K. hoshimov kuni uzaytirilgan guruhlarda ta

Ota-onalar  uchun  eslatma
Mamlakatimizning unsonlari  hayoti va halol  mehnatlari  miso- 
lida  bolalarga  mehnat  namunalarini,  jamiyat  va  oila  oldidagi 
burchingizni  puxta  va  vijdonan  bajarish  namunalarini  ko‘rsating.
Har  oyda  kamida  bir  marta  maktabga  kelib  o‘z  bolalaringiz- 
ning  faoliyati,  xulqidan  xabardor  boiib  turing.
Uyingizda  bolalaringizga  burchak  ajratib  bering.
Bo‘sh  paytlarda  bolalami  jismoniy  mehnatga  o‘rgating,  jalb 
qiling.
Bolalaringizdan kattalar,  o‘qituvchilar va o‘z tengdoshlari bilan 
samimiy  munosabatda  bo‘lishni  talab  qiling.
Bolangizni  ozodalikka,  maktab  ashyolariga va o‘z  o‘quv qurol- 
lariga  nisbatan  ehtiyotkor  bo‘lishga  o‘rgating.
Bolalaming  bo‘sh  vaqtlarini  mazmunli  uyushtiring,  badiiy 
adabiyotlar  o‘qish,  musiqa  eshitishga  odatlantiring,  texnika  va 
sportga  qiziqishini  rag‘batlantiring.
252

Bolangizni  oilada  janjal  chiqarishiga,  qo‘pollik  qilishiga, 
yolg‘on  gapirishiga  yo‘l  qo‘ymang.
Ota-onalar  tomonidan  bolalarga  qo‘yiladigan  talablarning 
qarama-qarshi  bo‘lishiga  yo‘l  qo‘ymang.
Ko‘chada  o‘z  bolangizning va  boshqa bolalarning  ham  odob- 
xulqini  kuzating,  jamoat  tartibining  buzilishiga  barham  bering.
Oila  va  maktab  hamkorligida jamiyat  bunyodkorlari  avlodini 
tarbiyalayotganimizni  esda  tuting.
Professor E. I.  Sokolnikov kuni uzaytirilgan guruh o‘qituvchisi 
va tarbiyachisiga ota-onalar bilan ishlashning quyidagi formalarini 
tavsiya  qiladi:
—  o'quvchilaming uylariga birgalikda borish,  ota-onalar bilan 
tanishish,  ota-onalar  bilan  ishlash  bo‘yicha  kuzatishlar,  fikr 
olishuvlar;
—  ota-onalar  majlislarini  birgalikda  tayyorlash  va  o‘tkazish;
—  kuni  uzaytirilgan  sinfning  ham,  guruhning  ham  yagona 
ota-onalar  faollarini  saylash;
—  ota-onalami  sinf xonalarini,  kuni uzaytirilgan guruh bino- 
larini jihozlashga,  bolalar bilan  madaniy-ommaviy ishlami tashkil 
etishga  (ota-onalaming  o‘quvchilar  sayrlarida,  sayohatlarida  va 
hokazolarda  ishtiroki)  jalb  qilish;
—  ota-onalar  bilan  olib  boriladigan  yakka  tartibdagi  ishlami 
muvofiqlashtirish  (uchrashuvlar,  suhbatlar  o‘tkazish,  ota-onalar 
huzuriga  borish  va  h.k.);
—  ota-onalami pedagogika bilimlari bilan tanishtirishga birga­
likda  qatnashish.
Xalq  ta’limi  vazirligining  «Maktabning  ota-onalarning  ish 
joyidagi  jamoat  tashkilotlari  bilan  aloqasini  kuchaytirish  to‘g‘ri- 
sida»gi  instruksiyasida  «Sinflaming  ota-onalar  jamoalariga  sinf 
rahbarlari bilan birgalikda  o‘quvchilaming ota-onalari ish joyidagi 
jamoatchilik  tashkilotlarini  o‘z  bolalarining  tarbiyasiga  yetarli 
e’tibor  bermaydigan  ota-onalar  to‘g‘risida...,  xuddi  shuningdek, 
o‘z  bolalarini  to‘g‘ri  va  muvaffaqiyatli  tarbiyalayotgan  ota-onalar 
to‘g‘risida  xabar  berib  borish  tavsiya  etilsin»  deyiladi.
