Макроиљтисодий мувозанат назарияси(Дж. Кейнс)

Платон (Афлотун) ўзининг "Давлат ва љонунлар" асарида идеал давлат љандай бўлиши кераклигини очиб бермољчи бўлди. Бунинг учун у аќолини тоифаларга ажратди:
1. Философлар - давлатни бошљарувчилар;
2. Ќарбийлар - давлатни бошљариш аппаратининг бир љисми бўлиб, улар бирор мулк эгаси бўлиш ќуљуљига эга эмас, истеъмол љилиш эса ижтимоий характерга эга бўлиш керак.
3. "Љора" тоифа - деќљон, ќунарманд ва савдогарлардан иборат бўлиб, улар мулк эгаси бўлишлари керак.
Аммо Афлотун љулчиликка асосланган жамиятни ќимоя љилди, пул жамиятдаги душманликнинг бош сабабчиси деб билди. У судхўрлик операцияларини инкор этди ва бахоларни меъёрда саљлаш йўли билан савдогарларнинг фойдасини чегаралашни талаб љилди. Афлотун љулларни фуљаролар деб тан олмади (демак, улар мулк эгаси ќам бўлиши мумкин эмас). Љуллар майда ишлаб чиљарувчилар ва савдогарлар билан бирга икки тоифа аќолининг чекланмаган талаб - эќтиёжларини тўла - тўкис љондиришлари керак эди. Шундай љилиб, Афлотун идеал, яъни беками - кўст давлатни барпо этар экан, љулчиликни абадий саљлаш тарафдори эди.
Аристотель Љадимги Грециядаги љулдорларнинг энг йирик мафкурачиси эди. Олимнинг иљтисодий ђоялари "Никомахов аќлољи" ва "Сиёсат" китобларида жамланган. У "Љул - тирик љурол", "љандайдир тирик мулк" деган эди. Унинг фикрича, жамиятнинг љулдор ва љулдорга бўлиниши бу оддий аќвол эди. Унинг фикрича, жамиятнинг љул ва љулдорга бўлиниши бу оддий ќол бўлиб, кишиларнинг табиатдан турли туманлигидан келиб чиљади. У "ќаљиљий бойлик" (табиат)ни тан олган, уни истеъмол љийматларининг йиђиндиси деб билган ва бу билан бођлиљ фаолиятни иљтисодиётга тегишли соќа деган.
Љулдорлик хўжалигини мустаќкамлаш учун ўртача таъминланган љулдорлар синфий юксалтирилиш керак, бунинг учун давлат томонидан одил алмашувни таъминлаши зарур. Олим масалани аќлољий равишда ќал этишга уринса-да, биринчи марта алмашув љийматни тахлил этди ва љийматнинг меќнат назариясига олиб борувчи тўђри йўлга тушади. Товарларнинг алмашув љиймати товар баќосининг яратилиш шакли эканлигини тушиниб етди. Платонга нисбатан Аристотель пулнинг моќиятини кенгрољ ва чуљуррољ англаб етди. Аммо у товар ишлаб чиљаришнинг ривожланмаганлиги ва љийматни тўла тушинмаганлиги туфайли товарлар пул туфайли бир - бири билан солиштирилиши мумкин деган хато хулосага келди. Натурал хўжалик тарафдори бўлган олим муомиланинг Т-П-Т шаклинигина тан олган (талабни љондиришга мўлжалланган ќолат). Савдо ва судхўрлик капиталини эса (П-Т-П ва П-П) инкор этган, чунки уни савдо ва судхўрлик табиатига зид, яъни пул љилиш санъатига хос нарса деб билган.
Љадимги Римда љулдорлик муносабатлари ўзининг энг юљори чўљљисига кўтарилган. Римнинг бошља ерларни босиб олиш учун олиб борган урушлари туфайли йирик империя юзага келди, кўплаб љабила ва ќалљлар љулликка мажбур этилди. Асосан, асирлардан иборат бўлган љулларнинг аќволи шундаки, агар Грецияда љуллар ќунармандчилик ва савдодан эзилган бўлса, Римда љуллар асосан љишлољ хўжалигида эксплуатация љилинган.
Ишлаб чиљаришнинг љулдорлик усулидаги љарама - љаршиликлар шу ерда кескин тус олди ва охир ољибатда "колониат" нинг пайдо бўлишига олиб келди. Аќолининг камбађал табаљалари асрлар давомида ерга эгалик љилиш учун кескин кураш олиб борди. Бу ќолат Римдаги иљтисодий ђояларга таъсир этмасдан љолмади, љулликка асосланган вилла ва латифундиядан рационал фойдаланиш муаммолари бош масала эди.