M mamajanov odam anatomiyasi va fiziologiasi

3.Limfa  tomirlarni  devori  vena  tomirlarni  devoriga  o’xshash  3  pardadan 
iborat.  Ichki  parda  endoteliy  hujayralaridan,  o’rta  parda  -  silliq  muskul 
hujayralardan  iborat  va  tashqi  parda  -siyrak  tolali  biriktiruvchi  to’qimadan 
tuzilgan.  Limfa  tomirlarning  ichki  pardasida  klapanlar  bor.  Limfa  tomirlardagi 
klapanlarning fiziologik ahamiyati xuddi venalarga o’xshash: limfani markazga 
- yurak tomonga harakatlantirishdan va orqaga kaytib ketishiga yo’l ko’ymaslik 
mexanizmidan  iborat.  Qon  tomirlardan  farqli  limfatik  tomirlar  o’zyo’nalishida 
albatta  bir  yoki  bir  necha  marta  o’ziladi,  chunki  limfatik  tomir  limfa  tuguniga 
darvozasidan  kirib,  kavarik  tomonidan  chiqib  ketadi  va  yo’l  yo’lakay 
tugunlardan o’tib,turli zararli moddalardan tozalanadi. 
Limfa  tomirlari  yuza  va  chuqur  joylashishi  mumkin.  Fastsiyalar  va  teri 
osti yog’ kletchatkasidan tashqarida yuza limfa tomirlari yetadi. Ichki a’zolarda, 
muskullarda qon tomirlarni chuqur limfa tomirlari kuzatadi. Limfa tomirlar bir-
biri  bilan  tutashib  a’zolarda,  teri  osti  kletchatkasida  turlarni  hosil  qiladi  yoki 
shoxlanib,  yana  qayta  qo’shilib  kollateral  yo’llarni  hosil  qiladilar.  Bu  yo’llar 
orqali limfa okimini harakati beto’xtov davom etadi.  
Limfa  tugunlari  -  limfa  tomirlari  bo’ylab  joylashadi  va  ko’pincha  qon 
tomirlarga yoki venalarga yendoshadi. Rasm № 
Limfa  tugunlar  kattaligi  0,5  -  1  sm  keladigan  yumaloq  yoki  loviyasimon 
tuzilmalar  bo’lib,  bir  tomoni  odatda  botiq  bo’ladi.  Bu  yerda  tugun  darvozasi 
joylashadi.  Tugun  darvozasidan  ichiga  limfa  olib keluvchi tomirlari, arteriyalar 
va  nervlar  kiradi,  venalar  va  limfa  olib  ketuvchi  tomirlar  chiqib  ketadi..  Limfa 
tugunlarining joylashuviga va limfani okimini yo’nalishiga ko’ra regionar limfa 
tugunlari  farqlanadi.  Bunday  limfa  tugunlar  joylashgan  sohasiga  qarab 
nomlanadi.  Masalan,  qo’ltiq  osti,  bel,  o’mrov  osti  limfa  tugunlari  yoki  yirik 
tomirni nomi ham berilishi mumkin - yuqorigi ichakto’tkich limfa tuguni. Limfa 

---

 
122 
tugunlarini  qaysi  a’zoda  joylashganiga  qarab  shu  a’zo  nomi  bilan  ham 
nomlanishi mumkin. 
Limfatik  tugunlarini  tuzilishi  quyidagicha:  tugun  tashqi  tomondan  pishiq 
fibroz  kapsulasi  bilan  qoplangan.  Kapsuladan  a’zo  ichiga  yupqa  biriktiruvchi 
to’qimali  to’siqlar  -  septalar  kiradi.  Tugunning  ko’ndalang  kesmasida  kapsula 
ostida po’st modda va markazda joylashgan mag’iz modda tafovut etiladi. Ikkala 
modda  ostida  retikulyar  to’qima  joylashgan.Demak  limfa  tuguni  tarkibida 
stroma  va  parenximasi  tafovut  etiladi.  Tugun  stromasini  kapsula  ,  to’siqlar  va 
a’zo  asosini  tashkil  etgan  retikulyar  to’qima  hosil  qiladi.  Tugun  parenximasini 
po’st va mag’iz modda tashkil qiladi. Po’st modda limfoid follikulalardan iborat. 
Mag’iz  modda  esa  uzun  tasmalardan  iborat  Limfoid  follikulalarda  har  xil 
yetilish  darajasiga  yetgan  limfotsitlarni  uchratish  mumkin.  Mag’iz  moddadagi 
tasmalarda  ham  limfotsitlar  uchraydi,  lekin  ularni  miqdori  follikulalarga 
qaraganda  kamroq  bo’ladi.  Limfoid  follikulalarda  va  tasmalarda  limfotsitlar 
yetiladi.  Retikulyar  to’qima  har-xil  yo’nalishda  joylashgan  retikulin  tolalardan 
va  retikulyar  hujayralardan  iborat.  Retikulyar  to’qima  qovo’zloklari  orasida 
limfotsitlar uchraydi.. Limfa tugunlaridan o’tadigan limfa retikulyar hujayralarni 
faoliyati  tufayli  yot  zarrachalardan  va  organizmga  to’shib  qolgan 
mikroorganizmlardan  tozalanadi  hamda  hujayra  elementlariga  boyidi,  ayniqsa 
limfotsitlarga tuyinadi. Tugunlar limfa  tomirlari  yo’lida  joylashgani  uchun ular 
nafaqat  qon  yaratuvchi  a’zo  bo’lib  qolmasdan,  kuchli  himoya  bar’eri  ham 
hisoblanadi.