Hadya shartnomasi va uning ahamiyati

Korxonani ijaraga berish shartnomasi.Korxonani ijaraga berishshartnomasi bo‘yicha ijaraga beruvchi ijaraga oluvchiga vaqtincha egalikqilish va foydalanish uchun mulkiy kompleks sifatida butun korxonaniyoki uning bir qismini haq evaziga berish majburiyatini oladi, ijaragaberuvchi boshqa shaxslarga o‘tkazishi mumkin bo‘lmagan huquq vamajburiyatlar bundan mustasno (FK 579-m. 1-q.).O‘zbekiston Respublikasi «Ijara to‘g‘risida»gi qonunining 20-moddasiga ko‘ra korxona yoki uning tarkibiy birligi, mehnat jamoasiuning asosida ijara korxonasini barpo etish uchun ijarachilar jamoasinituzishga haqlidir.Korxonalar, korxona sexlari, bo‘limlar, firmalar va boshqa ijaragaoluvchilar ijara shartnomasining subyektlaridir.Ijarachilar jamoasi va uning boshqaruv idoralarini tuzish to‘g‘risidagiqaror mehnat jamoasining qaror qabul qilishga vakolatli bo‘lgan umumiyyig‘ilishida hozir bo‘lganlarning uchdan ikki qismi yoqlab
ovoz bergantaqdirda qabul qilinadi. Shundan so‘ng ijarachilar jamoasi ijarashartnomasi loyihasini ishlab chiqadi va uni korxonani ijaraga berishuchun vakolatli idoraga yuboradi. Bu idora shartnoma loyihasini olgach,o‘ttiz kunlik muddat ichida uni ko‘rib chiqishi lozim. Agar loyihako‘rsatilgan muddat davomida ko‘rib chiqilib, biron-bir javobi ma’lumqilinmasa, ijaraga oluvchi mehnat jamoasi tegishli sudga murojaatqilishga haqli. Bu haqda O‘zbekiston Respublikasining «Ijarato‘g‘risida»gi qonunida belgilab qo‘yilgan.
Ijara korxonalarini tuzish uchun quyidagilar zarur:
1) mehnat jamoasining qarori;
2) ijara shartnomasi;
3) yangi korxonaning nizomi;
4) yangi korxonani shahar yoki tuman hokimiyatida ro‘yxatdano‘tkazilishi;
5) moddiy vositalarning hujjatlar asosida qabul qilinishi;
6) markazlashgan kapital mablag‘, moddiy-texnika ta’minoti,
jamg‘arma va limitlarni rasmiylashtirish. Ana shu zaruriy ishlarnbajargandankeyinijarachikorxonamulkiningshartnomavanizomdako‘rsatilganqismigaegalikqiladivao‘zzimmasidagivazifalarniamalgaoshiradi.
