Guliston davlat universitеti

Saymalitosh qoyatosh suratlari 

---

16 
orqali aks ettirishning takomillashuvi ham, sodda ko‗rinishdagi ijtimoiy ishlab 
chiqarish jarayoniga bog‗liq bo‗la borgan. 
Ilk paleolit davrida ibtidoiy odamlarning obyektiv voqelik haqidagi 
tasavvurlari birmuncha aniq, hatto o‗zlari yovvoyi odam, guruh, aralash oila haqida 
ham muayyan tasavvurlarga ega bo‗lgan. Natijada tartibsiz jinsiy munosabatlar 
tartibga tusha boshlagan. Turli xil oilaviy an‘analar, rasm-rusumlar, udumlar 
shakllana borgan. 
So‗nggi paleolit davridan boshlab odamlar atrof-muhitga ta‘sir ko‗rsatib, o‗z 
tabiatini ham o‗zgartira borganlar. Natijada yangidan yangi mehnat malakalari, 
yangidan yangi madaniy boyliklar yaratila boshlangan. So‗nggi paleolitdan 
boshlab jamoa turar joylari o‗zgargan. Endi kishilar yerto‗la, yarim yerto‗la va yer 
ustiga chaylalar qurib yashay boshlaganlar. 
Bronza davriga kelgach, diniy tasavvur va tushunchalar murakkablasha 
borgan. Tabiat hodisalarini boshqarib turuvchi g‗ayritabiiy kuchlar haqidagi 
tasavvurlar paydo bo‗lgan. Ikkinchi tomondan esa yirik qishloqlar va hatto eng 
dastlabki shaharlar (ayniqsa, hunarmandlar to‗planib yashaydigan shaharlar), 
qo‗rg‗onlar, diniy e‘tiqod markazi hisoblangan ibodatxonalar vujudga kelgan. 
Markaziy Osiyoning ilk bronza davriga oid arxeologik izlanishlar va 
topilmalar dehqonchilik madaniyati shakllanib, ya'ni chorvachilikdan dehqonchilik 
ajralib, 
o‗z navbatida, hunarmandchilik ishlab chiqarishining kuchaya 
boshlaganligini ko‗rsatadi. 
Bu davrda sun‘iy sug‗orishga asoslangan dehqonchilik madaniyati 
qo‗shimcha mahsulot va xususiy mulkning ko‗payishiga olib kelgan. Sopollitepa, 
Jarqo‗ton, Kuzamshir, Afrosiyob, Dalvarzin va Chust madaniyatlari hozirgi 
O‗zbekiston hududida metall qurollar va buyumlar ko‗plab ishlab 
chiqarilganligidan darak beradi. Metalldan yasalgan mehnat quroilari mehnat 
unumdorligining oshishiga, kishilar turmush madaniyatining o‗zgarishiga olib 
kelgan. 
Shahar madaniyati va davlatchilikning mustahkamlanishida muhim rol 
o‗ynagan savdo-sotiq nafaqai minlaqa, balki boshqa hududlar va davlatlar bilan 
iqtisodiy- ijtimoiy, siyosiy va madaniy aloqaning asosiy vositasiga aylangan. 
Albatta, davlatchilik asoslarining shakllanishi va shahar madaniyatining 
yuksalishida 
nafaqat 
ishlab 
chiqarish 
munosabatlari 
(dehqonchilik 
va 
hunarmandchilik)dagi o‗zgarishlar va savdo-sotiqning rivojlanishi, balki 
mintaqamizning tabiiy- geografik joylashuvi hamda g‗arbiy-strategik (Sharq va 
G‗arb manfaatlarining to‗qnashuvi) ahamiyati ham muhim rol o‗ynagan. Mazkur 
ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy va madaniy o‗zgarishlar hamda ilk davlatchilikning 
vujudga kelishida eng qadimgi shaharlar: Sopollitepa, Jarqo‗ton (Surxondaryo), 
Yerqo‗rg‗on, Uzunqir (Qashqadaryo), Kuxatepa, Afrosiyob (Samarqand) va 
boshqa ko‗hna shaharlar muhim rol o‗ynagan.