Gidrogeologiya va injenerlik geologiyasi asoslari

QOYA VA YARIM QOYA TOG‘ JINSLARINING NURAGANLIK
DARAJASI
1
BO‘YICHA KLASSIFIKATSIYALANISHI
(QMQ bo‘yicha, V. D. Lomtadzedan, 1978, 1984)
Nuraganlik darajasi 
Nuraganlik koeffitsiyenti, 
K 
Nuraganlik darajasini 
ko‘rsatuvchi belgilar 
Nuramagan (monolit 
holatda) 
K
vs
=1 
Jinsda nurash alomatlari yo‘q 
Kam nuragan 
1 K
vs
 0,9 
Jins yoriqlardan iborat. Ayrim 
bo‘laklar bir-birlaridan ajrab 
turadi 
Nuragan 
0,9 K
vs
 0,8 
Jins yirik xarsanglar, chaqiq 
toshlar holatida yotadi 
O‘ta nuragan 
K
vs
 0,8 
Jins yirik bo‘lmagan har xil 
o‘lchamdagi chaqiq toshlarga, 
qumlarga aylangan 
1 
Nuraganlik darajasi (K
vs
) deganda, nurash jarayoniga uchragan tog‘ jinslari
zichligining (
g
n
) nurash jarayoniga uchramagan tog‘ jinslari zichligiga (
g) bo‘lgan nisbati
tushuniladi va ushbu formula bilan ifodalanadi: 
n
vs
K



.
13—M.Sh. Shermatov

---

1 9 4
Sohaviy injener-geologik klassifikatsiyalar u yoki bu sohaning (gidro-
texnik, sanoat, yo‘l qurilishi va h.k.) talablariga va vazifalariga moslab
tuziladi (11.3-jadval).
Shu bilan birga amaliyotda Davlat qurilish qo‘mitasi tomonidan
tasdiqlangan maxsus «Metodik qo‘llanmalar», «Qurilish me’yorlari va
qoidalari (QMQ)» va boshqa yuridik kuchga ega bo‘lgan hujjatlar ishlab
chiqilgan. Jumladan, Respublika hududida tarqalgan, imorat va inshoot-
larni poydevori hisoblangan hamma tog‘ jinslar (gruntlar) QMQ bo‘yicha
5 ta guruhga ajratilgan:
1) Magmatik, metamorfik va cho‘kindi qoya tog‘ jinslar (gruntlar)
bo‘lib, bu jinslarga, ularni tashkil qilib turuvchi mineral zarralar o‘zaro
mustahkam bog‘langan, sementlangan, namlanganda deyarli o‘z xususi-
yatlarini o‘zgartirmaydigan, siqilishga bo‘lgan qarshiligi 5MPa dan katta
bo‘lgan jinslar (granitlar, granodioritlar, granit-porfirlar, porfirlar, bazalt-
lar, kvarsitlar, gneyslar, kristallangan slaneslar, ohaktoshlar, qumtoshlar
va b.) kiradi. Nurash jarayoniga uchragan, serdarz, vaqtincha siqilishga
bo‘lgan qarshiligi 5MPa dan oshmaydigan qoya tog‘ jinslari, shuningdek,
nisbatan qattiq bo‘lgan cho‘kindi jinslar (vulqon tuflari, gil sementli
qumtoshlar, konglomeratlar, dolomitlar, mergel, ohaktoshlar, gil sla-
neslar, toshqotgan lyoss jinslari va b.) yarim qoya tog‘ jinslari deb
yuritiladi; 2) Yirik donali, sementlanmagan, tarkibi 50 % dan ortiq
o‘lchami 2 mm dan katta har xil darajada silliqlangan magmatik, me-
tamorfik, cho‘kindi qoya jinslari bo‘laklaridan tashkil topgan (shag‘al-
lar, shebenlar, chaqiq shag‘allar va b.) jinslar; 3) Quruq holatda sochiluv-
chan, plastiklik (qovushoqlik) xususiyati bo‘lmagan, plastiklik soni 0,01
dan kichik, tarkibida miqdori 50 % dan kam, o‘lchami 2 mm dan katta
bo‘lgan zarralardan tashkil topgan qum jinslari (gruntlari); 4) Tarkibida
asosan o‘lchami 0,01 mm dan kichik, bir-birlari bilan mustahkam
bog‘langan zarralardan tashkil topgan, plastiklik soni 3—7 dan katta
bo‘lgan gil va gilli jinslar (gruntlar); 5) O‘ziga xos tarkibga, holatga va
xususiyatga ega bo‘lgan (texnogen va b.) jinslar (gruntlar).
11.3-jadval