Mavzu: Fe’l so’z turkumi. Fe’l shakllari

Sifatdosh formalari.

Sifatdosh formalarini zamon nuqtayi nazardan quyidagi ikki asosiy gruppaga ajratish mumkin:

1) o‘tgan zamonni ifodalovchi sifatdosh formalari. Bu gruppaga -mыsh/-mish, -duq/-dүk//-tuq/-tүk,-g‘an/-gәn//-qan/-kәn,-an/-әn affikslari bilan hosil bo‘luvchi formalar kiradi;

2) hozirgi - kelasi zamonni ifodalovchi sifatdosh formalari. Bu gruppani -r(-ar/-әr, -yp/-үr, -ыp/-up, -yyp/-yүr), -maz/-mәz//-mas/-mәs, -g‘u/-gү-qu/-kү, -g‘uchi/-gүchi//-quchы//-kүchi, -dachы/-dәchi//-tachы/-tәchi, -g‘lы/-gli, -acы/-әsi va boshqa affikslar bilan hosil bo‘luvchi formalar tashkil etadi.

O‘tgan zamon sifatdoshlari. -g‘an/-gәn (-qan/-kәn) affiksli sifatdosh eski o‘zbek tilining barcha davrlari uchun xarakterli bo‘lgan va faol qo‘llangan.

Hozirgi - kelasi zamon sifatdosh formalari.

Hozirgi - kelasi zamon sifatdosh formalari.

• 
  -r affiksli forma. Bu affiks -r, -ap/-әr, -ur/-үr,-ыp/-up, -yyp/-yүp variantlarda qo‘llangan bo‘lib, bulardan qaysi birining ishlatilishi shu affiksni qabul qiluvchi fe’l negizining xarakteriga, uning qanday tovush bilan tugagan bo‘lishiga bog‘liq.
  

  Undosh bilan tugagan bir bo‘g‘inli fe’llarning bir gruppasiga -ar/-әr, boshqalariga -ur/-үr variantlari (qach+ar,ket+әr, bar+ur, bil+үr), undosh bilan tugagan ikki va undan ortiq bo‘g‘inli fe’llarga –yp/-үp variantlari qo‘shiladi (qaytar+ur,eshit+үr, urush+ur, keltүr+үr,qaytarыl+ur, kөrsәtil+үr kabi). Ba’zi manbalarda undosh bilan tugagan ayrim fe’llarga –ыp/-up formasida qo‘shilishi ham uchraydi.

  Unli bilan tugagan fe’llarga -r yoki -yur/-yүr variantlari qo‘shiladi (bashla+r yoki bashla +yur, ishlә+r yoki ishlә+yүr).

  Yozma yodgorliklardan ma’lum bo‘lishicha, turkiy tillar taraqqiyotining qadimgi davrlarida unli bilan tugagan fe’llarga -yur/-yүr variantlari qo‘shilishi xarakterli bo‘lgan.