Guliston davlat universiteti pedagogika fakulteti pedagogika va psixologika yo’nalishi 55-18 guruh talabasi abdulakimova hulkar

TAVSIYA va TAKLIFLAR

≪Tushunchalarni ta ’riflash≫ metodikasi

Ushbu metodikani o ‘tkazish uchun bolaga quyidagi so kzlar to'piami beriladi:
1. Velosiped, mix, gazeta, soyabon, mokyna, qahramon, uchmoq. birlashtirmoq, tishlamoq.
2. Samolyot, tugma, kitob. ilon, dokst, harakatlanmoq, tutashtirmoq, urmoq, ahmoq.
3. Avtomobil, havo, jurnal, etik, tanga. q o ‘rqmoq, qochmoq, bog’lamoq, pichirlamoq, tikanli.
4. Avtobus, qistirgich. xat, shlyapa, par, chaqimchi. aylanmoq, Yig’lamoq. joylamoq, turtmoq.
5. Mototsikl. qisqich, e ’ion, botinka, teri, dushman. qoqilmoq. yig‘moq, urmoq, dagkal.
Bolaga quyidagicha ko'rsatma beriladi:
≪Oldinda har xil so kzlar to ‘plami turibdi. Tasavvur qil, sen ushbu so ‘zlaming birortasini har qanday ma’noni anglatishini bilmaydigan kishi biian uchrashib qolding. Sen bu kishiga har qaysi so‘z nimani anglatishini tushuntirishing lozim, masalan ≪velosiped≫ so‘zini olaylik. Sen shu so‘zni qanday izohlar eding ?
Shu tarzda bolaga quyidagi misoldagi 5 ta to'plamdan olingan so ‘zlarga ketma-ketlikda aniqlik kiritishi aytiladi. Masalan: avtomobil, mix, gazeta, tanga, kahramon, bog'lanmoq, aylanmoq. Har bir berilgan to*g‘ri javob uchun bola 1 baldan q o lg a
kiritadi. Har bir sokzni ta’riflash uchun 30 soniyadan vaqt beriladi.
40

Agar bu vaqt ichida bola berilgan so kzni ta’riflay olsa, tadqiqotchi bu so kzni qoldirib, tartib bilan yana yangi so‘zni o'qib beradi.

ESLATMA:
1. Agar bola o’qishni bilsa va bu unga qiyinchilik tug’dirmasa, so‘zlami o ‘zi o’qib izohlashi mumkin. Boshqa hollarda tadqiqotchi so’zlami bolaga o ‘zi o‘qib beradi. 2. Bola har bir so‘zni izohlashdan avval u shu so’zning nima ekanligi va ma’nosiga tushunadimi-yo‘qmi ishonch hosil qilishi lozim. Buni quyidagi savollami berish orqali aniqlash mumkin: Bu so'zni bilasanmi? Sen bu so'zning ma'nosiga tushunasanmi va boshqalar. Bola tomonidan tasdiq javob olingandagina tadqiqotchi
bolaga so’zni mustaqil ravishda ma’nosini izohlashni taklif qiladi va o’zi vaqtni belgilab beradi.
3. Agar bola tomonidan berilgan javobda so‘zlarni izohi to ‘liq bo’lmasa , unda bolaga o'rtacha 0,5 ball, umuman to‘g’ri izohlay olmasa, 0 ball qo’yiladi.
Natijaiarni baholash:
Bola topshiriqni bajarishda qo'lga kiritilgan ballar yig’indisining eng yuqorisi - 10 ballarga, quyisi - 0 ballarga teng bo’ladi.
Tajriba so‘ngida jami ballar hisoblanadi. Shu bolani qayta psixodiagnostika qilish zarur bo’lsa, yangi so’zlar to ‘plamidan foydalanish tavsiya qilinadi.
Ravojlanish darajasi haqida xulosa:
10 ball — juda yuqori
8-9 ball - yuqori
4-7 ball - o ’rta
2-3 ball - quyi
0-1 b a ll - ju d a past

