Buxoro davlat pedagogika instituti ro‘yхаtga olindi: №2023- yil “ ” “tаsdiqlаymаn”

Furening uchunchi sonuni. Sutkalik va yillik uzgarishda haroratning maksimum va 
minimumga erishishi chukurlikka proporsional ravishda kechikadi. Bu xolat 
issiklikning chukurlikka tarkalishi uchun vaqt kerak bulishi bilan tushuntiriladi. Sut-
kalik ekstremumlar chukurlikning xdr 10 sm da 2,5-3,5 soatga kechikadi. Bundan kelib 
chikadiki, masalan 50 sm chukurlikda sutkalik maksimum yarim tundan keyin 
kuzatiladi. 
va minimumlar chukurlikning x,ar bir metrida 20-30 sutkaga ke- chikadi. Misol uchun, 
5 m chukurlikda harorat minimumi yanvarda emas, mayda, maksimumы esa iyulda 
emas, oktabrda kuzatilishi mumkin. 
Furening turtinchi sonuni doimiy sutkalik va yillik I xdrorat katlamlarining 
chukurliklari uzaro tebranishlar davri- , ning kvadrat ildizlari nisbati kabi, ya’ni 1. V365 
bulishini bili diradi. Bundan kelib chikadiki, yillik tebranishlar sunuvchi ( chukurlik 
sutkalik tebranishlar sunuvchi chukurlikdan 19 marta katta bo‘ladi. Furening bu 
konunlari kuzatish natijalari bilan yetarlicha yaxshi tasdiklangan. 

---

42 
Turli mavsumlarda tuprok haroratining vertikal taksimoti turli chukurliklarda 
harorat yillik uzgarishining farklanishi bilan boglik. Yozda tuprok sirtidan 
chukurlashganda harorat kamayadi, kishda ortadi, baxorda avval ortadi, keyin 
kamayadi, kuzda esa avval kamayadi, keyin ortadi. 
Tuprokda haroratning chukurlik buylab sutka yoki yil davomi- da uzgarishlarini 
izopletalar grafigi yordamida ifodalash mumkin. Abssissalar Uki buylab soatlarda yoki 
yil oylarida vaqt joylanadi, ordinatalar uki buylab esa tuprovdagi chukurlik joy- lanadi. 
Grafikdagi xar bir nuktaga ma’lum vaqt va chukurlik mos keladi. Grafikka turli soatlar 
yoki oylardagi turli chukurliklarda ulchangan haroratning O‘rtacha knymatlari tushiri- 
ladi. Har bir yoki ikki gradusda haroratning bir xil qiymatlarini birlashtiruvchi 
izochiziklar o‘tkazib, termoizopletalar oilasini xosil kilamiz (21-raem). Bu grafikdan 
sutkaning ixtiyoriy momenti yoki yilning ixtiyoriy kuni uchun grafik doirasida ixtiyoriy 
chukurlikdagi harorat qiymatini anikdash mumkin. 
Suv katlamlarining turbulent aralashishi suvda issiklik almashinuvining asosiy 
mexanizmi xisoblanadi. Turbulent aralashish ta’sirida suvning yukori katlamlarida 
haroratning vertikal Uzgarishi (profili) izotermik uzgarishga yaqin bo‘ladi. O‘ndan 
pastda suv harorati chukurlik bo‘ylab keskin (sakrab) kamayadi. Bu qatlam mavsumiy 
termin pona qatlami deb ataladi. Izotermik qatlam quyi chegarasining holati yil 
davomida sezilarli o‘zgaradi. Iyuldan oktabrgacha izotermik qatlamning qalinligi 50 m 
ga yakin bo‘ladi.