриниши ва хдракатларини саклашга интили- 
ши уртасидаги таълимга хос диалектик зиддият аслида юксалиш- 
нинг манбаидир. Ш унингдек, укитишда деярли ^амма вакт унинг 
тарбиявий жих;атлари яккол билиниб туради.
Таълим максад, мазмун, укитувчининг шахси, талабалардаги 
дастлабки билимларнинг характери, укитишнинг моддий-техник 
базаси ва бошка омиллар билан белгиланади.
Форобий узининг «Идеал ша^ар а\олисининг маслаги» номли 
рисоласида таъкидлаганидек, фан укитиш оркали узлаштирилса, 
фазилатлар тарбия ёрдамида эгалланади. Укитиш факат аклнинг 
чиникиш и учун эм ас, балки умумий маънавий, шу жумладан, 
ахлокий камол топиш учун ^ам асосдир. Укитиш ва тарбиялаш 
узаро узвий боглик булиб, шахсни маънавий камол топтиришнинг 
турли йулларидир.
Халк педагогикасида инсон аклан баркамол булишининг энг 
мух,им шарти уни болалигида укитиш ва тарбиялаш деб ^исоблайди.
Укитиш маълум конуниятларга буйсунади ва умумфалсафий 
методологияга мувофик бу конуниятлар таълим жараёни билан
www.ziyouz.com kutubxonasi


анча кенгрок ижтимоий жараёнлар уртасидаги умумий, мух,им, 
зарур, баркарор алоцалардан, шунингдек, таълимнинг алохдца ком- 
понентлари, яъни унинг максади, мазмуни, шакли, усуллари ва 
услублари уртасидаги ички богланишлардан иборат. А никланган 
дидактик конуниятлардан к,атор асосий талаблар келиб чикади, 
уларга риоя к,илиш укитиш нинг сифатли ва самарали амалга 
ошувини таъминлайди.
Таълим жараёнининг натижаси баъзан фак,ат талабаларнинг 
маълум билимлар ва куникмалар тизимини узлаштиришидан ибо­
рат булади. Лекин бу жараён талабаларни х,ар томонлама камол 
топтиришга жиддий ижобий таъсир курсатиши мумкин.
Таълим жараёни — мураккаб ва куп киррали жараёндир. Рас- 
мий таълим-тарбиянинг назарияси, умуман, ана шу ж араённи, 
унинг таркибий кисмларини ва уларнинг компонентларини ёри- 
тади. Тушунчалар, мазмун ёрдамида ана шу яхлит жараённинг мав- 
жудлиги сабабини ёки усулларини баён к,илади.
«Укув жараёни» тушунчаси таълимнинг барча компонентлари­
ни: укитиш ва унда фойдаланиладиган воситаларни ^ам, муайян 
вазифаларни \ал килиш учун таълимнинг усулларини \а м , унда 
мустакил ишлайдиган талабани х;ам, укув жараёнида кургазмали ва 
техник воситалар билан жих;озлашни *ам уз ичига олади. Ш унинг 
натижасида таълимнинг куйидаги конуниятлари аникланган:
— таълим жараёни конуний равишда ижтимоий жараёнлардан 
ва жамиятнинг э^тиёжларидан келиб чиккан;
— таълим жараёни яхлит педагогик жараёнга кирадиган ук,иш, 
тарбиялаш ва камол топтириш жараёнлари билан конуний равишда 
боклик;
— таълим талабалар имкониятига конуний равишда боглик;
— таълим узи амалга оширадиган ташки ижтимоий шароитларга 
боглик;
— укитиш ва укиш жараёнлари яхлит таълим жараёнига кону- 
ний равишда боглик;
— таълим мазмуни конуний равишда жамият эх,тиёжларини, 
фан ривожланишининг даража ва м антикини, талабалар укув им- 
кониятлари ва таълим учун ташки ижтимоий ш ароитларни акс 
эттирадиган вазифаларга боглик;
— укув ф аолиятини кучайтириш , таш кил этиш ва н азо р ат 
Килиш, конуний равишда таълим вазифалари ва мазмунига бог- 
лик;
— таълимнинг таш килий ш акллари конуний равишда унинг 
вазифаларига, мазмуни ва усулларига боглик;
— тегишли шароитларда укув ж араёнининг барча ком понент- 
лари конуний равишда узаро богланиши таълимнинг пухта анг- 
ланган ва амалий натижаларини таъминлайди.
www.ziyouz.com kutubxonasi


Таълимнинг конуниятларини педагогиканинг умумий асосла- 
рида ифодаланган конуниятлар билан такдосланса, улар уртасида 
богланиш яедол куринади. Таълимнинг кдтор к,онуниятлари ман- 
тик,ан педагогик ж араённинг умумий конуниятларидан келиб 
чикдди. Таълим к,онуниятларига амал к,илишлик дидактика прин- 
ципларига амал к,илишлик демакдир.
М авзу буйича назорат саволлари
1. Дидактика деганда нимани тушунамиз?
2. Дидактиканинг педагогик фаолиятда тутган урнини белгиланг.
3. Дидактиканинг тадцикот объекта, предмета ва мацеадини аникданг.
4. Дидактика ф анининг вазифаларини курсатинг.
5. Ижтимоий тарбияни тушунтириб беринг.
6. Таълим ва тарбия тушунчаларини шарэутаб беринг.
7. Шахснинг шаклланиши ва камол топиш жараёнини тушунтириб беринг.
8. Такомиллашиш нима?
9. Укитиш ва ук;иш тушунчаларини шар\ланг.
10. Укуъ жараёнини тушунтириб беринг.
ТАЪЛИМ -ТАРБИЯ К.ОНУН ВА ЦОИДАЛАРИ 
ХАМДА ТАМОЙИЛЛАРИ
Дарсликнинг аввалги сахифаларидан дидактиканинг узи турри­
сида етарли маълумотга эга булдик. Дидактиканинг асосий вази- 
фаси таълим-тарбия жараёнида объектив хукм сурувчи к,онуният- 
ларни аникдаб, улар асосида таълим-тарбия жараёнини амалга оши­
ришнинг к,онун ва к,оидалари хамда тамойилларини тузиб беришдан 
иборат экан. Дидактика уз вазифасини бажариб, таълим-тарбия ж а­
раёнида амал к;илиниши шарт булган к,онун ва к,оидаларни хамда 
тамойилларни ишлаб чик^ан. Куйида шулар баёнига утамиз.
Аввал бошдан «конуният», «к,онун», «тамойил», «к,оида» деган 
тушунчаларнинг том маъносини билиб олайлик.

Download 4.09 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   57   58   59   60   61   62   63   64   ...   79




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling