M kariyev, R. Alimov

Teri-rezorbtiv ta’sirli ZM bilan zararlangan jarohatlarga 
jarrohlik ishlovi berishning o’ziga xos xususiyatlari 
Barcha hollarda, awalambor, atrof teri degazatsiya o’tkazilishi va 
jarohatni 5% li xloraminning suvli eritmasi bilan yuviladi. Jarrohlik 
ishlovi aniq ketma-ketlikda bajarilishi kerak. Awal jarohatdagi o‘lgan 
teri qismlari, yot jismlar, qon quyqalari olib tashlanadi. Asboblar 
almashtirilib, teri osti yog
1
kletchatkasi keng kesiladi va hayotga 
noloyiq mushak to'qimalari olib tashlanadi. Jarohatning qayta de- 
gazatsiyasi o‘tkaziladi. O
l
q tekkan va ZM bilan zararlangan jaro- 
hatlarga radikal ishlov beriladi. Suyak parchalari ZM ni adsorbsiya- 
laydi va uzoq vaqt o’zida saqlab qoladi, natijada chuqur nekroz, 
osteomiyelit, flegmona, sepsis rivojlanishi mumkin. Shuning uchun 
to’liq degazatsiyadan so‘ng suyak parchalarini to’liq olib tashlash 
kerak. Singan suyakning uchlarini sog' to’qimagacha arralab olib 
tashlanadi. 
Tomir devorlari ZM ga o‘ta sezgir hisoblanadi, shuning uchun 
ularni bog’lash tavsiya etiladi. Nerv tutamlari ZM ga unchalik sezgir 
bo'lmaganligi sababli, 2% li xloraminning suvli eritmasi bilan yuviladi 
va sog‘lom to'qimalar bilan yopiladi. 
Bu holatda birlamchi choklar qo’yilmaydi. Operatsiya jarohatni yu- 
vish, yakunlovchi degazatsiya, antibiotiklar bilan infiltratsiya, rezina 
trubkalar va aseptik bog‘lam qo’yish bilan yakunlanadi, qo‘l va oyoqlar 
immobilizatsiyasi shinalar va gips langetalarini qo’yish bilan amalga 
oshiriladi. Zich sirkulyar bog’lamlar qo’yish birinchi kunlarda man 
etiladi, chunki to’qimalar shishib, ishemik buzilishlar ro’y berishi mum- 
kin. Agar benior kech olib kelingan bo’lsa va to’qimalari shishgan 
bo’lsa, u holda faqat degazatsiya va jarohatni kengaytirish bilan 
cheklanish mumkin. 
ZM bilan zararlangan bo’shliqlardagi jarohatlarga jarrohlik ishlovi 
berish. Agar jarohat miya bo’shlig’ida bo’lsa, operatsiya maxsus gos- 
pitallarda bajariladi. Hayotiy ko’rsatmalar bo’yicha malakali vrachlik 
22 

