Iroq respublikasi davlat xavfsizligi muammolarining genezisi va ularning yechimlari

  
Uzbekistan
 
www.scientificprogress.uz
 
Page 1048
ko’rinishdan demokratik ko’rinadign rasmiy qoidalar va tartiblarga muvofiq tuziladi. 
Qarorlar esa kichik liderlar guruhi o’rtasida qabul qilinadi. Bu holat vaqt o’tgan sayin 
saylovlarda saylovchilar soning kamayib borishiga xizmat qildi. Masalan 2018-yilgi 
saylovlarda saylov yoshidagilarning 44% qismi qatnashdi. Asosiy partiyalar yigirma yil 
davomida bir xil odamlar tomonidan boshqarib kelinmoqda. Partiya bilan kelisha olmay 
qolgan rahbar yoki unga yaqin shaxs partiyadan ajralib chiqib o’z partiyasiga asos 
solishi va hokimyat uchun kurash (tashqi qo’llovchilar yordamida ehtimol) boshlashi 
odatiy holat. Bag’dodda joylashgan Al-Bayan mustaqil tadqiqot va rejalashtirish 
markazi tomonidan o’tkazilgan so’rovnomalarga ko’ra, mamlakat aholisining 40% 
qismi bo’lajak saylovlarni mamlakatdagi vaziyatni yaxshilash va rivojlanish uchun 
muhim deb hisoblaydi
16
. Respondentlarning 83%dan ortig’i partiyaviy bo’lmagan, blok 
yoki koalitsion nomzodlar uchun ovoz berishni xohlaydi. 
Iroqda partiyaviy tizimni isloh qilish saylov jarayonini, samarador hukumat va 
barqaror parlamentni shakllantirish uchun qilinishi kerak bo’lgan ishlarning 
debochasidir. Siyosiy partiylar to’g’risidagi, saylov qonunchiligi to’g’risidagi
qonunlarni isloh qilish davlat kelajagi uchun muhim ahamiyatga ega. Ko’p 
partiyalarning mavjudligi har doim ham yetuk siyosiy jarayonni ko’rsatmaydi. 
Fuqarolar ushbu partiyalarga erkin qo’shilishi, bir partiyadan ikkinchisiga o’tish 
huquqiga ega bo’lsa-daularning asosiy qismi saylovlar oldidan tuziladigan va saylovdan 
keyin hech qanday siyosiy yoki ijtimoiy rol o’ynamaydigan “vaqtinchalik” (kinochilar 
tilida “konfet”) partiyalardir.
Iroq Respublikasi Konstitutsiyasi va siyosiy partiyalari haqidagi huquqiy 
manbaalarda fuqarolik, vatanparvarlik, birlik tushunchalariga urg’u berilganligiga 
qaramay, milliylik o’rniga partyalar faoliyatida mintaqaviy, diniy yoki mazhabiy 
motivlar ustun. Hozirgacha bo’lib o’tgan saylovlarning hech birida qaysidir prtiya yoki 
blokning o’tkazilgan saylovlarda davlatning barcha hududlarida o’rinlarni qo’lga kirita 
olmaganidan ham buni ko’rish mumkin. Masalan Baaschilar asosan janubda, 
kurdlarning partiyalari shimolda, Ittifoq fronti g’arbda katta qo’llab-quvvatlovga ega. 
Mamlakat barcha viloyatlarida Iroq elektoratini ifodalovchi yirik partiyalar yo’q. 
Ularning tuzilishi uchun saylov qonunchiligi va partiya tizimini isloh qilish lozim. Agar 
Iroqda parlament saylovlarida milliy miqyosda raqobatlashadigan kam sonli katta 
partiyalar, barcha din vakillari uchun “ochiq” bo’lgan partiyalar bo’lsa, bu yadanda 
kuchli, samarali va uyg’un hukumatning shakllanishiga yordam berishi mumkin. 
Hukumat faoliyatini nazorat qiladiga kuchli muxolifatning shakllanishi esa ko’plab Iroq 
16
 https://www.bayancenter.org/en/2021/04/2195/ 

---

SCIENTIFIC PROGRESS
VOLUME 3 ǀ ISSUE 4 ǀ 2022 
ISSN: 2181-1601