Maktabning  ota-onalarni  kunning  ko‘p  qismida  bolalari 
ustidan  nazorat  qilishdan  ozod  etganligi  katta  ahamiyatga  molik 
bo‘lib,  ularni  o ‘qishdan  tashqari  ishlarga  kengroq  jalb  qilishi 
mumkin.  Maktab-internat,  kuni  uzaytirilgan  guruh  va  jamoat- 
chilikning  asosiy  vazifasi  maktab  yoki  guruhlardagi  bolalarning
253

xilma-xil ehtiyojlarini to la  ta’min etish uchun sharoit yaratishdir. 
Bu  vazifalami  hal  etish  masalasi  ota-onalar jamoasining  tashki- 
lotchiligi  va  faoliyatiga  ham  ko‘p  jihatdan  bog‘liqdir.  Kuni 
uzaytirilgan  bir  qator  maktab  va  guruh  rahbarlari  o‘quv-tarbiya 
ishlarini tashkil etishda,  sinfdan va maktabdan tashqari tadbirlami 
o‘tkazishda  ota-onalar jamoasi  faohyatlariga tayanib  ish olib bor- 
moqdalar.  Bu borada Toshkent shahridagi  185-,  157-,  Samarqand 
shahridagi  17-,  Buxoro  viloyati  G ‘ijduvon  tumani,  Sarmijon 
qishlog‘idagi  kuni  uzaytirilgan  maktab  guruhlar  namunaviy  ish 
olib  bormoqdalar.
Kuni  uzaytirilgan  157-maktab  jamoasi  va  ota-onalar jamoa­
sining  bu  sohadagi  ishi,  ayniqsa,  diqqatga  sazovordir.  Bu 
maktabda  har  chorak  oxirida  ota-onalaming  umumiy  yig‘ilishi 
o‘tkaziladi.  Yig‘ilishda  o‘z  bolasini  tarbiyalashda  maktab  bilan 
doimo  aloqa  bog‘lab,  ta’lim-tarbiya  ishlarida  faol  qatnashgan  va 
bolasining  yuqori  o‘zlashtirishiga  erishgan  ota-onalar  tantanali 
ravishda  quyidagicha  rahmatnoma  bilan  taqdirlanadi:
Hurmatli  o‘rtoq  Nazirova!
Toshkent  shahar  Shayxontohur  tumani  kuni  uzaytiril­
gan  157-maktab  direksiyasi,  «Kamolot»  YIH,  «Kamalak» 
tashkilotlari  va  ota-onalar  yig‘ini  Sizga  bolangizni  yaxshi 
tarbiyalaganingiz,  a’lo  o‘qishiga  yordam berganingiz  uchun 
minnatdorchilik va tashakkur izhor etadi.  Sizning  o‘g‘lingiz  — 
Bahodir  o‘quv  yilining  III  choragini  a’lo  baholar  va  a’lo 
xulq  bilan  tamomladi.
Siz  bilan  bir  qatorda  biz  ham  o‘g‘lingizning  muvaffa- 
qiyatlaridan  faxrlanamiz  va  quvonamiz.
Sizga  va  oilangizga  sihat-salomatUk,  ishingizda  muvaf- 
faqiyatlarga  erishishingizni  tilaymiz.
M a’muriyat,  «Kamolot»  YIH,
  «
Kamalak»  tashkiloti, 
ota-onalar jamoasi
Quyida  Toshkent  shahar,  Shayxontohur  tumanidagi  kuni 
uzaytirilgan  254-maktabdagi  ota-onalar  jamoasining  maktab
254

direksiyasi bilan birgalikda bajaradigan ishlari aks etgan ish rejasini 
ilova qilamiz:
I.  Umumiy  ta’lim  komissiyasi
Boshliq:  G ‘ulomov.  A’zolar:  Akbarov,  Karimova.
1.  Maktabga tegishli hududdagi o‘quv yoshidagi hamma bola­
lami  to‘g‘ri  hisobga  olish  va  o‘qishga  tortish.
2.  0 ‘quvchilar orasida  moddiy yordamga  muhtoj  bo‘lgan  bo­
lalami  aniqlash  va  ularga  tegishli  yordam  berish.
