Mavzu: Falsafa fanining predmeti va uning pedagoglar uchun nazariy va amaliy axamiyati. Reja

Manbalari. Buddizm ta’limoti bir qator kitoblar shakliga keltirilgan tо‘plamlarda bayon qilingan. Ulardan eng asosiysi Tripitaka (yoki Tipitaka – «uch savat» ma’nosini anglatadi). U uch qismdan iborat bо‘lganligi uchun shunday nom bilan atalgan. Bu manbaning qо‘lyozma nusxasi Shri Lankada saqlanib qolgan.
U milodning boshlarida kitob shakliga keltirilgan. Ular Budda targ‘ibotining haqiqiy bayoni hisoblangan sutra matnlari – Sutra-pitaka, rohiblik axloqi, xonaqohlar nizomlariga bag‘ishlangan vinaya matnlari – Vinaya-pitaka,
buddizmning falsafiy va psixologik muammolarini bayon qilib berishga bag‘ishlangan abxidxarma matnlari – Abxidxarma-pitakadan iborat. Keyinchalik shakllangan sanskrit, xitoy, tibet, kxmer va yapon tillaridagi buddizmga oid adabiyotlar ancha keng tarqalgan, ammo ularning ilk buddizm tarixi uchun ahamiyati ozroq. Budda hayotiga tegishli rivoyatlarning asosiysi Tripitakada jamlangan.
Buddizm о‘ta qalandarlikka qarshi chiqib, hayotda о‘rta yо‘lni tutishga da’vat etib kelgan.
Ilk buddizm – bu Upanishodlardagi g‘oyalarni yangicha nuqtai nazardan talqin etishdan iboratdir. Buddistlar fikricha markazlashgan hokimiyatning mavjudligi axloqni himoya qilishdagi muhim shartdir. Buddistlar о‘z ta’limotlarini jamiyatning turli qatlamlari orasida keng targ‘ib qilib kelishgan. Ular Braxmanlarni о‘zlari yaratgan ta’limotlarini о‘zlari uchun xizmat qilishga harakat qilishgan. О‘zlarining esa jamiyatning eng nufuzli kishilari deb kо‘rsatishga harakat qilishib, jismoniy mehnat qilib, oddiy kun kechiruvchi avom xalqni ustidan kulishgan va mensishmaganlar.
Buddistlar bunday kurashlarni qattiq tanqid qilishgan. Buddistlar birinchi galda «diniy ozodlikka» da’vat etib kelganlar. Ular targ‘ib qilib kelishgan ideal jamoani ruhiyat hukmronlik qilgan jamiyatga о‘xshatishar edilar.
Agar past tabaqa vakillari buddistlar ilgari surishgan Sangxa (jamiyat)ning a’zosi bо‘lishsa, ularning turmush darajalari bir muncha yaxshilanardi deb Budda bod-bod takrorlar edi.
Budda erkak va ayollar о‘rtasidagi tenglik g‘oyasini ilgari surgan. Budda rohiblarning jamoasi bilan bir qatorda budda monax ayollarining jamoasi ham о‘z g‘oyalarini ilgari surishgan. Dunyoviy ayollarining erlari vafot etsa qayta turmush qurishga ruxsat berilgan. Bu yangiliklar braxmanlarning ta’limotlariga, ularning turmush tarzlariga qarshi qaratilgan edi. Buddistlarning ta’limotlariga kо‘ra budist monaxlari zamin ishlari haqida fikr yuritishlari mumkin emas, dunyoviy kishilar esa xо‘jalik ishlari bilan band bо‘lishlari, iqtisod asosida hayot kechirishlari lozim edi. Buddistlarning pirovard maqsadlari nivanaga (qayta tug‘ilmaslikka) erishishidan iboratdir. Budda garchand an’anaviy ma’noda hur bо‘lmasa ham yaratuvchilik fazilatlariga ega bо‘lgan, g‘ayri-tabiiy kuchga ega bо‘lgan, mо‘jizalar yaratishga qodir va xudolar ustidan hukmronlik qilish kuchiga ega edi.
Ilk buddizmda uchta bosqichni ajratish mumkin.
Ilk buddizm – bu Upanishodlardagi g‘oyalarni yangicha nuqtai nazardan talqin etishdan iboratdir. Buddistlar fikricha markazlashgan hokimiyatning mavjudligi axloqni himoya qilishdagi muhim shartdir. Buddistlar о‘z ta’limotlarini jamiyatning turli qatlamlari orasida keng targ‘ib qilib kelishgan. Ular Braxmanlarni о‘zlari yaratgan ta’limotlarini о‘zlari uchun xizmat qilishga harakat qilishgan. О‘zlarining esa jamiyatning eng nufuzli kishilari deb kо‘rsatishga harakat qilishib, jismoniy mehnat qilib, oddiy kun kechiruvchi avom xalqni ustidan kulishgan va mensishmaganlar.
Buddistlar bunday kurashlarni qattiq tanqid qilishgan. Buddistlar birinchi galda «diniy ozodlikka» da’vat etib kelganlar. Ular targ‘ib qilib kelishgan ideal jamoani ruhiyat hukmronlik qilgan jamiyatga о‘xshatishar edilar.
Agar past tabaqa vakillari buddistlar ilgari surishgan Sangxa (jamiyat)ning a’zosi bо‘lishsa, ularning turmush darajalari bir muncha yaxshilanardi deb Budda bod-bod takrorlar edi.
Budda erkak va ayollar о‘rtasidagi tenglik g‘oyasini ilgari surgan. Budda rohiblarning jamoasi bilan bir qatorda budda monax ayollarining jamoasi ham о‘z g‘oyalarini ilgari surishgan. Dunyoviy ayollarining erlari vafot etsa qayta turmush qurishga ruxsat berilgan. Bu yangiliklar braxmanlarning ta’limotlariga, ularning turmush tarzlariga qarshi qaratilgan edi. Buddistlarning ta’limotlariga kо‘ra budist monaxlari zamin ishlari haqida fikr yuritishlari mumkin emas, dunyoviy kishilar esa xо‘jalik ishlari bilan band bо‘lishlari, iqtisod asosida hayot kechirishlari lozim edi. Buddistlarning pirovard maqsadlari nivanaga (qayta tug‘ilmaslikka) erishishidan iboratdir. Budda garchand an’anaviy ma’noda hur bо‘lmasa ham yaratuvchilik fazilatlariga ega bо‘lgan, g‘ayri-tabiiy kuchga ega bо‘lgan, mо‘jizalar yaratishga qodir va xudolar ustidan hukmronlik qilish kuchiga ega edi.