H. P. Abdulqosimov O‘zmu iqtisodiyot nazariyasi kafedrasi
Iqtisodiyot nazariyasi asosiy yo‘nalishlarining shakllanishi va
Download 5.61 Mb. Pdf ko'rish
|
1 tom Mamedov, H., Muminov, N., Umarov, A., Ismailov, A.
- Bu sahifa navigatsiya:
- Jan Sismondi
- Karl Marksning
|
2.5. Iqtisodiyot nazariyasi asosiy yo‘nalishlarining shakllanishi va ularning tadrijiy rivojlanishi Iqtisodiyot nazariyasining XIX asrga kelib keskinlashgan kapitalistik tizim ziddiyatlariga reaksiyasi ikki yoqlama edi: iqtisodiyot nazariyasi rolini jamiyat sinflaridan birining manfaatlarini himoya qilishdan iborat qilib qo‘yish bilan bir qatorda, ijtimoiy munosabatlar va jamiyat ziddiyatlari sohasiga e’tibor berishdan umuman voz kechishga, iqtisodiyotning faoliyatinigina nazariyaning diqqat-markaziga aylantirishga intilish yaqqol namoyon bo‘ldi. Shulardan kelib chiqib, iqtisodiyot nazariyasining ikki yo‘nalishi aniq belgilandi. Ijtimoiy munosabatlarni diqqat-e’tibor markaziga qo‘ygan birinchi yo‘nalish doirasida J.Sismondining tadqiqotlarini va markistik yo‘nalishini ajratib ko‘rsatish lozim. Jan Sismondi (1773 – 1742) kapitalizm ziddiyalarini keskin tanqid qilgan, yirik kapitalga qarshi bo‘lgan, mayda kapitalistik ishlab chiqarishni yoqlagan. Ayni vaqtda u kapitalizmni rivojlantirish zamirida, ana shu rivojlantirish jarayonida, jamiyat manfaatlarini muvofiqlashtirish imkoniyatlarini asoslab berishga harakat qilgan. Buni u kapitalizm ziddiyatlarini hal etishning birdan-bir usuli deb bilgan. Kapitalizmning ijtimoiy-iqtisodiy tahlili XIX asrning markistik yo‘nalishdagi asarlarida o‘zinig ilmiy asoslangan ifodasini topdi. Karl Marksning (1818 – 1883) iqtisodiyot tizimi ishlab chiqarish kuchlarining rivojlanishi va jamiyat mazmun-mohiyatiga materialistik dunyoqarashi dialektika bilan birlashtiruvchi uslubiy tamoyillariga asoslangan. Shunday qilib, K.Marks ijtimoiy-iqtisodiy nazariya tizimini ishlab chiqdi, undan iqtisodiyot mazmun-mohiyatiga xususiy mulk mazmun-mohiyatining rivojlanishi orqali nazar tashlanadi, iqtisodiy munosabatlar tizimining o‘zi esa, xususiy mulk munosabatlarining tizimi sifatida namoyon bo‘ladi. K.Marksning tizimi qiymatning mehnat nazariyasidan kelib kelib chiqib, kapitalistik jamiyatdagi ekspluatatsiya haqidagi, kapitalistlar sinfi bilan yollanma ishchilar sinfining qarama-qarshiliklari haqidagi masalani diqqat- e’tibor markaziga qo‘ygan. Shuning uchun marksizm ta’limoti XX asr sotsialistik inqilobi jarayonida kapitalistik tizimni boshqasiga o‘zgartirish bo‘yicha inqilobiy harakatlarning nazariy asosi hisoblanadi. Download 5.61 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|