I(q-q). indd

IX bap. Yadro energiyasi’ ha’m wonnan paydalani’w

---

124
basqa izotoplar quraydi’. 
94
Pu yadro reaktorlari’ ja’rdeminde
92
U nan 
ali’nadi’.
Yadro qurali’ ju’da qawipli boli’p, atom bombasi’ jari’lg’anda tempera-
tura 10 000 000°C dan joqari’laydi’. Bunday waqi’tta basi’m da birden 
ha’dden ti’sqari’ joqari’laydi’. Na’tiyjede ju’da u’lken jari’li’w tolqi’ni’ 
kelip shi’g’adi’. Sol waqi’tti’n’ wo’zinde ku’shli nurlani’w ju’z beredi.
Du’nya ju’zi ma’mleketlerinde yadro qurallari’ si’nawi’n qadag’alaw, 
wolardi’n’ u’stinen baqlawdi’ ku’sheytiriw, bunday qi’rg’i’n qurali’n hesh 
qashan qollamasli’q ushi’n ha’reketler ali’p bari’lmaqta.
1968-ji’l 1-iyulda yadro qurali’na iye bolg’an ma’mleketler, sonday-
aq, ko’p g’ana iri ma’mleketler wortasi’nda «Yadro qurali’n tarqatpaw 
tuwri’si’nda»g’i’ sha’rtnama duzildi. Usi’ Xali’q arali’q sha’rtnama 1995-ji’l 
11-mayda 178 ma’mleket ta’repinen sheklenbegen muddette uzayti’ri’ldi’. 
1995-ji’l 11-aprelde yadro qurali’na iye bolg’an 5 ma’mleket Birlesken 
Milletler sho’lkemi (BMSH) Qa’wipsizlik Kenesinin’ arnawli’ rezolciyasi’na 
muwapi’q yadro qurali’n sha’rtnamag’a qol qoyg’an ma’mleketlerge qarsi’ 
qollamaw ma’jbu’rligin alg’an.
Worayli’q Aziy yadro qurali’nan ti’sqari’ zona dep dag’aza yetilgen.
1. Yadro reaktori’ dep qanday quri’lmag’a ayti’ladi’?
2. Yadro reaktori’ni’n’ du’zilisin ha’m islewin tu’sindirip berin’.
3. AES tin’ qolayli’ ta’replerin tu’sindirip berin’.
4. Atom bombalari’nda jari’li’w qalay payda boladi’?
5. Yadro qurali’nan paydalanbaw haqqi’nda qanday jumi’slar a’melge asi’ri’lg’an?
39-§. O’ZBEKISTANDA YADRO FIZIKASI’NI’N’ 
RAWAJLANI’WI’
O’zbekistanda yadro fizikasi’ tarawi’ 1950-ji’llarda Tashkent