3.  Maktabimizda  o‘qish  uchun  sharoiti  bo‘lmagan  bolalami 
bolalar  uylari  va  intematlarga  joylashga  yordamlashish.
4.  To‘qqiz yillik majburiy ta’lim haqidagi  Qonunni ota-onalar 
o‘rtasida  keng  tashviqot  qilish.
5.  Maktab  binosi  va  xonalarini  hamda  ko‘rsatmali  qurollami 
o ‘z  vaqtida  ta ’mirlash  va  ularni  yaxshi  saqlashda  maktab 
ma’muriyatiga  yaqindan  yordam  berish.
6.  Maktabda  mehnat  darsini  o‘tish  va  maktabni  politexnika- 
lashtirish  uchun  zarur  asbob-uskunalar  bilan  ta ’min  etishga 
yordam  berish.
II.
  0 ‘quv-tarbiya  ishlari  bo‘yicha  a’zolar
Boshliq:  Mirzayev.  A’zolar:  Azimova,  Razzoqov.
1.  Yosh  avlodni  ma’naviy-axloqiy  tarbiyalash  ishiga  yordam 
berish.
2.  Maktab bilan oila o'rtasidagi  munosabatni  mustahkamlash.
3.  0 ‘quvchilaming  davomatini  yaxshilashga  yordam  berish.
4.  0 ‘zlashtirmaydigan  o‘quvchilaming  ota-onalari  bilan  doi- 
miy  ish  olib  borish.
5.  Namunali  xulqli,  yaxshi,  a’lo  baholarga  o‘qiyotgan  faol 
o‘quvchilar  ota-onalarining  tarbiya  sohasidagi  tajribalarini  om- 
malashtirish.
6.  Intizomsiz o‘quvchilaming ota-onalari bilan muntazam ra- 
vishda  ish  olib  borish.
7.  0 ‘quvchilaming  maktabga  har  xil  kiyim  kiyib  kelishlariga 
yo‘l qo‘ymaslik hamda maktab formasida kelishlarini ta’minlashga 
yordam  berish.
III.
  Madaniy-ommaviy  ishlar  bo‘yicha  a’zolar
Boshliq:  Boboxonova  A.  I.  A’zolar:  Usmonova,  Zukurxo‘- 
jayev.
1. 
0 ‘quvchilami turli ishlab  chiqarish korxonalariga va muzey 
hamda  fermer  xo‘jaliklariga  sayohatlarga  olib  borish.
255

2.  Bolalaming  yosh  xususiyatlariga  qarab  kinoteatrlarga  olib 
borish.
3.  Yozgi  va  qishki  ta’til  vaqtlarida  o‘qituvchilarning  o‘quv- 
chilami  turistik  yurishlarga  olib  borishlarida  yordam  berish.
4.  Har bir  o‘quvchiga  dars  tayyorlash  burchagi  va  kutubxona 
tashkil  qilishda  ota-onalari  orqali  yordam  berish.
IV.  Sanitariya-xo‘jalik  ishlari  komissiyasi
Boshliq:  Shokirova  O.  A’zolar:  Aronova  Z.,  Sultonxo‘jayeva.
1.  Maktab  binosining  ichki  va  tashqi  tomonining  doimo  toza 
va  ozoda  bo‘lishini  nazorat  qilish.
2.  Sovuq  kunlarda  xonalaming  me’yoriy  issiqlikda  bo‘Ushini 
ta’minlash.
3.  Har  kuni  dars  oldidan  tizimli  ravishda  jismoniy  mashq 
qilish  uchun  yordam  berish.
4.  0 ‘quvchilar  va  ota-onalar  o‘rtasida  sog‘liq  haqida  ma’ra- 
zalar  uyushtirish.
5.  Maktab  bufeti  va  oshxonasida  gigiyena  qoidalariga  doimo 
rioya  qilinishiga  ota-onalarning  yordami.
6
.  Badantarbiya  darsini  yaxshi  tashkil  qilish  va  darsning 
normal  ravishda  o‘tishi  uchun  o‘quvchilaming  sport  kiyimida 
bo‘Ushlariga  erishish.
7.  Maktab  atrofini  ko‘kalamzorlashtirish,  koridor va  sinflarga 
gullar  qo‘yish  uchun  yordam  berish.
V.  Kuni uzaytirilgan  guruhlarning ishlarini yaxshilash  a’zolari
Boshliq:  Aitova  T.  A’zolar:  Levina,  Rahmatullayeva.
