Guliston davlat universiteti pedagogika fakulteti pedagogika- psixologiya

Abu Ali ibn Sino
nomi bilan 
tanilgan. Tabib va insonparvar, Abu Ali ibn Sino UNESCO uchun eng muhim 
ahamiyatga ega bo’lgan, axloqning ilm-fanda muhimligi haqida yaxlit yondashuv 
ishlab chiqqan va o’zi uni targ’ib qilish uchun ilhom uyg’otishga xizmat qiluvchi 
manba hisoblanadi.
7
  
7-rasm  
SHarqning ulug allomalaridan biri - SHayx-ar- Rais nomi bilan 
mashhur bo’lgan Abu Ali Ibn Sinodir. Mutafakkirning 
pedagogik-psixologik qarashlari ilmiy asosda qurilgan
bo’lib, u bolaning fe‘l-atvori va tasavvurlarini 
shakllantirishda umuminsoniy g’oyalar qo’llanishini
ta‘kidlagan hamda murabbiy, ota-onalarga bolani qattiq tan
jazosidan ko’ra, shaxsiy ibrat orqali voyaga etkazish 
ma‘qulligini ko’rsatadi. 
Abu Ali ibn Sino qarashlariga ko’ra inson ikki narsadan, yashirilgan (sirr) 
va ochiq (‘alin) elementlardan tashkil topadi. Biz bilganimiz inson tanasida 
uning organlari va hujayralar mavjud. ‘Bizga anatomiya ichki qismlarli 
o’rganishga imkon berganda, tashqi sezish to’xtaydi; yashirilgan qismlar esa 
o’zlarida quvvatga ega bo’ladi’ Bu ruhiy kuchlar insonni ruhlantiradi va uning 
inson sifatida turli harakatlar qilishga undaydi. Abu Ali ibn Sino uchun, inson 
tanasi aniq bo’lgan, bu huddi biz bugungi kunda anatomiya orqali bila olishiz 
7
Abd al-Rahman al.Naqib (Egypt). Professor and director of the Department of Educational 
Fundamentals at Mansoura University. Author of numerous articles and books; has participated 
in 
several national and international conferences on education. Among his works are: Avicenna’s Educational 
Philosophy; Muslim Theoretical and Practical Medical Training; Studies on Islamic Education; The Degree of 
Islamic Involvement among Students; and Islamic Education: Vocation and Structure (in Arabic) 213-b.

---

17
bo’lgan narsalar singari, biz bularni hozirda hech qanday qiyinchiliksiz qabul 
qila olamiz.  
Lekin bu ruhiy kuchlar nima va ularning tanani ruhlantirishdan vazifasi 
nimada? Abu Ali ibn Sino bu ruhiy bo’limlarni uch guruhga ajratgan. Birinchisi 
vegetative bo’limlar, bunda insonlar va daraxtlar ulashilib turadi. Ular 
insonlardan manfaatdor, oziqlanish hisobiga o’sadi, va qayta ishlash orqali 
ko’plab turlarni saqlab qoladi. Shuning uchun, uchta bo’limni o’z ichiga oladi: 
boqish, o’sish va qayta ishlash.
8
  
Bu guruh hayvonlarning daraxtlardan ustun qiluvchi va so’ngra insonlar 
va hayvonlar tomonidan bo’lishiladigan bo’limlarga ajraladi. Odatda, ular 
insonlarni ularga foydli va o’zlari xoxlagan narsaga yaqinlashishiga va unga 
ziyon keltiradigan yoki havli narsalardan uzoqlashishiga undaydi. Bu 
qarashlarda ular ikkita bo’limni o’z ichiga oladi: harakat bo’limi va tushunish 
yoki sezish bo’limlari. Har biri esa o’z o’rnida yana boshqa bo’limlarga 
bo’linadi: Harakat bo’limi insonni harakatga undashi yoki uni harakatdan 
to’xtash uchun intriktiv reaksiya va aqlli harakat bo’limlariga bo’linadi. Sezish 
bo’limi ham o’z o’rnida tashqi olamni sezish va unga javob qaytara olishi uchun 
beshta bo’limga bo’linadi – ko’rish, eshitish, hid bilish, tatib ko’rish, va ushlab 
his etish.  
Va nihoyat, bu yerda insonni hayvonlardan farqlab turuvchi oxirgi bo’lim 
mavjud; Abu Ali ibn Sino qarashlariga ko’ra bu ikkita bo’limni o’z ichiga oladi: 
faol bo’lim insonning tajribaviy hulqiga yo’nalgan va bilim bo’limi uning ilmiy 
bilimlariga yo’nalgan. Ikkalasiga ham bitta “bilim” berilgan faqat bittasi 
tajribaviy va ikkinchisi nazariy.  
Barcha bo’limlar inson qalbidan kelgan vazifalarni bajaradi. Inson qalbi 
bitta va uchchala bo’limning ham uning uchun har xil vazifasi mavjud.