Kristallografiya va mineralogiya

Korund – Al
2
O
3
  
Bu mineral dastlab Hindistonda Shunday nom bilan atalgan.
Kimyoviy tarkibi: Al – 52,9%; O – 47,1%; Rangi aralashmalarga bog‘liq: xrom 
aralashsa qizil, Fe+3 aralashsa jigarrang va pushti, Ti aralashsa ko‘k, Fe+2 va Fe+3 
aralashsa qora rangli bo‘ladi. Kristallangan xillarining tarkibi aralashmalardan 
toza.
Singoniyasi trigonal, simmetriya ko‘rinishi ditrigonal – skalenoedrik 
L
3
3L
2
3PC. Fazoviy gruppasi: a
0
=4,76; c
0
= 13,01; a
0
:c
0
=1:1,365. Korund ko‘pincha 
jinslar orasida xol - xol donalar shaklida uchraydi, yaxlit donador massa hosil 
qilgan konlari ham ma’lum. Kristallari to‘g‘ri tuzilgan, ba’zan yirik bochkasimon, 
ustunsimon, piramidal va plastinkasimon qiyofada uchraydi.
Korundning rangi ko‘kish yoki sarg‘ish – kulrang, xilma – xil rangli shaffof 
kristallari ham uchraydi. Shaffof korundning xillari: leykosapfir - rangsiz, sapfir – 
ko‘k, yoqut – qizil (20.1, 20.2-rasmlar), “sharq topazi” – sariq, “sharq ametisti“ – 
binafsha, “sharq zumradi“ – yashil. Korundning magnetit, gematit va shpinel’ 
aralashgan xili najdak deyiladi. Yaltirashi shishasimon. Ulanish tekisligi yo‘q. 
Polisintetik qo‘shaloq kristall bo‘lgani uchun (0001) va (1011) bo‘yicha 
bo‘laklarga ajrashi mumkin. Qattiqligi 9. Solishtirma og‘irligi 3,95 – 4,10. Optik 
xususiyatlari: bir o‘qli manfiy, ko‘pincha ikki o‘qli anomal. Nm=1,767; Np= 
1,759; 2v=58° gacha. Rentgenogrammadagi chiziqlari: 2,081; 1,599; 1,374.

---

146 
20.1-rasm. Yoqut 
 
20.2-rasm. Yoqut 
Korundni kristall shakli yonlaridagi shtrix chiziqchalari, ko‘kimtir 
kulrangliligi, yuqori qattiqligi kabi hususiyatlariga qarab ajratish mumkin. 
Daxandam alangasida erimaydi. Kislotalarda ham erimaydi.
Sun’iy yo‘l bilan korundni boksitlarni elektr pechlarida eritish yo‘li bilan 
olish mumkin. Yoqut va sapfirlarni esa glinozemni kislorod – vodorod alangasida 
erishi va qaytadan kristallanishi natijasida toza va shaffof bo‘laklar hosil qilib, 

---

147 
xrom tuzlarini qo‘shish yo‘li bilan yoqut – qizil rangga, kobal’t va titan tuzlarini 
qo‘shish yo‘li bilan sapfir rangiga kiritib olinadi.
Korund magmatik, postmagmatik va cho‘kindi metamorfogen konlarda 
uchraydi. Mineralning yirik uyumlari ikkilamchi kvarsitlar va cho‘kindi 
metamorfik yotqiziqlar bilan bog‘liq. Korundning magmatik tipi kam uchraydigan 
aksessor mineral sifatida ayrim granitoidli massivlarda uchraydi (Konsoy, Olmaliq, 
Chotqol tog‘lari). Postmagamatik korund Chotqol va Qurama tog‘larining 
ikkilamchi kvarsli massivlari bilan bog‘liq holda uchraydi. Bu erlarda korund bilan 
bir assotsiyasiyada kvars, andaluzit, rutil, dyumort’erit, turmalin, diaspor, seritsit 
uchraydi. Korundning cho‘kindi – metamorfik tipi Tomdi, Nurota, Turkiston va 
Oloy tog‘larida ko‘p uchraydi.
Korundning yirik konlari Birmada (bu erda yoqutning 630 g li kristali 
topilgan) va Hindistonda (sochilma konlardagi sapfirlar) topilgan.
Korund juda qattiq mineral bo‘lganligi uchun asosan abraziv material 
sifatida ishlatiladi. Shaffof rangli xillari zargarlikda qimmatbaho tosh sifatida 
ishlatiladi.