Maktabgacha yoshdagi bolalarning maktabgacha ta’lim muassasalari sharoitlariga ko'nikishining o'ziga xos xususiyatlari

Kurs ishining maqsadi: yosh bolalarni maktabgacha ta'lim muassasasi sharoitlariga moslashtirish jarayonini o'rganishdir.
Maqsadga ko'ra, tadqiqotning vazifalari:
Moslashuvni aniqlang.
Yosh bolalarni maktabgacha ta'lim muassasasiga moslashtirish jarayonining o'ziga xos xususiyatlarini aniqlash;
Bolaning bolalar bog'chasiga moslashuvining umumiy qonuniyatlarini kuzatish;
Bolalar uchun individual moslashish imkoniyatlarini aniqlash,
Bolaning aqliy rivojlanish darajasining moslashuv tabiatiga ta'sirini aniqlash;
Bolalarni muvaffaqiyatli moslashtirish mezonlari va usullarini o'rganish.
So'nggi paytlarda maktabgacha yoshdagi bolalarning hissiy rivojlanishi muammosi o'qituvchilar va psixologlarning e'tiborini tobora ko'proq jalb qilmoqda. Yuksak rivojlangan voyaga yetgan shaxsga xos bo‘lgan, uni buyuk ishlarga, ezgu ishlarga ruhlantirishga qodir bo‘lgan axloqiy, estetik va intellektual tuyg‘ular bolaga tug‘ilgandanoq tayyor shaklda berilmaydi. Maktabgacha yoshdagi bola o'z his-tuyg'ularini, hissiy tajribalarini maxsus ta'limsiz mustaqil ravishda qanday ifoda etishni bilmaydi, chunki uning harakatlari va his-tuyg'ularini o'zboshimchalik bilan boshqarish qobiliyati maktabgacha yoshdagi bolalik davrida rivojlanadi. Tuyg'ular hayot va tarbiyaning ijtimoiy sharoitlari ta'sirida tobora boyib borayotgan mazmun va murakkabroq namoyon bo'lish shakllariga ega bo'lib, progressiv rivojlanish yo'lidan boradi.
Hissiy rivojlanish muammosi ko'plab psixologlar va o'qituvchilar tomonidan o'rganilgan (L.S. Vygotskiy, A.N. Leontiev, S.L. Rubinshteyn, D.B. Elkonin, L.I. Bojovich, Ya.Z. Neverovich, A.P. Usova , E.A. Flerina, T.A. Markova va boshqalar).

1 BOB. YOSH BOLALARNI MAKTABGACHA TA'LIM MUASSASASI SHAROITLARIGA MOSLASHTIRISH MUAMMOSINING NAZARIY ASOSLARI.
1.1 Moslashuv tushunchasi, ma'nosi va sabablari
Moslashuv (lotincha adaptatio - moslashish, moslashish) ostida tananing turli xil muhit sharoitlariga moslashish qobiliyatini tushunish odatiy holdir. Ijtimoiy moslashuv - shaxsning yangi ijtimoiy muhit sharoitlariga moslashishi; shaxs sotsializatsiyasining ijtimoiy-psixologik mexanizmlaridan biri.
Bizning imkoniyatlarimiz va atrof-muhit talablari o'rtasida ziddiyat mavjud bo'lgan holatlarda moslashish muqarrar. Inson atrof-muhitga moslasha oladigan uchta uslub mavjud:
a) ijodiy uslub , inson atrof-muhit sharoitlarini faol ravishda o'zgartirishga harakat qilsa, uni o'ziga moslashtiradi va shu bilan o'zini moslashtiradi;
b) odam shunchaki o'rganib qolganda, atrof-muhitning barcha talablari va sharoitlarini passiv ravishda qabul qiladigan konformal uslub;
v) qochish uslubi, odam atrof-muhit talablariga e'tibor bermaslikka harakat qilsa, ularga moslasha olmaydi yoki xohlamaydi.