---

yordami bosqichida ham operatsiya qilish mumkin. Kalla suyagi shi- 
kastlanganda xirurgik ishlov berish qo‘yidagicha bajariladi: degazatsi- 
yadan so'ng jarohat chetidagi ten va suyak qoldiqlari olib tashlanadi. 
Suyudural gematoma bo'lsa, miya qattiq pardasi ochiladi va gemato- 
ma asta olib tashlanadi. Agar jarohat zararlangan bo‘lsa, yumshoq 
kateter yordamida 1% li xloramin В eritmasi, 0,1% li rivanol yoki 
izotonik eritma bilan yuviladi, so'ng kanamitsin antibiotiki yuborila- 
di. Ko‘krak qafasi jarohatlarida jarrohlik ishlovi umumiy qoidalar 
bo‘yicha bajariladi. Ochiq pnevmotoraks sohasidagi jarohat degazat- 
siya qilinadi, jarohatlangan to‘qimalar kesib olinadi va 2% li xlo- 
raminning suvli eritmasida yuviladi. Qovurg‘a suyaklari parchalari olib 
tashlanadi, ZM bilan zararlangan qovurg‘alar rezeksiya qilinadi. 0‘pka 
shikastlanish xarakteriga qarab lobektomiya yoki pnevmonektomiya 
bajariladi. Plevra bo‘shlig‘i 5%li perikis vodorod eritmasi, keyin 1% 
li xloramin eritmasi bilan yuviladi. Ochiq pnevmotoraksni tikish 
umumiy 
qoidalar 
bo‘yicha 
amalga 
oshiriladi. 
Teriga 
choklar 
qo'yilmaydi. Plevra ichiga antibiotiklar yuborib turiladi. Agar jaro- 
hatni tikishning iloji boMmasa, boshqa to‘qima!ar bilan plastika qi- 
lish mumkin. 
Gemotoraks bo'lgan hollarda qon aspiratsiyasi o
k
tkaziladi va plevra- 
ga antibiotiklar eritmasi yuboriladi. Qorin bo‘shlig‘i jarohatlarining 
ZM bilan zararlanishi kechiktirib bo‘lmaydigan malakali jarrohlik yor- 
damini talab qiladi. Parenximatoz a’zolar ZM ga nisbatan chidamli- 
roqdir. Shuning uchun bu organlar jarohatida degazatsiyadan so‘ng 
jarrohlik ishlovi oddiy jarohatlar ishlovidan farq qilmaydi. Ingichka 
ichakning ayrim qismi zararlangan bo'lsa, degazatsiyadan so‘ng shu 
soha olib tashlanadi, katta sohalarda esa rezeksiyadan so‘ng anasto- 
moz qo‘yiladi. Yo‘g‘on ichak shikastlanganda anastomoz qo‘yilmaydi. 
Yo‘g‘on ichak uchlari qorin devoridan tashqi muhitga notabiiy anus 
sifatida ochib qo'yiladi. Qorin bo‘shlig‘i 1% li xloramin В ning suvli 
eritmasi bilan yuviladi. Katta miqdorda antibiotiklar yuboriladi. Qorin 
bo‘shlig‘iga antibiotiklar yuborish maqsadida rezina naycha qo'yiladi. 
Jarohat 
qavatma-qavat 
tikiladi 
(teri 
tikilmaydi). 
Jarohatlangan 
bo'g'imlarda birlamchi jarrohlik ishlovi jarohat degazatsiyasi, o‘lgan 
to'qimalarni olib tashlash, qon quyqalari va yot jismlami olib 
tashlashdan iborat. Bo‘g‘im bo‘shlig‘i 2%li xloramin В ning suvli 
eritmasi bilan yuviladi, antibiotiklar yuboriladi. Bo'g'im shikastlangan 
bolsa, bo‘g‘im rezeksiyasi yoki amputatsiya o‘tkaziladi. 
FZM bilan zararlangan 
jarohatlarga
birlamchi jarrohlik ishlovi be- 
rish. Jarohatga FZM ning tushishi hayot uchun o‘ta xavfli, chunki u 
tez rezorbsiyalanadi, shuning uchun birlamchi jarrohlik ishlovi ZM 
ta’sirini to‘xtatuvchi dorilar yuborilgandan keyin amalga oshiriladi. 
Bemor malakali tibbiy yordam bosqichiga yetib kelguncha jarohatda 
23 

---

ZM qolmaydi, shuning uchun oddiy jarohat singari jarrohlik ishlovi 
o'tkaziladi. Aralash kimyoviy shikastianishlarda shok rivojlansa, umu- 
miy shokka qarshi vositalar bilan bir qatorda antidotlar yuboriladi. 
ZM ning qondagi miqdorini kamaytirish maqsadida qon yoki qon 
oTnini bosuvchi suyuqliklar quyish tavsiya etiladi. Qon o'rnini 
bosuvchi 
suyuqliklar 
sifatida 
past 
molekulyar 
poliglyukin 
keng 
qo'lianiladi. 
Aralash kimyoviy shikastlanishlarida ko‘p hollarda yiringli asoratlar 
rivojlanadi. Shu sababli antibiotiklar va sulfanilamid preparatlarini 
keng ishlatish maqsadga muvofiqdir. 
Ixtisoslashgan jarrohlik yordami gospitallarda ko'rsatiladi. Bu bos- 
qichga yetib kelganda bemorlarda ZM natijasida umumiy intoksikatsiya 
belgilari yuzaga chiqadi. Shu sababli jarrohlik yordami bilan bir qa- 
torda ilk kunlardanoq intoksikatsiyaga qarshi choralarni ham ko‘rish 
darkor.