1.  Kuni  uzaytirilgan  guruhli  maktab  haqidagi  ko‘rsatmalami 
ota-onalar  o‘rtasida  keng  tatbiq  qilish.
2.  I  sinfdan  V  sinfgacha  o‘quvchilarning  kuni  uzaytirilgan 
guruhiga  yordam  berish.
3.  Maktabda  ta’lim-tarbiya  ishlarini  yaxshilashga  yordam- 
lashish.
4.  Kuni  uzaytirilgan  guruhda  moddiy  yordamga  muhtoj 
bo‘lgan  bolalami  aniqlash  va  ularga  yordam  tashkil  etish.
5.  Kuni  uzaytirilgan guruhdagi  o‘quvchilami o‘z vaqtida  sifatli 
ovqatlantirish uchun ota-onalardan kundalik navbatchi tayinlashga 
yordam  berish.
6.  Kuni  uzaytirilgan  guruhdagi  o‘quvchilarning  kunduzi 
uxlayotganda  alohida  kiyimlar bilan  ta’minlashga  yordam  berish.
256

7. 
Ota-onalaming  kasblarini  aniqlab,  ulardan  tarbiya  maqsa- 
dida  tegishlicha  foydalanish.
Tarbiyaviy  ishlami  jamoa  bo‘lib  olib  borish  shakli  turlicha 
bo‘lib,  bularga  maktab  umumiy,  ota-onalar  yig‘inining  majlisi, 
kuni  uzaytirilgan  guruh  ota-onalar  yig‘ilishi,  turar joydagi  ota- 
onalar yig‘ilishi,  bir guruh ota-onalar bilan shu  mavzuda suhbatlar 
olib  borish,  pedagogik  lektoriy,  ota-onalar  konferensiyasi,  ota- 
onalar  faollari  bilan  suhbat,  seminarlar  va  konsultatsiyalar  kabi 
mashg‘ulotlar  kiradi.  Maktabda  doimiy  konsultatsiya  xonasi  yoki 
ota-onalar  uchun  burchaklar  tashkil  qilinib,  haftaning  bir  kuni 
konsultatsiya  kuni  deb  belgilansa,  maqsadga  muvofiq  bo‘ladi. 
Burchakda ota-onalarga tavsiya  qilingan adabiyotlardan namuna- 
lar,  ilg‘or  o‘quvchilaming  ishlari  qo‘yiladi.
Ota-onalar  bilan  ishlashning  individual  shaklida  tarbiyachi 
o‘quvchilar  uyiga  borib,  ulaming  uy  sharoitlari,  ishlab  chiqarish 
korxonalariga borib,  ota-onalaming qanday xizmat qilishlari bilan 
tanishadi.
Maktabda  ota-onalar  uchun  ochiq  eshiklar  kuni  belgilanib, 
unda  ota-onalar  bilan  pedagogik  mavzularda  va  bolalaming 
tarbiyasi  haqida  suhbatlar  o‘tkazish  mumkin.
Tarbiyachining  ota-onalar  bilan  samimiy  hamkorligi  ta’lim- 
tarbiya  ishlarining  samarasini oshirishga yordam beradi.  Tarbiya­
chi  oiladagi  tarbiyaviy  nuqsonlami,  o‘quvchidagi  kamchiliklami 
faqat  individual  suhbat jarayonida bayon  qilishi  lozim,  aks  holda 
ota-onalar  bilan  tarbiyachi  o‘rtasida  konflikt  yuzaga  kelishi 
mumkin.
Shuningdek,  o‘qituvchi,  tarbiyachilar  ota-onalar  bilan  sami­
miy  suhbat  davomida  o‘z  o‘quvchilarini,  ularning  har  biriga 
nisbatan  individual  yondashish  yo‘llarini  bilib  oladilar.
Andijon shahar kuni uzaytirilgan  36-maktabda tarbiyaviy ishlar 
keng  miqyosda  olib  boriladi.  Quyida  shu  maktabning  o‘quv, 
tarbiya  va  pedagogika  tashviqoti  sektorining  tuzgan  ish  rejasidan 
namuna  keltiramiz  (258-betda).
