М. Т. Миракмалов халқ табиий географик терминлари тошкент-2009

¿Қутадғу билигÀ даги айрим терминлар ва уларнинг ҳозирги 
шакли
¿Қутадғу билигÀ да
Ҳозирги шакли
Арт
арт, довон, ошув
Ботар
ғарб
Буз
муз
Булоқ
булоқ, чашма, қайнар
Ёз
баҳор
Ёзи
дала
Ёй
ёз
Кечиг
кечув, гузар
Кус
довул
Машриқ
шарқ
Ожун, очун
дунё, олам
Сабо
сабо (шабада)
Тариғ
экин
Тариғлиғ
экинзор
Тунак
Тунак, тунаш жойи (юрт)
Чечаклиг
майсазор
Ол
чашма, булоқ
Яр
жар
Ўбри 
чуқурлик, дара
Ўнгдун
майин шабада
Куз 
терскай
Географик терминшуносликка оид маълумотларни XIII-XIV асрларда 
яшаб ижод этган олимлар – Абу Ҳайён ва Жамолиддин Туркий асарларида 
ҳам учратиш мумкин.
Абу Ҳайён (1256-1345) андалусиялик машҳур тилшунос олим бўлиб, 
умрининг 80 йилини илмга бағишлаган. Унинг 50 дан ортиқ асарлари бўлиб, 
1
Юсуф Ҳос Ҳожиб. ÀҚутадғу билигÁ (ÀБахт-саодатга бошловчи билимÁ). Ҳозирги ўзбек тилида баён 
қилувчи ва сўз боши муаллифи Тухлиев. - Т.:1990.

---

18
бу асарларда кўплаб географик маълумотлар ҳам учрайди. Унинг асарларида 
учрайдиган географик терминлар намуналари қуйида келтирилади.
Жамолиддин Туркий (XIV-XV асрлар) араб ва туркий тилларни 
мукаммал билган олимдир. Жамолиддин Туркий ҳам бир неча асарлар 
муаллифи бўлиб, унинг бизга фақатгина ÀКитоб ул-луғат ал-муштоқ фи 
луғатит-турк ва-л-қифчоқÁ (ÀТурк ва қипчоқ тилларига муштоқларни 
қониқтирувчи китобÁ) номли асаригина етиб келган. Бу асар тўрт бобдан 
иборат бўлиб, унинг иккинчи бобида географик маълумотлар кўпроқ. 
Масалан, тоғлар, дарёлар, саҳролар, ўрмонлар, шаҳарлар, дарахтлар ва 
бошқалар билан боғлиқ терминлар кўп учрайди.
Абу 
Ҳайён 
ва 
Жамолиддин 
Туркий 
асарларида 
учрайдиган 
терминлардан намуналар келтирамиз (1–Абу
Ҳайён
асарларида, 2–
Жамолиддин Туркий асарларида учрайдиган географик терминлар):