Iqtisodiy tafakkur rivojlanishining o'rta asr bosqichi feodalizm davri bilan bog'liq bo'lib, uning xronologik doirasi V asr oxiridan boshlab davrni qamrab oladi. 17-asr boshlarigacha

Ibn Xaldunning ijtimoiy-iqtisodiy qarashlari

Ibn Xaldun (1332 - 1406) - islom targʻibot qilinadigan mamlakatlarning (Afrikaning shimolidagi arab mamlakatlari) eng buyuk mutafakkiri. Uning fikricha, inson ijtimoiy hayotni faqat tabiiy ehtiyojlarini qondirish uchun olib boradi. Bu sizning barcha ehtiyojlaringizni qondirish istagi insonni barcha orzularini amalga oshirish uchun ko'proq mehnat qilishga majbur qiladi. Bu tovarlarga bo'lgan talabni oshirish orqali butun jamiyatni rivojlantiradi. Ushbu rivojlanish tufayli tovarlar va xizmatlar bozori doimiy ravishda o'sib bormoqda. Ibn Xaldun o‘shanda ham bozor jamiyat taraqqiyoti va istiqbolli rivojlanishining dvigateli ekanligini tushungan. Xususiy mulkni Ibn Xaldun yuqoridan berilgan sovg‘a sifatida talqin qilgan.
Ibn Xaldun tovarlarni ikki turga ajratgan: “tovar” va “boylik”. Boylik - bu inson o'z qobiliyati va mehnati tufayli ega bo'lgan, lekin hayot uchun mutlaqo zarur bo'lmagan narsalardir. Iste'mol tovarlari - bu insonning tabiiy ehtiyojlarini qondirishga xizmat qiladigan tovarlar. Ibn-Xaldun bu muammoni hal qilib, quyidagi xulosalarga keladi.

1. 
   Shahar o'sishni boshlaganda, insonning ehtiyojlari ham tovarga, ham hashamatga o'sishni boshlaydi.
   
2. 
   Agar siz eng zarur narsalarning narxini pasaytira boshlasangiz va hashamatli narsalar narxini oshirsangiz, butun shahar gullab-yashnaydi.
   
3. 
   Shahar qanchalik kichik bo'lsa, kerakli tovarlar qimmatroq bo'ladi.
   
4. 
   Soliq va yig‘imlar kamaytirilsa ham shahar obod bo‘ladi. Bu butun jamiyat uchun ham amal qiladi.
   

Foma Akvinskiy ta'limoti

Foma Akvinskiy (1225 - 1274) - faylasuf, italyan rohib, iqtisodiy mutafakkir. U o'z ta'limotini ko'proq diniy asosda qurgan bo'lsada, o'z davrining iqtisodiy qarashlarining shakllanishiga katta ta'sir ko'rsatdi. Foma Akvinskiy tug'ilishda hamma odamlar teng emas, shuning uchun hamma odamlar mulkka egalik qilishda teng emas deb hisoblardi. Akvinskiyning so'zlariga ko'ra, hammamiz faqat shu hayotda narsalarga egamiz, shuning uchun kambag'allar juda xafa bo'lmasligi kerak, lekin boylar quvonishi kerak. Shuningdek, Foma Akvinskiy o'g'irlikni qoraladi va buning uchun hukmdorlarni juda qattiq jazolashni taklif qildi. U idealni Evropaning barcha suverenlari Rim papasiga qat'iy bo'ysunadigan davlat deb atadi va xalq, o'z navbatida, suveren cherkov tarafida tursa, hech narsada unga zid kelmaydi. Shu sababli, Foma Akvinskiy, agar suverenlar Rim cherkoviga to'liq bo'ysunishni to'xtatsa, xalq qo'zg'olon ko'tarishga qodir degan fikrga yo'l qo'ydi.
Xuddi o‘zidan oldingi faylasuflar kabi Foma Akvinskiy ham savdoni tahlil qilgan. U savdo ikki xil bo'lishi mumkin, deb taxmin qildi: qonuniy va noqonuniy. Ruxsat etilgan savdo - bu savdogar o'z oilasini boqish uchun kichik daromad olishga intilishi, shuningdek, odamlarga o'zlariga kerak bo'lgan va boshqa shahar yoki mamlakatda ishlab chiqarilgan tovarlarni sotib olishga yordam berishga intilishi. Noqonuniy savdo - bu savdogarlarning o'zlari foyda ko'rishlari va narx oshishidan foyda olish uchun mahsulotni ushlab turishlari. Akvinskiy bunday savdoni keskin qoralagan. Pul, Foma Akvinskiyning fikricha, tovarlar qiymatini o'lchash uchun ixtiro qilingan. Pul har qanday tovarga ekvivalent bo'lishi mumkin bo'lgan tovar bo'lib, ayirboshlashni sezilarli darajada osonlashtiradi. Foma Akvinskiy tovardan olinadigan foyda qanchalik baland bo'lsa, odamning darajasi shunchalik yuqori bo'lishi kerak degan g'oyani ilgari surdi. Har kimning o'z xarajatlari bor va foyda ularni qoplash uchun mavjud.
Foma Akvinskiy foiz evaziga qarz berish yoki uyni ijaraga berish mumkin emas deb hisoblardi. Ammo o'z davrining bosimi ostida u kredit shartnomasida to'g'ri band bo'lishi mumkinligiga rozi bo'ldi, keyin foizlarni olish foyda olish emas, balki qarz beruvchiga mumkin bo'lgan zararni qoplash kabi ko'rinadi.