Ayrim  muhtoj  o‘quvchilarga  moddiy  yordam  berish  maqsa- 
dida  umumiy  ta’lim  fondlarini  kengaytirish,  buning  uchun  esa 
faqat  budjet  mablag‘igina  emas,  balki  otaliq  qiluvchi  va  kasaba 
uyushma  tashkilotlarining  vznoslari,  mablag‘laridan,  shuningdek 
boshqa manbalardan  foydalanish,  bu mablag‘laming foydalanilishi 
ustidan  tegishli  nazorat  o‘matish  va  maktabdan  uzoqda  turuvchi
257

T
ar
ti
b
ra
q
am
i
Bajariladigan ishlarning mazmuni
Bajarish
muddati
Bajaruvchi
1
.
«Bolangiz uyda sizga qanday yordam 
beradi?»  mavzusida  ma’ruza
fevral
Rahmonova S.
2
.
«Men  farzandimni  qanday  qilib  ijtimoiy 
mehnatga  o‘rgatdim»  mavzusidan  tajri- 
bali  ota-onalaming  suhbatini  uyushtirish
mart
Orifova I.
3.
«Kelajak  avlod  benuqson bo‘lmog‘i 
kerak» degan mavzuda ma’ruza o‘tkazib, 
axloqiy  nuqsonlaming  nimalardan  iborat 
ekanini  ota-onalarga  uqtirish
fevral
Yusupov  H.
4.
«Farzandingizga  estetik  tarbiyani  qanday 
singdirasiz?»  mavzusida  tajribali  onalar- 
ning  suhbatini  uyushtirish
mart
Bekmirzayeva
5.
«Go‘zallik nimada?»  mavzusida  suhbat 
uyushtirish
aprel
Rahmonova S.
6
.
«Zamonamiz  kishilarining  olijanob 
fazilatlari»  mavzusida  ma’ruza  o ‘tkazish
yanvar
Ashurova
7.
«Bolalarda  do‘stlik,  o‘rtoqlik  tuyg‘ulari 
oilada  qanday tarbiyalanadi?»  degan 
mavzuda suhbat o‘tkazish
fevral
Yusupov  H.
8
.
«Namunali  kishilar oilasida bola tar- 
biyasi»  mavzusida  suhbat  o‘tkazish
mart
Rahmonova S.
9.
«Ota-onalar  ovozi»  —  devoriy  gazeta- 
sini  chiqarib  turish
har
chorakda
Yusupov  H.
10
.
Ota-onalar  universiteti  va  siyosiy  to‘ga- 
raklarga  ota-onalami  ko‘proq  tortishni 
nazorat  qilish
doimo
Yusupov  H.
11
.
Maktabning  davomatini  ayrim  kunlarda 
tekshirib,  darsga  kelmaydigan  o‘quv- 
chilami  aniqlash  va  ular bilan  suhbat- 
lashish
doimo
Yusupov  H.
12
.
Maxsus  predmetlaming  o‘qitilishi
oydabir
marta
Yusupov  H.
13.
I  sinf va  IV sinf o‘quvchilarining  ota- 
onalari  bilan  imtihonlar  haqida  suhbat 
o4kazib,  bolalarga  dars  tayyorlash 
uchun  to4 la  sharoit  yaratish  zarurligini 
uqtirish
may
Ashurova, 
Rahmonova S.
258

bolalami  transportda  tashishni  ta’minlash  masalalariga  e’tibor 
berish  lozim.  Maktab  rahbarlari  ana  shu  imkoniyatlardan  to‘g‘ri 
foydalanishlari  kerak.  Shundagina  maktab  bolalar  tarbiyasi 
ishlarini  moddiy  va  ma’naviy  tomondan  ta’min  etgan  bo‘ladi. 
Kuni uzaytirilgan guruhlar sonining o‘sishi birinchi  navbatda ana 
shu  yuqoridagi  masalalarning  hal  etilishiga  bog‘liqdir.
Yana  bir  bor  ta’kidlaymizki,  maktab-intemat,  kuni  uzaytiril­
gan guruhlaming oila hamda jamoatchilik bilan hamkorligi bolalar 
tarbiyasida  muhim  ahamiyatga  ega.
Shuningdek,  bolani  eski urf-odatga  o‘rgatib,  eskicha  turmush 
kechirishga  majbur  qiluvchi  ota-onalar  ham  uchrab  turadi. 