Eng maqbuli ijodiy uslub, eng kam optimali esa qochishdir.
Pedagogik amaliyotda davlat ta'lim muassasalariga ¹(bolalar bog'chasi, maktabga), yangi jamoaga kirishda bolaning hayoti va faoliyatining o'zgargan sharoitlariga moslashish jarayonining o'ziga xos xususiyatlarini hisobga olish muhimdir. Tadqiqot K.L. Pechora (1998) shuni ko'rsatdiki, bolalarning faqat 18,2 foizi maktabgacha ta'lim muassasasiga borishga tayyor, 6 foizi tayyor emas va 75,8 foizi shartli ravishda tayyor. Shu munosabat bilan, maktabgacha ta'lim muassasasiga ko'nikish jarayoni har doim ham muvaffaqiyatli emas va bolalar kasalliklari bilan birga keladi.
Oilaviy muhitda bola hayotining birinchi kunlaridanoq ma'lum bir rejimga, ovqatlanish usuliga, oilaviy munosabatlarning mikroiqlimiga va u bilan o'rnatilgan muloqot usullariga o'rganadi. Asta-sekin, oilaviy hayot ritmiga muvofiq, bolada ma'lum odat va ko'nikmalar hosil bo'ladi, atrofdagi kattalarning berilgan shart-sharoitlari va talablariga adekvat ravishda o'ziga xos xulq-atvor uslubi shakllanadi.
Chaqaloq hayotining belgilangan tartibidagi o'zgarishlar yoki buzilishlar darhol uning xatti-harakatlariga ta'sir qiladi. Bu bolaning hayotiy tajribasi kichikligi va yangi sharoitlarga moslashishi ma'lum bir qiyinchilik tug'dirishi bilan izohlanadi.
Bolaning hayotidagi keskin va sezilarli o'zgarishlar, masalan, bolalar bog'chasiga o'tish, uning xatti-harakatlarining jiddiy buzilishiga va salbiy reaktsiyalarning rivojlanishiga olib keladi. Bola bir qator o'rnatilgan odatlarni o'zgartirishi, uyqu, ovqatlanish va kattalar bilan muloqot qilish usullarida ilgari shakllangan stereotipni qayta tiklashi mumkin. Ushbu o'tish bir qator mavjud aloqalarni inhibe qilishni va yangilarini tezda shakllantirishni talab qiladi, bu yoshdagi bola uchun qiyin vazifadir. Yangi sharoitlarga moslashish jarayoni barcha bolalar uchun har doim ham oson va tez emas.
Moslashuv davridagi xatti-harakatlarning tabiati bolalarning yoshiga bog'liq. 5-6 oygacha ular bu o'zgarishga nisbatan osonlikcha toqat qiladilar. Bu bolaning xulq-atvorining dinamik stereotiplari faqat shakllanish bosqichida ekanligi bilan izohlanadi. Ammo 5-6 oylik bolalar, agar ularni oziqlantirish usuli buzilgan bo'lsa, shuningdek, xonadagi harorat o'zgargan bo'lsa, moslashish qiyin. Shuning uchun, bunday bolalarni qabul qilishda, ota-onalardan bolani uyda qanday ovqatlantirganliklarini batafsil so'rash, yangi turdagi oziq-ovqatlarni ratsiondan vaqtincha chiqarib tashlash kerak. Qulayroq sharoit yaratish uchun, agar kerak bo'lsa, chaqaloqqa qo'shimcha issiq yengsiz ko'ylagi, paypoq, engil qalpoq yoki ro'molcha kiying².
6-9 oylik bolalar nipellarni, emziklarni so'rish, yotishdan oldin harakat kasalligi, kattalar qo'lida uzoq vaqt qolish kabi yaxshi shakllangan odatlarning yo'q qilinishiga og'riqli munosabatda bo'lishadi. Ushbu yoshdagi chaqaloqning hayotini osonlashtirish uchun, moslashish davrida siz unga individual nipelni qoldirishingiz mumkin. O'qituvchi vaqti-vaqti bilan bunday bolalarni qo'llariga olib, hammani ishontirishi kerak.