Har qanday ijarachi korxona quyidagi mustaqil faoliyatga ega:
1) o‘zini o‘zi mablag‘ bilan ta’minlashni amalga oshirish;
2) ishlab chiqarish vositalarini sotish va ayirboshlash;
3) o‘zi uchun qulay bozor aloqalarini o‘rnatish;
4) moddiy boyliklarni vaqtincha, bepul yoki qarzga foydalanishgaberish;
5) buyumlarni ikkilamchi ijaraga berish va boshqalar. Yuqoridagi
loyiha haqida taraflar xabardor bo‘lgach, korxona qonunga binoan ijarashartnomasini imzolaydi. Umumiy majlis (konferensiya)da nizomtasdiqlanganidan keyin ijara korxonasi maqomiga ega bo‘ladi va yuridikshaxs deb tan olinadi.Korxonani ijaraga berish shartnomasi ikki tomonlama shartnomabo‘lib, ijaraga beruvchi va ijaraga oluvchilar shartnoma taraflarihisoblanadi. Shartnoma konsensual, haq baravariga tuziladiganshartnomadir.Ijaraga oluvchi mol-mulkdan foydalanganlik uchun haqnio‘z vaqtida to‘lab turishi shart. Haq to‘lash tartibi, sharti va muddatishartnomada belgilanadi. Ijara muddati ham shartnomada aniq qayd etibqo‘yiladi.Korxonalar uchun ushbu muddat 5 yildan kam bo‘lmasligi lozim.Ijaraga olingan korxona ijaraga oluvchiga topshirish dalolatnomasibo‘yicha topshiriladi.Amaldagi qonunga muvofiq, ijara shartnomasida quyidagilar:
– korxonani ijaraga berish va ijaraga berilgan mol-mulkni ishlatishshartlari;
– ijara korxonasi xo‘jalik faoliyatiga oid shartlar;
– tomonlarning ijara shartnomasini bajarish yuzasidan o‘zaromajburiyatlari;
– tomonlarning o‘z majburiyatlarini bajarmaganligi uchuno‘zaro javobgarligi shartlari;
– ijara muddati;
– ijara haqi miqdori va ularning to‘lovini amalga oshirish tartibi bilanbog‘liq shartlar;
– ijaraga beriladigan mol-mulkning tarkibi va qiymati;
– ijara beruvchining mol-mulkni ijarachiga shartnomada ko‘rsatilganholatda berish majburiyati;
– ijarachining mol-mulkdan shartnoma shartlariga muvofiqfoydalanish majburiyati;
– tomonlarning mol-mulkni ta’mirlash va to‘la tiklash yuzasidano‘zaro taqsimlangan majburiyatlari;
– ijarachining shartnoma muddati tugagandan so‘ng mol-mulkniijaraga beruvchiga shartnomada ko‘rsatilgan holatda qaytarish yuzasidanmajburiyati;
– shartnoma subyektlari o‘zaro kelishilgan holda zarur debtopgan boshqa shartlar o‘z ifodasini topishi lozim.Ijara shartnomasida ijaraga berilgan mol-mulkning qiymati ushbumol-mulk ijaraga berilayotgan vaqtdagi qiymatidan kelib chiqqan vauning eskirganligi darajasi hisobga olingan holda belgilanadi. Demak,ijaraga berilgan mol-mulkning kelgusida xizmat qilishi va ishlatishmuddati tomonlarning kelishuviga muvofiq shartnomada ko‘rsatilishikerak, biroq bu muddat foydalanish
muddatidan, to‘liq eskirib, ishdanchiqish muddatidan ko‘p bo‘lmasligi lozim.Korxonalarni ijaraga olish shartnomasi qonunga muvofiq huquqiymaqomga ega bo‘lishi kerak. Buning uchun esa quyidagilarga amal qilishzarur:
birinchidan, ijara shartnomasi yozma shaklda tuzilishi lozim, chunkiog‘zaki tuzilgan shartnoma yuz berishi ehtimoli bo‘lgan nizoli holatlardasud ajrimlari uchun yuridik asos bo‘lib xizmat qilolmaydi;
ikkinchidan, huquq va majburiyatlar qonun bo‘yicha shartnomadako‘rsatilgan, hujjatlar o‘z vaqtida rasmiylashtirilgan bo‘lishi lozim;
uchinchidan, korxonalarni ijaraga olish shartnomasi faqat muomalalayoqatiga ega yuridik shaxs va fuqarolar o‘rtasida tuzilishi kerak;
to‘rtinchidan, ijarashartnomasiixtiyoriytuzilganvaaniqbirhuquqiymaqsadgaerishishgaqaratilganbo‘lishidarkor, ya’nishartnomadao‘zifodasinitopganmaqsadlarijarachivaijaragaberuvchininghaqiqiymaqsadlarigamostushishikerak. Ijara shartnomasi yuqori idoraningbuyrug‘i hujjati ta’sirida yoki aldash orqali tuzilmasligi lozim.