Ba’zan,  bunday  ota-onalar  bilan  suhbat  o‘tkazish  vaqtida  qish- 
loq Soveti deputati,  kolxoz raisini,  qisqasi ota  ishlaydigan tashkilot 
yoki  muassasa  rahbarlaridan  birortasini  taklif etish  yaxshi  natija 
beradi.
Ota-onalar  bilan  aloqa  bog‘lashning  eng  yaxshi  turi  o‘z  vaq­
tida  ota-onalar  bilan  ochiq  va  samimiy  suhbat  o‘tkazishdir. 
Bunday  suhbat  ota-onalaming  pedagog-tarbiyachilarga  bo‘lgan 
ishonch  va  hurmatini  kuchaytiradi,  ularning  maktab  bilan 
aloqasini  mustahkamlaydi.
Umuman  olganda,  maktabda  oila  va jamoatchilikning  umu­
miy  tarbiya  ishiga  mehr-muhabbatini  uyg‘otish,  oshirish  ota- 
onalarning  bola  tarbiyasidagi  mas’uliyatlarini  puxta  anglatish 
uchun  pedagogik  tashviqot  g‘oyat  katta  ahamiyatga  egadir. 
Ayniqsa,  ota-onalar yaqindan  yordam  beradigan  maktab  va  kuni 
uzaytirilgan sinflarda o‘quv-tarbiya ishlari borgan sari yaxshilanib 
boradi.
Demak,  maktab-intemat  va  kuni  uzaytirilgan  guruhlar  oila 
va jamoatchilikning  yordamiga  tayanmasalar,  ular  ta’lim-tarbiya 
ishlarini to‘la ravishda bajara olmaydilar.  Binobarin,  yosh avlodni 
yetuk kishilar qilib tarbiyalashda maktab,  oila va jamoatchilikning 
hamkorligi  xalq  maorifi  tizimining  eng  yetakchi  tamoyillaridan 
biridir.
259

XULOSA
Mamlakatimizda  xalq  maorifi  tizimida  hayot  ehtiyojiga  ko‘ra 
kuni uzaytirilgan sinf,  guruh va  maktab-intematlar vujudga  keldi. 
Yosh avlodga yuksak darajada ta’lim-tarbiya berishda ular o‘zining 
hayotiyligi,  qulayligi  bilan  keng  jamoatchilik  va  ota-onalar 
hurmatiga  sazovor  bo‘ldi.  Chunki  jamiyatimizning  ijtimoiy- 
iqtisodiy,  madaniy  va  siyosiy  taraqqiyotiga  umumiy  ta ’lim 
maktablari  qatori  maktab-intemat,  kuni  uzaytirilgan  maktab, 
maktab  qoshidagi  sinf  va  guruhlar  o‘zining  munosib  hissasini 
qo‘shib  kelmoqda.  Bu  maktablar  jamiyatimiz  tomonidan  xalq 
maorifi  tizimi  oldiga  qo‘yilgan  talablami  muvaffaqiyatli  ravishda 
bajarishda  xalq  xo‘jaligi  uchun  zarur  bo‘lgan  malakali  mutaxas- 
sis  kadrlami  yetkazib  berishda  umumiy  ta’lim  maktablariga  o‘zi- 
ning  amaliy  ta’sirini  ko‘rsatayotir.
Umumiy  ta’lim  maktablari  bilan  bu  maktablar  o‘rtasida juda 
ko‘p  umumiy  tomonlar  mavjuddirki,  bulami  e’tiborga  olmasdan 
boimaydi,  albatta.  0 ‘sib  kelayotgan  yosh  avlodni  zarur  ilmiy 
bilimlar  bilan  qurollantirish,  jamiyatning  ongli,  faol  va  mehnat- 
sevar  kishilari  qilib  yetishtirishni  bosh  maqsad  qilib  olganligi 
jihatdan  ham  bir-biriga  yaqin  turadi.
