Hamid qurbonboyev Sintaksisni qanday o’rganamiz!

SO'Z BIRIKMASIGA O'XSHASH 
BIRLIKLAR 
Eng avvalo so’z birikmasini so’z birikmasiga o’xshagan quyidagi birliklardan farqini 
tushunib olish kerak
Bular:
1 So’z qo’shilmasi ( so’z birikmasidan farqli ravshda teng bog’lovchilar bilan bog’lanadi:
olma va o’rik, kecha-yu kunduz, kecha va kunduz, o’qidi lekin yozmadi
2 Ibora: Iboralar ba’zan ikkita so’zdan tashkil topishi bilan so’z birikmasiga o’xshaydi
M: dam oldi, kata ketdi kabi
Lekin iborada so’zlar ko’chma ma’noda ishlatilishi bilan so’z birikmasidan ajraluib 
turadi: o’zidan ketdi (ibora-o’zidan ketib bo’lmaydi ), uydan ketdi –so’z birikmasi
3 Qo’shma so’z- Markaziy Osiyo, har kim, hech kim, sotib oldi,
Qo’shma so’z bitta so’roqqa javob bo’ladi. So’z birikmasi esa ikkita so’roqqa javob 
bo’ladi.
Qizilishton daraxt qurtlarini yeydi. (qo’shma so’z )
Masxaraboz qizil ishton kiyib olgan edi. ( so’z birikmasi )
3 Gap: Gap ham 2 ta so’zdan tashkil iborat bo’lib qolganda. So’z birikmasiga o’xshab 
qoladi. Ko’pincha 95 foiz holatda so’z birikmasi darhaqiqat ikkita so’zdan tashkil topadi 
Bu degani 2 ta so’z kelsa bu har doim so’z bikmasi bo’ladi degani emas.
Eng muhim farqi gapda tugallangan fikr va shakllangan kesim bor, so’z birikmasida esa 
fikr tugallangan bo’lmaydi, kesim shakllangan bo’lmnydi
Kitobni o’qidim, Kitobni o’qiding –bular gap
Kitobni o’qimoq, kitobga qaramoq –so’z birikmasi
Yana eng adashtiradigan joyi –Berilgan gapda so’z birikmasi miqdorini toping degan 
savollarda –so’z birikmalar miqdorini teskari tomondan sanaladi ya’ni kitobni o’qidim 
ham so’z birikmasiga olinadi..
Bu faqat quyidagicha bir darajali testlar uchun
Test  
1 So’z birikmasini toping.  
A) ko’ngli ochiq --olmaymiz, chunki bu ibora
B) daftar va kitob –olmaymiz chunki bu so’z qo’shilmasi
C) uyga qaytib --so’z birikmasi
D) Uyga qaytdim -olmaymiz, chunki bu gap

---

5 
Ona tili fani aniq fan emas. Nima uchun chunki qoidalarga ko’pda amal qilinmaydi, 
ya’ni istisno holatlar ko’p uchraydi. Bu xuddi semichkani maza qilib chaqib o’tirsangiz 
ichidan bitta bemazasi chiqib qolganga o’xshaydi. Va yana semichka chaqishda davom 
etasiz … Shunday bo’lsa ham shunday qoidalar borki, ular doim ishlaydi, ularda istisno 
holatlar yo’q. Ana shunday qoidalardan biri “ So’z birikmasi har doim kamida ikkita 
mustaqil so’zdan tashkil topishi shart.