Guliston davlat universiteti pedagogika fakulteti pedagogika- psixologiya

Chap yarimsharlar
O’ng yarimsharlar
Xronologik tartib
Kundalik vaqt
Karta, ommalarni o’qish
Aniq fazo
Ism, so’z, simvollarni esda Obrazlarni, aniq hodisalarni esda saqlab qolish
saqlab 
qolish
Nutq aktivligi
Emotsional xolatni his etish
Olamni quvnoq, yengil ko’rish
Olamni ma’yus, g’amgin ko’rish
Detalli idrok
Bir butun obrazli idrok
Psixologik hodisalarni o’rganishda P.K.Anoxinning funksional sistemasi 
to’g’risidagi nazariyasi muhim ahamiyatga ega. P.K.Anoxin fikriga ko’ra 
xattiharakat aktseptori harakat natijalarini oldinga qo’yilgan maqsad bilan 
solishtirishga imkon beradi.
Ong faqat insonga xos bo’lib, obyektiv voqelikni psixik aks ettirishning oliy 
formasidir. Ong strukturasiga quyidagi elementlar kiradi:
2-jadval  
Subyekt va obyektni farqlash 
(o’zlikni anglash va o’z-o’zini bilish). 
Insonning maqsadli, alohida
munosabatlarini kiritish 
(hissiyot olami).
 
Ong shakllanishining asosiy sharti tildir. Inson psixikasining ong osti 
xossalari bu inson xulq-atvoriga, ong mazmuniga sezilarli ta’sir ko’rsatadigan 
anglanmaydigan psixik protsesslar yig’indisidir (masalan: intuitsiya, subinsor 
idrok).
Psixik faoliyat mexanizmlari u yoki bu psixik jarayonni amalga oshiradigan 
aniq anatomik-fiziologik apparatlarning ishlashini taqozo qilgani uchun ham 
psixologiya bu mexanizmlarning tabiati va harakatini boshka fanlar (fiziologiya, 
biofizika, bioximiya, kebernetika va boshkalar) bilan birgalikda ochib beradi.
Ongimizda ayni bir vaqt mobaynida qancha axborot almashiladi?
Diqqat bizning ongimizni yoritkich nurlariga o‘xshab ketadi va ong
atrofdagi ma’lum bir cheklangan jismlarga o‘z diqqatini qaratadi. Inson
jismlarni to‘xtovsiz qabul qilish jarayonida, birinchi idrok qilingan holat

---

12
boshqalarga almashib ketaveradi. Olimlarning hisob-kitoblariga qaraganda,
insonning beshta sezgisi sekundiga 11.000.000 bit axborotni ongli ravishda 
qabul qilar ekan va bu jarayon haqida Vilson 2002 yilda gapirib o‘tgan.
Ongning behush holatida 10.999.960 bit axborotdan foydalanar ekanmiz.
Bunga misol, siz biror bir gapni o‘qib turib oyoqlaringizga poyafzalni kiya
olmaysiz. Diqqatiningizni Neker kubga qarating va bu rasmni siz turlicha
idrok qilolasiz. Misol qilib, doiralarni olsak, biz ularni turli xil holatda
idrok qilishimiz mumkin. Ularning ichidan bir nechtasi bir xil bo‘lishi mumkin, 
biroq bizning diqqatimiz ularga birin ketin qaratiladi.
4
 
Psixologiyaning o’rganadigan obekti psixik hodisalardir. Psixik hodisalar 
o’z navbatida uch asosiy guruhga bo’linadi: psixik holatlar, psixik jarayonlar, 
psixik xususiyatlar. Psixik holatlar psixik faoliyatning vaqtinchalik dinamikasi 
bilan xarakterlanadigan hodisalar bo’lib, bu kishining ichki dunyosining muhim 
tomonlarini hisobga olgan holda faoliyatga ta’sir etadigan omillardir.
Psixik jarayonlar - sezgi a’zolariga tashqi ta’sir shakllari, inson va tashqi 
muhit, ichki kechinmalari o’rtasida bog’lanishlar shakli bo’lishi mumkin. Odatda 
psixik jarayonlar deganda sezgi, idrok, tafakkur, hayol, xotira, hissiyot, iroda 
tushuniladi.
3-rasmda psixik jarayonlarning namoyon bo’lish shakllari, ular o’rtasidagi 
o’zaro bog’liqliklar aks ettirilgan.  
3-rasm