Dilnavoz Yusupova

 
Tashxis 
 
Tashxis (arabcha «shaxslantirish») – tabiat manzaralari, jonzotlar, hayotdagi turli 
buyumlar va tushunchalarning insonga xos bo‗lgan fazilatlar, belgilar bilan jonlantirilib, 
shaxsga mansub xususiyatlar bilan to‗yintirib berilishi. Masalan, bog‗, sahro, bulut, 
yomg‗ir, hilol, yulduz, quyosh, gul, chumoli, ohu, tun, sabo, may, qadah, qalam, qog‗oz 
va hokazolarni insonga xos xususiyatlar bilan jonlantirish orqali shoir o‗z asarida chiroyli 
va nafis obrazlilikka erishadi. Timsollardagi joziba esa, o‗z navbatida, asar 
emotsionalligini kuchaytiradi. Bu esa asarning o‗quvchiga ta‘sir kuchini oshiradi, taxayyul 
qudratini ishga tushiradi, asar badiiyatining hayotiy kuchga aylanishini ta‘minlaydi.

Ochilur sahar sabodin dema g‘uncha mushti har tun,
Ochibon qo‘li oyosin qilodur sanga duo gul.
(Ogahiy) 
Mazmuni: 
G‗unchaning mushti tong yellaridan ochilyapti deb o‗ylama, bu gullarning barg 
yozishi qo‗lini ochib senga duo qilayotganidir.
Tashxis: gulning qo‘lini ochib duo qilishi.  

---

69 

Qilib orzu quduming sharafiga vosil o‘lmoq,
Boqibon yo‘lingga turmush bir oyoqda borho gul.
(Ogahiy) 
Mazmuni: 
Gul shunchaki o‗z-o‗zidan ochilib, sarv bo‗lib turgani yo‗q, u tezroq kelishingni, 
qadaming vaslini orzu qilganidan bir oyog‗i uchida ko‗tarilgancha yo‗lingga intizor bo‗lib 
turibdi.
Tashxis: gulning yor vasliga intizor bo‘lib oyoq uchida turishi.  

Jamoling vasfini qildim chamanda, 

Qizordi gul uyottin anjumanda.
 
(Atoyi) 
Mazmuni:
Men chamanda jamoling vasfini – ta‘rifini qildim, shunda anjuman, ya‘ni 
chamanzordagi gul uyatdan qizarib ketdi.
Tashxis: gulzorning anjumanga o‘xshatilishi, gulning uyatdan qizarishi.

Tarab tiflin tug‘urdi dahr zoli, 
Ango bo‘ldi magarkim doya navro‘z.
(Ogahiy) 
Mazmuni:
Dahr zoli (dunyo kampiri) tarab (shodlik) chaqalog‗ini tug‗arkan, navro‗z unga 
doyalik qildi.
Tashxis: tarab tifli, dahr zoli, navro‘zning doyalik qilishi.

Noz-u ado-u g‘amzasi qasdim qilurlar dam-badam, 

---

70 

Vah, muncha ofatmu bo‘lur bir odamizod ustina?!
(Ogahiy) 
Mazmuni:
Ma‘shuqaning nozi, adosi (so‗zlari) va g‗amzasi navbatma-navbat menga qasd 
qiladilarki, bir odamning ustiga shunchalar ham ofat bo‗ladimi? 
Tashxis: yor noz-istig‘nolarining oshiqqa qasd qilishi.  

Obi hayvondek suzuk suv har taraf aylab ravon,
Qildi sahrog‘a tarovat o‘zgacha paydo bahor. 
(Ogahiy) 
Mazmuni: 
Suvni «obi hayvon» – tiriklik suviga o‗xshatish qadimdan bor. Lekin uni suzuk deb 
sifatlash adabiyotda yangilik edi. Tashxis (jonlantirish) san‘atini mohirona qo‗llagan shoir 
tog‗lardan mayin oqib kelayotgan suvni noz bilan suzilib borayotgan go‗zalga o‗xshatadi. 
Bahor ana shu suzuk suvi bilan sahroga o‗zgacha tarovat bag‗ishlagan.
Tashxis: suzuk suvning har tarafga ravon aylashi (qadam solishi) 

Ochun kulchirar boz alin qosh chetar,
Bir ilkin tutub shahd, biri zahr qotar.
(Y.X.Hojib) 
Mazmuni: 
Olam kulib boqadi, so‗ng birdan qovog‗ini soladi. Bir qo‗li bilan asal bersa, 
ikkinchisi bilan zahar tutadi.
Tashxis: olamning kulib boqishi, qovog‘ini solishi, bir qo‘li asal berishi, zahar