Kuni  uzaytirilgan  maktab,  sinf va  guruhlar,  ulaming  xilma- 
xil  ish  formalari  ta’lim-tarbiya  ishlarining  sifatini  ko‘tarishda 
g‘oyat  katta  ahamiyat  kasb  etadi.  Bu  .yangi  forma  bolalaming 
o‘qishdan  keyingi  vaqtlarini  to‘g‘ri,  samarali  uyushtirish  imko- 
niyatini  tug‘diradi.  Bolalar tizimli  ravishda  uyga berilgan vazifani 
puxta  tayyorlash,  jismoniy  chiniqish,  estetik  qarashlarini  shakl- 
lantirish,  shuningdek,  o‘zlaridagi  mayl  hamda  qobiliyatlarini 
o‘stirish  imkoniyatiga  ega  boiadilar.
Umumta’lim  maktablari  o‘quvchilar uchun  ilm  dargohi bo‘lsa, 
yangi  tip  muassasalar  ularning  ikkinchi  uyiga  aylanib  qoldi.  Bu 
muassasalarda o‘quvchilar eng  ishonchli,  eng tadbirkor,  pedagogik 
ma’lumotga  ega va ota-ona  singari  mehribon  kishi  —  o‘qituvchi- 
tarbiyachilaming qo‘lida boiadilar.  Tarbiyachi  o‘quvchini do‘stlik-
260

ka,  hamkorlikka,  mehnat  qilishga,  odobli,  axloqli  bo‘lishga 
o‘rgatadi.
0 ‘qituvchi  va  tarbiyachilar  o‘quvchilar  bilan  maktab-inter- 
nat,  kuni  uzaytirilgan  guruhlarda  ilmiy  jihatdan  asoslangan 
ta’lim-tarbiya  va  tibbiyot  talablariga  to‘la  mos  keladigan  dastur 
va  reja  asosida  ish  olib  boradilar.  0 ‘quvchilarning  kundalik 
faoliyatiga  tarbiyachi,  o‘qituvchi,  pedagoglar jamoasi  bilan  ota- 
onalar,  jamoatchilik  tashkilotlari  birgalikda  hamkorlik  qilib 
boradilar.
О‘sib  kelayotgan  yosh  avlodni  jamiyatning  yuksak  darajada 
axloqli,  ma’lumotli,  madaniyatli  va  yuqori  saviyali  kishilari  qilib 
yetishtirishda  maktab-intemat,  kuni  uzaytirilgan  sinf va  guruhlar 
ijtimoiy  taraqqiyot  tomonidan  qo‘yilgan  talablarga  to‘la  javob 
berishini  hayot  tasdiqladi.
Maktab-internat,  kuni  uzaytirilgan  sinf  va  guruhlar  ishini 
to‘g‘ri tashkil etish va pedagogik maslahat  masalalari pedagogika, 
psixologiya  fani,  maorif  xodimlari  oldiga  hal  qilinishi  lozim 
bo‘lgan bir qancha yangi vazifalami  qo‘yadi.  Bu yangi vazifalami 
to ‘g‘ri  hal  qilish  uchun  bu  yangi  tip  muassasalar  pedagogika 
amaliyoti  vazifasini  o‘tashi  va  pedagogika  fani  xodimlari  bu 
maktab  tarbiyachilari bilan yaqindan aloqa bog‘lab,  ularga amaliy 
yordam  berib  borishlari  zarur.  Shuningdek,  bolalar  bilan  olib 
boriladigan  ta’lim-tarbiya  ishlarini  yuqori  pog‘onaga  ko‘tarish 
uchun bu yangi  tip  muassasalarda  ishlayotgan pedagoglar jamoasi 
va  tarbiyachilari  matbuot,  radio  va  televideniye  orqali  o‘z  ish 
faoliyatlari,  tajribalari  bilan  fikr  almashishlari  maqsadga  muvo- 
fiqdir.
Mazkur  guruhlarga  qatnashadigan  o‘quvchilar  islohot  asosi­
da  30  boladan  ko‘p  boMmasligi,  ulaming  yoshi,  bilim  saviyasini 
hisobga  olib  birlashtirishga  alohida  e’tibor  berish  kerak.
—  Maktab-intemat,  kuni  uzaytirilgan  sinf va  guruhlarda  olib 
boriladigan  o‘quv  ishlarini  tashkil  etish  bo‘yicha  tasawurga  ega 
bo‘lish  hamda  bu  maktab,  sinf  va  guruhlarning  maqsadi  va 
vazifasini  ongli  ravishda  har  tomonlama  hisobga  olgan  holda 
o‘quv  ishlarini uyushtirish mustaqil mashg‘ulotlaming samarador- 
ligini  oshirish  uchun  har  tomonlama  imkon  beradi.