≪Passiv so‘z bovligini aniqlash≫

Bu metodika bolaga q o ‘zg ‘atuvchi material sifatida yuqoridagi metodikadagi kabi har biri 10 ta so'zdan iborat 5 ta to'plam tavsiya qilinadi.
41
Mazkur metodika quyidagi tarzda olib boriladi. Bolaga birinchi to ‘plamdan birinchi so‘zni, ya’ni vertolyot so’zini o’qib eshittiriladi va qolgan to'plamlardan bir guruhga mansub ma’no jihatidan mos keluvchi so’zni topish so'raladi. Qolgan to‘plamlardagi so‘zlarninghar birini 1 soniya vaqt oralig'ida sekin-astalik bilan o ‘qib beriladi.
O’qib eshittirilayotgan vaqt davomida bola ma’no jihatidan mos keluvchi so ‘zni tokplamdagi qatorlardan topib ko'rsatishi lozim.
Masalan: agar oldinroq ≪velosiped≫ so‘zini eshitgan bo'lsa. keyingi to ‘p!amdan transport turiga kiruvchi ≪samolyot≫ so ‘zini topishi kerak. Mashg'ulot shu tarzda davom etib. bola keyingi to ‘plamlardan ≪avtomobil≫, ≪avtobus≫, ≪mototsikl≫ so'zlarini topishi lozim. Agarda bola to‘plamdagi so ‘zlami bir bor o ‘qib eshittirganda topa olmasa, so kzlar tezlik bilan yana bir bor o ‘qib eshittiriladi. Agar
birinchi o ‘qilganda bola so4zni topsa-yu, bu noto‘g ’ri bo‘lsa. tadqiqotchi xatoni belgilab qo‘yadi hamda keyingi qatorni o ‘qiydi. Bolaga kerakli so‘zni topishi uchun 4 ta qatordagi barcha so‘zlarni o ‘qib eshittirgach, tadqiqotchi to ‘plamdagi ikkinchi so'zni o'qishni boshlaydi va bu bola birinchi to‘plamdagi so 4zlarni barcha qolgan to‘plamlardan to ‘g ‘ri topgunga qadar davom ettiriladi.
Eslatma: tadqiqotchi ikkinchi va qolgan qatordagi so'zlami o'qib eshittirishdan oldin, bolaga har bir topilgan so'zning ma ’nosini esdan chiqarib qo ymasligi uchun uni eslatib turishi lozim.
Masalan: agar bola birinchi to ‘plamdagi ≪velosiped≫ so 'zig a mos keluvchi ≪samolyot≫ va ≪avtomobil≫ so‘zlarini, 2 va 3-qatordan topib ulgurgan tadqiqotchi 4-qatomi o ‘qib berishdan oldin unga quyidagi so ‘zlami aytishi kerak: ≪Demak biz sen bilan ma‘no jihatidan bir guruhga kiruvchi ≪velosiped≫, ≪samolyot≫, ≪avtomobil≫ so‘zlarini topishga ulgurdik. Sen buni yodingda saqlab tur, men quyidagi qatordagi so‘zlami o'qiganimda, yuqoridagi so'zlarga mos keluvchi so‘zni eshitishing bilan menga aytasan≫

42
Natijaiarni baholash:

10 ball — agar bola 40-50 tagacha so‘zning ma’nosini to ‘g ‘ri topsa;
8-9 ball - so kzlaming ma'nosini tushuntira olsa;
6-7 ball - agar bola 20-30 tagacha bir guruhga kiruvchi so ‘zlarni to ‘g ‘ri topsa;
4-5 ball — agar bola 10-20 tagacha so'zlaming ma'nosini to 'g ‘ri topsa;
1-3 ball - agar bola tomonidan 10 tadan oz so*z ma’no jihatidan birlashtirishga erishilsa.
Rivojlanish d a ra ja s i haqida xulosa
10 ball - j u d a yuqori
8-9 ball — yuqori
4-7 ball - o 'r ta c h a
0-3 - past

43