10 oylikdan 1 yoshgacha 6 oylik bolalar yaqinlari bilan xayrlashishga chidashlari, notanish kattalar va bolalar bilan aloqa qilishdan bosh tortishlari qiyin. Ularning uyqusi intervalgacha va bezovta bo'ladi. Bolaning ishtahasi buziladi, u ko'pincha ovqatlantirishdan bosh tortadi, ovqatlanayotganda qusish holatlari mavjud. Ilgari olingan odatlar yo'q qilinadi: bola qozon so'rashni to'xtatadi, nutqi sekinlashadi. Uyda yura boshlagan bolalar bog'chada emaklashga o'tish holatlari mavjud. Siz chuqurroq rejaning boshqa regressiv o'zgarishlarini ham qayd etishingiz mumkin: isitma, ovqat hazm qilish buzilishi, teridagi o'zgarishlar va boshqalar.
Bolaning sog'lig'i darajasi moslashish tabiatiga ta'sir qiladi: zaiflashgan, ko'pincha kasal bolalar giyohvandlik davrini ancha qiyinlashtiradi.
Moslashish davrining tabiati, shuningdek, chaqaloqning oldingi tajribasiga, ya'ni uning asab tizimining o'zgaruvchan turmush sharoitlariga moslashishga tayyorgarligi mavjudligi yoki yo'qligiga bog'liq. Ko'p oilalarda, ko'p qarindoshlari bo'lgan oilalarda yashovchi bolalar, hayoti monoton muhitda kichik kattalar doirasi bilan cheklangan bolalarga qaraganda tezroq yangi sharoitlarga o'rganadilar.
Yuqoridagilardan ko'rinib turibdiki, bola uchun asosiy narsa kattalardir. Uning xulq-atvorida ko'p narsa kattalarning moslashish davrida chaqaloqqa qanday munosabatda bo'lishiga, uning hayotini guruhda qanday tashkil qilishiga bog'liq³.
Bolaning muloqotga bo'lgan ehtiyojini hisobga olish kerak. Xulq-atvordagi farqlarning tabiati va muloqotga bo'lgan ehtiyojga ko'ra, bolalarning taxminan uchta guruhi ajratiladi.
Birinchi guruh - bu yaqin kattalar bilan muloqotga muhtoj bo'lgan bolalar. Ular tashvishlanib, ular bilan xayrlashib, ko'p yig'laydilar. Bolalarda moslashish davri 20 kundan 2-3 oygacha davom etadi.
Ikkinchi guruh - begonalar bilan muloqot qilishda biroz tajribaga ega bo'lgan bolalar. Ularning moslashuv davri ikki bosqichda (ikkinchi va uchinchi) o'tadi va 7 dan 10-20 kungacha davom etadi.
Uchinchi guruh - kognitiv mavzularda kattalar bilan muloqotda faol mustaqil harakatlarga ehtiyoj sezadigan bolalar. Bunday bolalar 3-10 kun ichida o'rganadilar⁴.
Bolaning moslashish jarayoniga quyidagilar ta'sir qiladi:
aqliy va jismoniy rivojlanish darajasiga erishilgan;
· salomatlik holati,
Qattiqlashuv darajasi
o'z-o'ziga xizmat ko'rsatish ko'nikmalarini shakllantirish, kattalar va tengdoshlar bilan kommunikativ aloqa;
Bolaning shaxsiy xususiyatlari
tashvish darajasi va ota-onalarning shaxsiy xususiyatlari.
Shunday qilib, moslashish deganda moslashish jarayoni tushuniladi. Moslashish davri bolaning rivojlanishi uchun muhimdir.