—  Maktab-intemat  va  kuni  uzaytirilgan  guruhlarda  tarbiya­
chi  ishining  o‘ziga  xos  xususiyatini  o‘rganish  shuni  ko‘rsatadiki, 
bu  guruhlarda  ishlaydigan  har  bir  pedagog  o‘quvchilar jamoasini
261

uyushtira  olishi,  ularning  bo‘sh  vaqtlarini  mazmunli,  qiziqarli 
o‘tkazishi,  musiqa,  ashula,  rasm,  mohir  qo‘llar  to ‘garaklarini 
boshqara  bilishi,  mafkuraviy-ommaviy  ishlarga  rahbarlik  qila 
olishi, jismoniy faoliyatlarini to‘g‘ri boshqara olishi,  sayr,  ekskur- 
siyalar  uyushtirishi,  dam  olish  kechalari  tashkil  etishi, 
0
‘quvchi- 
laming  devoriy  gazeta,  fotomontaj  tayyorlash  kabi  har  xil  ijodiy 
ishlariga  rahbarlik  qilishi  kerak.
—  Maktab-internat  va  kuni  uzaytirilgan  sinf  va  guruhlarda 
o‘quvchilarning  ta’lim-tarbiyasi  bilan  shug‘ullanadigan  kishi 
pedagogik  ma’lumotga  ega  bo‘lgan  tajribali,  kuni  uzaytirilgan 
guruhlar  ishining  mohiyatini  biladigan  izlanuvchi,  ijodkor, 
havaskor,  tashkilotchi,  tashabbuskqr,  o‘yinlar tashkil qila  oladigan 
o‘qituvchilardan  tayinlanishi  zarur.
—  Maktab-internat  va  kuni  uzaytirilgan  guruhlar  maktab 
ma’muriyati  tomonidan  tasdiqlangan  maxsus jadval  va  kundalik 
rejim  asosida  ishlashi  lozim.
—  Maktab-intemat  va  kuni  uzaytirilgan  gumh  bolalarining 
mashg‘ulotlari  uchun  maktabda  sanitariya  talablariga  javob 
beradigan  ozoda  va  yorug‘  xonalar  ajratilishi,  bu  xonalar  kerakli 
jihozlar,  o ‘quv  qurollari,  kitoblar,  turli  o ‘yinchoqlar  bilan 
jihozlanishi  kerak.  Bundan  tashqari  jismoniy  tomondan  zaif va 
kunduz  kuni  bir-ikki  marta  dam  olishga  muhtoj  bo‘lgan  bolalar 
uchun  alohida  dam  olish  xonasi  tashkil  qilinishi  lozim.
—  Mazkur  guruh  ishiga  maktab  shifokori  yoki  hamshirasini 
jalb  etish  yaxshi  natija  beradi.  Ular  guruhdagi  bolalar  bilan 
tibbiyotga  oid  mavzularda  suhbatlar  o ‘tkazishi  bilan  birga, 
bolalarning  o‘z  vaqtida  ovqatlanishi,  jismoniy  tomondan  to‘g‘ri 
tarbiyalanishi va  mashg‘ulotlaming belgilangan kun tartibi  asosida 
olib  borilishini  nazorat  qiladilar.
—  Maktab-intemat  va  kuni  uzaytirilgan  sinf  hamda  guruh­
larda  olib  boriladigan  mustaqil  o‘quv  mashg‘ulotlarining  sama- 
radorligini  oshirishga,  mashg‘ulotlarning  amaliy  xarakterda 
bo‘lishiga  e ’tiborni  kuchaytirish  lozim.  Bu  mashg‘ulotlarda 
o‘quvchilaming  faol  ishtirok  etishlarini  ta’minlash  uchun  texnik 
vositalardan,  ko‘rgazmali  materiallardan,  kuzatish,  sayohatga oUb 
chiqish  va  bulardan  to ‘plangan  materiallardan  mashg‘ulotda 
atroflicha  foydalanish  muhim  rol  o‘ynaydi.  Ulami  uzoq  vaqt 
mashg‘ulotlar  bilan  band  qilib  qo‘ymaslik  kerak.  Shuningdek, 
topshiriqlami  individuallashtirish,  mustaqil  ishlashga  undaydigan