Ихтисослаштирилган ёрдамчи мактаб ўҚиш дарсларида таълим мақсади ва

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 10 (95)
изланишларини ўзбек ақли заиф болалари 
билан ўтказганлар. Улардан В.С.Рахманова 
ёрдамчи мактаб ўқувчиларига она тилида 
саводга ўргатишнинг хусусиятлари юзаси-
дан илмий изланишлар олиб бориб, биринчи 
синф ўқувчиларини саводга ўргатишга имкон 
берувчи илмий-амалий хусусиятли тизим 
яратган. Олима савод ўргатиш даврида ақли 
заиф болаларнинг ўқиш ва ёзув малакала-
рини ўзлаштириш даражаларини аниқлаб, 
она тилида ёрдамчи мактаб ўқувчиларининг 
ўқиш ва ёзув малакаларини шакллантиришга 
қаратилган ўқитиш тизимини ишлаб чиққан. 
Ҳарф ва сўзларни идрок қилиш ҳамда тушу-
ниш хусусиятлари, тез ўқиш технологияси 
очиб берилган.
Р.Шомахмудова
1
тадқиқотида логопе-
дик таъсир элементларидан фойдаланиб, 
ақли заиф ўқувчиларнинг рус тили дарсла-
рида нутқини ўстириш бўйича коррекцион-
педагогик иш тизимини ишлаб чиққан. 
Ёрдамчи мактабда ўзбек тилида таълим 
олувчи ақли заиф 2-3 синф ўқувчиларининг 
иккинчи тилни ўзлаштиришининг ўзига хос 
хусусиятларини умумлаштирди. Махсус таш-
кил этилган ўқитиш шароитида ёрдамчи мак-
табнинг бошланғич синф ўзбек ўқувчилари 
рус тилини ўзлаштиришнинг имкониятлари 
ўрганилди.
Д.А.Нуркелдиева
2
ўз тадқиқотида биринчи 
марта ақли заиф болаларнинг мактаб таъ-
лимига нутқий тайёргарликларини ўрганди 
(товушлар талаффузи, луғати, грамматик 
қурилиш ва мустақил нутқи) ва ақли заиф 
болалар нутқини экспериментал ўрганиш 
асосида уларда нутқий мулоқот воси-
таларини 
шаклланганлик 
даражасининг 
кўрсаткичларини аниқлади ҳамда мактабгача 
ёшдаги ақли заиф болаларнинг махсус мак-
таб таълимига нутқий жиҳатдан тайёргарли-
кларини шакллантириш бўйича коррекцион-
умствонно отсталых учащихся 2-3-классов: автореф. 
дисс. канд. пед. наук. – Москва: 1991. 
1
Шомахмудова 
Р. 
Система 
коррекционно-
педагогической работы по развитию русской речи 
умственно отсталых учащихся 2-3-классов: автореф. 
дисс. канд. пед. наук. – Москва: 1991. 
2
Нуркельдиева Д.А. Методы определения речевой 
готовности умственно отсталых детей к обучению в 
школе: Автореф. дисс. ... канд. пед. наук. – Т.: ТГПИ, 2001. 
– 21 с. 
педагогик ишни такоммиллаштиришга хизмат 
қилиб келмоқда.
М.П.Хамидова
3
изланишларида умумий ва 
махсус педагогикада илк бор изчил равишда 
ва яхлит ҳолда боланинг нутқи, унинг меъёр-
даги ривожланишининг ўзига хос хусуси-
ятларини таҳлил қилди, ақли заиф болалар 
нутқининг ривожланмаганлик сабабларини 
ёритди. Сўз бойлигининг камлиги, сўз тур-
кумларини қўллашдаги чекланганлик билан 
боғлиқ нутқ нуқсонларининг турлича намоён 
бўлишини аниқ кўрсатиб берди. Мактаб-
гача ёшдаги ақли заиф болаларнинг предмет-
лар ҳақидаги тасаввурларини кенгайтириш, 
ҳиссий - иродавий соҳаларини жалб этиш 
билан билишга қизиқиш ва нутқий мотива-
цияни кучайтиришга қаратилган коррекцион-
педагогик иш усулларини яратди.
Юқорида 
ўрганилган 
адабиётлар 
таҳлилидан маълум бўладики, республи-
камизда махсус педагогика соҳасидаги 
қатор ютуқларга қарамай, ихтисослаш-
тирилган ёрдамчи мактаб ўқиш дарсла-
рида ўқувчиларини ўқишга ўргатишда таъ-
лим мақсади ва вазифаларининг тўғри бел-
гиланиши асосида, уларнинг ўқиш кўникмаси 
ва малакасини шакллантириш ҳамда ривож-
лантириш долзарб муаммолардан бўлиб, 
нафақат таълимий жиҳатдан, балки тар-
биявий жиҳатдан ҳам муҳим аҳамият касб 
этади. Таълим мақсади таълимий-ўқув жара-
ёни, унинг моҳияти, мазмуни, усул ва воси-
талари, ўқитувчи – ўқувчи муносабатлари, 
шунингдек, мазкур тизимнинг самарадор-
лиги – қандай шахс ёки мутахассис кад-
рни шакллантиришини ҳам белгилайди. Таъ-
лим мақсадининг ижтимоий буюртма асо-
сида ифодаланиши шахс, давлат, жамият, 
фан-техника ҳамда ишлаб чиқаришнинг уму-
мий тараққиёт даражаси билан белгиланади. 
Демак, таълим мақсади жамият эҳтиёжларини 
ифодалайди ва унинг тараққиётини белги-
лайди. Бутун таълим жараёни – ўқув материа-
лидан бошлаб, таълим натижасигача – таълим 
мақсадидан келиб чиққан ҳолда белгиланади. 
Ўқув – билув мақсади олдида турган асосий 
масала бугунги кун ва келажакда жамиятимиз 
3
Хамидова М.П. Мактабгача ёшидаги ақли заиф бола-
лар сўз бойлигини оширишнинг коррекцион-педагогик 
асослари: Пед.ф.ном.автореф...- Т., 2001. - 20 б.
75
ИНКЛЮЗИВ ТАЪЛИМ / ИНКЛЮЗИВНОЕ ОБРАЗОВАНИЕ

---