Mavzu. Gfr ii-jahon urushidan keyingi yillarda RejA 1/Germaniyada ma’muriy-hududiy boshqaruv tizimi

3-§. GFR va GDR 50-70 yillarda

GFRning konstitutsiyaviy tuzumi.

Nihoyatda murakkab vaziyatga qaramasdan G‘arbiy Germaniyaning yetakchi siyosiy kuchlari qisqa muddatda mamlakatning mo‘tadil va samarali rivojlanishi uchun asos bo‘la oladigan konstitutsiyaviy loyihani yaratishga muvaffaq bo‘lishdi. Mamlakatda konstitutsiyaviy-huquqiy jamiyat qurish masalasida Xristian Demokratk soyuz (XDS), Xristian sotsial soyuz (XSS), Ozod Demokratik partiya (ODP) va Germaniya Sotsial Demokratik partiyasi (GSDP) kabi yetakchi partiyalari hamfikr edilar. Konstitutsiyaviy tamoyillarning asosini erkinlik va ijtimoiy javobgarlik g‘oyalari, inson huquqlarini himoya qilish va individualizmni cheklash, millatni umumiy ijobiy maqsadlar va manfaatlarga ega bo‘lgan haqiqiy ijtimoiy organizm deb e’tirof etish, fuqarolik jamiyatini boshqarishda davlat rolining oshganligi va shu bilan birgalikda uning sinfiy yoki irqiy hukmronlik vositasi emasligini e’tirof etish tashkil qilardi. Konstitutsiyaviy nazorat ko‘lami ijtimoiy munosabatlarning asosiy va muhim turlarini , xususan, iqtisodiy, ijtimoiy, madaniy va tashqi siyosiy munosabatlarni qamrab oldi. Har bir individning to‘laqonli rivojlanishi uchun sharoit yaratish zaruratini e’tirof etgan nemis konstitutsionalizmi inson va jamiyatning huquq va burchlarining ajralmasligiga tayanardi. U davlatni erkinlik, adolat, birdamlik kabi tayanch qadriyatlar asosida tuzilgan hamjamiyat deb e’tirof qilardi.
GFRning Asosiy qonuni demokratik va ijtimoiy federativ davlat tuzishni maqsad qilib oldi. Konstitutsiyaning birinchi bo‘limida inson huquqlari, jumladan, uning yashashga va shaxsiy daxlsizlikka, e’tiqod va vijdon erkinligi, saylovlarda qatnashish va ittifoqlarga birlashishi, harakatlanish va kasb tanlash, adolat sohasidagi daxlsiz huquqlari mustahkamlangan edi. Konstitutsiyada davlat maxsus javobgar bo‘lgan sohalar deb nikoh, oila va ta’lim tizimi belgilandi. Konstitutsion tuzumni qulatishga qaratilgan har qanday urinishga qarshi kurashish-nemis xalqi zimmasidagi muqaddas burch deb belgilandi.
Germaniya Federativ Respublikasi 9 ta zemeldan tashkil topdi. (GFRda har bir federativ hudud zemel deb nomlanadi) G‘arbiy Berlin muxtoriyatini saqlab qoldi, ammo G‘arbiy Germaniya parlamentida o‘z vakillariga ega edi; Saar viloyati 1957 yilda 10-chi zemel bo‘lib federatsiyaga kirdi. Federatsiyaning har bir sub’ektiga o‘z konstitutsiyasiga, vakillik va boshqaruv organlariga, o‘z qonunchiligiga ega bo‘lish huquqi berildi. Federatsiya va zemelning huquq va vakolatlari aniq belgilab qo‘yilgan edi. Asosiy qonun Federatsiyaning amal qiluvchi va “raqobat qiluvchi qonunchilik” doiralarini aniq belgilab berdi. Federativ qonunlar doirasiga tashqi siyosat, mudofaa, fuqarolik instituti, harakat erkinligi, moliya, bojxona va savdo huquqlari kirdi. Zemellar bu sohalarda faqat federatsiya konstitutsiyasi doirasida o‘z qonunlariga ega bo‘lishlari mumkin edi. Markaziy hokimiyat tuzilmasi: parlament, prezident va kansler boshchiligidagi federal hukumatdan iborat bo‘ldi. Parlament oliy hokimiyat organi bo‘lib, ikkita palatadan:fuqarolar tomonidan saylanuvchi Bundestag (Federal Sovet) va zemellar hukumatlari tomonidan tayinlanuvchi Bundesrat (Federal kengash)dan iborat bo‘ldi.
Asosiy qonunga ko‘ra respublika prezidenti Bundestag a’zolari va teng sondagi zemel landtaglari tomonidan saylangan deputatlardan iborat maxsus organ- Federal majlis tomonidan saylanadi. Prezident faqatgina vakillik va tashkilotchilik vakolatlariga (veto huquqisiz) ega bo‘ldi. Kansler saylovi ham kanslerga ishonchsizlik votum bildirish ham (bu hukumatning iste’foga chiqishiga olib keladi) Bundestag ixtiyoridadir. Konstitutsiyaga ko‘ra federal kansler butun ijro etuvchi hokimiyatga jumladan, hukumat tarkibini tayinshlash va qonun chiqaruvchilik tashabbusi bilan chiqish huquqiga ega. Kansler Bundestagda muhim qonun loyihalari muhokamasida o‘ziga ishonch votumi masalasini qo‘yishi va ishonchsizlik bildirilgan vaziyatda prezident orqali parlamentni tarqatib yuborish huquqiga ega. Kansler saylov tartibiga ko‘ra parlamentdagi ko‘pchilik vakilidir va, albatta, eng yirik partiya rahbari hamdir. U keng hokimiyat vakolatlariga ega. Shu sababli GFR davlat tizimi kansler respublikasi nomini oldi.